De zaak Natuurpunt versus Ineos: ‘Wij zijn niet de bad boys. Wij zijn de good guys!’

Natuur in de Antwerpse Haven © belga

Pragmatisme versus ideologie? Hoe ver kan een natuurvereniging gaan in een samenwerking met een bedrijf met een kwalijke milieureputatie? De zaak Natuurpunt versus het omstreden bedrijf Ineos.

Kan een vereniging als Natuurpunt hand- en spandiensten verlenen aan een allesbehalve milieuvriendelijke chemiereus als het Britse Ineos, dat als corebusiness het omzetten van het uiterst milieuonvriendelijke schaliegas in plastic heeft? Kan natuurpragmatisme – het verwerven en inrichten van natuurgebieden – opwegen tegen maatschappelijk imagoverlies door in zee te gaan met een bedrijf dat model staat voor alles wat er in de wereld mis kan gaan inzake milieu en klimaat?

Realo’s versus fundi’s

Het is een vraag die momenteel als een splijtzwam door Natuurpunt gaat. De vereniging heeft zich er niet alleen toe geëngageerd om een deel van de boscompensaties uit te voeren, waartoe Ineos verplicht wordt omdat het in het Antwerps havengebied bos moet rooien om er twee fabrieken op te kunnen bouwen. De afdeling Antwerpen Noord van Natuurpunt kan daarenboven 187.000 euro als rechtstreekse gift van Ineos ontvangen om er een deel van het natuurgebied Ertbrandbos in Kapellen mee te kopen, waardoor ze een ecologische verbinding kan creëren tussen de grote bosgebieden in de regio Brasschaat en de Kalmthoutse Heide.

Het nieuws over de samenwerking met het bedrijf sloeg in als een bom op het hoofdkwartier van Natuurpunt in Mechelen. Enkele weken geleden was er een woelige namiddagvergadering waarin de demarche werd toegelicht. Het personeel ging er openlijk in de clinch met de aanwezige bestuurders. Het gekrakeel leidde ertoe dat communicatieverantwoordelijke Hendrik Moeremans, moe getergd, zijn ontslag gaf. Hij is de zoveelste topman/vrouw van Natuurpunt die het voorbije jaar ontslag nam of kreeg na meningsverschillen tussen de werknemers van de vereniging en de bestuurders die overwegend vrijwilligers zijn.

Eind vorig jaar werd algemeen directeur Chris Steenwegen ontslagen na eindeloze disputen met de raad van bestuur van Natuurpunt, die het dagelijks bestuur zoveel mogelijk in eigen handen wil houden. De financieel directeur vertrok, de toenmalige chef-communicatie, de door iedereen geprezen chef-beleid … Er werden nadien grote veranderingen beloofd, maar verder dan het in gang zetten van een veranderingstraject dat aan een slakkengangetje vordert, is men (nog) niet gekomen. Het is business as usual bij Natuurpunt.

De vereniging is natuurlijk een krabbenmand. Ze illustreert ten voeten uit dat liefde voor natuur niet gebonden is aan een bepaalde politieke of maatschappelijke strekking. De meer dan honderdduizend gezinnen die lid zijn van Natuurpunt en haar een zwaar maatschappelijk gewicht geven, komen uit alle rangen en standen van de maatschappij. Er zijn mensen bij die gewoon in de natuur willen gaan fietsen of wandelen en er zijn diehard activisten. Er zijn mensen bij van links tot rechts (en zelfs extreemrechts) in het maatschappelijk spectrum. Er zijn jonge en oude mensen bij. Er zijn mensen bij die vinden dat alles moet wijken voor de aankoop en het beheer van meer natuur en er zijn er die vinden dat het veel breder mag gaan, dat de vereniging mee op de barricaden moet staan om te ijveren voor een beter leefmilieu voor alles en iedereen.

Sommigen beseffen blijkbaar te weinig dat zo’n dossier een acuut gevaar voor een foute maatschappelijke perceptie rond Natuurpunt inhoudt.

Een anoniem personeelslid van Natuurpunt

Voorzitter van dat ‘allegaartje’ is Lieven De Schamphelaere, zelf een voorbeeld van de veelzijdigheid in de vereniging: hij is een ondernemer met een geweldig groot hart voor onze natuur die meer tijd in Natuurpunt lijkt te investeren dan in zijn bedrijf. Maar hij is misschien ook iets te veel de zachte diplomaat die weinig lijn in zijn rangen krijgt. ‘Ik zou soms willen dat het allemaal wat gemakkelijker zou zijn, dan zou ik meer tijd hebben om naar de vogels te gaan kijken’, zegt hij daar zelf over.

Geloofwaardigheid

Hij valt stil bij de vraag of Natuurpunt zich inzake het Ineos-dossier niet in eigen voet dreigt te schieten. Hij weet niet wat te zeggen op de vaststelling dat de grote baas van Ineos, Hans Casier, in een brief in De Standaard, waarin hij Ineos presenteert als de beste leerling van de milieuklas, de ‘nauwe samenwerking’ met Natuurpunt aanhaalt om zijn goede bedoelingen te etaleren. De vereniging wordt zo al vanaf het begin in het bad van de lobbying van de chemiereus getrokken.

‘We willen Ineos zeker geen hand boven het hoofd houden’, klinkt het bij Natuurpunt. ‘Maar sommigen bij ons beseffen blijkbaar te weinig dat zo’n dossier een acuut gevaar voor een foute maatschappelijke perceptie rond een vereniging als Natuurpunt inhoudt. Onze geloofwaardigheid dreigt te worden aangetast.’

De Schamphelaere kan nochtans perfect uitleggen waarom Natuurpunt zich engageert om de bossen te compenseren, die moeten verdwijnen op het terrein waarop Ineos zijn fabrieken wil bouwen. Natuurpunt heeft al sinds 2001 een samenwerkingsakkoord met het Antwerps havenbedrijf. Dat was een rechtstreeks gevolg van het dossier rond de aanleg van het Deurganckdok, waar nogal wat natuur voor moest verdwijnen. Natuurpunt koos toen voor de weg van het pragmatisme, omdat de vereniging vaststelde dat ze meer inzake natuur gerealiseerd kreeg door met de haven samen te werken dan door er constant in juridische contramine mee te gaan. Het was een stap die sommigen in de havenregio nog altijd niet verteerd hebben.

In de context van die samenwerking heeft Natuurpunt drie medewerkers te velde, die voor rekening van de haven natuurprojecten ontwikkelen. Zij werden ingeschakeld om te kijken wat er aan natuurwaarden verloren zou gaan door het ontginnen van de ’tijdelijke natuur’ op het braakliggend industrieterrein waarop Ineos zijn fabrieken wil bouwen. Tijdelijke natuur is natuur die ontstaat op gebieden die niet als natuur zijn ingekleurd, maar waar de feitelijke bestemming, in dit geval als industriegebied, op zich laat wachten.

De Natuurpunters kwamen uit bij twee nesten van de zeldzame behaarde bosmier, die ze zullen verplaatsen naar het Ertbrandtbos, en bij 107 beschermde bijenorchissen en 615 keverorchissen. Ze vonden enkele zeldzame broedvogels als de nachtegaal. Op het terrein groeit een bosstruweel van overwegend geïmporteerde duindoorn dat deels oud genoeg is om een beschermd statuut te krijgen. Geen bos om echt warm van te worden, maar het moet gecompenseerd worden – dat zijn de regels, gelukkig maar.

Compensatie

Ineos wil nu 55 hectare bos laten aanleggen als compensatie voor wat verloren zal gaan – meer dan officieel nodig is. Natuurpunt zou er 21,2 hectare van voor haar rekening nemen. Het bedrag dat daarvoor afgesproken is, mag contractueel niet worden bekend gemaakt, maar doorgaans gaat het in zulke dossiers om 5 euro per vierkante meter of in dit geval ongeveer 1 miljoen euro in totaal (dat is voor zowel de aankoop van de gronden als het aanleggen en beheren van de bossen).

De bossen zullen verspreid in Vlaanderen worden aangelegd, in aansluiting op al bestaande bosgebieden. Vooral de gemeenten Maasmechelen (15 hectare) en Moerbeke (5 hectare) vallen in de prijzen. Omdat de Natuurpunt-afdeling Antwerpen Noord, op wier ‘grondgebied’ het terrein ligt, niet van het geheel kon meegenieten, wegens geen gronden beschikbaar voor nieuwe bossen, zou het de extra sponsoring voor de aankoop van een nieuw stuk bij het Ertbrandbos krijgen. Voorzitter Willy Ibens van Natuurpunt Antwerpen Noord droomt al lang van die aankoop, maar vond er nooit het geld voor.

Een breekpunt in de vereniging is dat de beslissingen in dit dossier vooral op lagere echelons genomen werden. Inzake het sponsorgeld lijkt Ibens min of meer cavalier seul te hebben gespeeld. Hij komt uit de bankwereld en was 16 jaar algemeen directeur van Natuurpunt. Hij is iemand van de pragmatische kant van de vereniging. De man heeft een lange traditie van samenwerking met bedrijven voor de aankoop van natuurgebieden. De natuur in het Antwerpse is er in ieder geval beter van geworden.

Het contract voor de boscompensatie werd besproken door de bestuursraad van het luik ‘natuurbeheer’ van Natuurpunt, zonder dat er overleg met de vaste werknemers en de algemene raad van bestuur was. Natuurpunt is een complexe organisatie met verschillende vzw’s die elk hun eigen raad van bestuur hebben. Het natuurbeheer is het speelterrein van bestuurder Hugo Abts die een reputatie meezeult van iemand die schadelijker lijkt te zijn geworden voor de vereniging dan nuttig. Een pure pragmaticus zonder veel maatschappelijk realisme (en zonder inlevingsvermogen). Er werd verwacht dat hij als zoenoffer voor het door hem doorgeduwde ontslag van directeur Steenwegen, dat enorm veel interne commotie veroorzaakte, zelf ontslag zou nemen uit zijn functies, maar dat is niet gebeurd. Hij blijft mee in de sudderende potten roeren.

Incidenten

Bizar is dat voorzitter De Schamphelaere laat uitschijnen dat men aanvankelijk niet goed op de hoogte was van wat voor een bedrijf Ineos precies is (hoewel sommigen dat met klem ontkennen). ‘We moeten altijd rekening houden met economische belangen’, legt De Schamphelaere uit. ‘Het gaat in dit geval om een investering van 3 miljard euro met een mogelijke tewerkstelling van 450 mensen. De milieusector torst de kwalijke reputatie dat ze tegen economie en tewerkstelling is, maar wij willen daar niet koste wat het kost in meegaan. Wij willen kijken hoe we natuur en economie kunnen verzoenen. Maar we beseffen nu dat Ineos misschien als een steekvlam in onze richting kan komen. We moeten de zaak grondig herevalueren.’

Er zijn in het verleden nog discussies binnen Natuurpunt geweest over banden met de industrie. Jarenlang verschafte energiereus Electrabel elk jaar 1 miljoen euro sponsorgeld – een enorm bedrag voor een vereniging die jaarlijks zo’n 5 miljoen kan besteden voor het redden van natuur. Onder impuls van vorig directeur Steenwegen werd dat contract gestopt, onder meer omwille van de link van Electrabel naar kernenergie. De vereniging ging later in zee met energieproducent Lampiris, maar toen die werd overgenomen door de Franse energiegigant Total kwam er opnieuw debat over de wenselijkheid daarvan.

Het pragmatisme van sommige bestuurders botst regelmatig frontaal met de maatschappelijke bevlogenheid van nogal wat vaste medewerkers. De aanpak van ‘het doel heiligt de middelen’ die vroeger de regel was in de toen nog bescheiden vereniging, is vandaag – met de brede maatschappelijke aandacht die er voor natuur en milieu gegroeid is – niet meer houdbaar.

Wij zijn geen vereniging die gewoon aan de zijlijn staat te roepen. Wij engageren ons voor de natuur. En we willen ons blijven engageren.

Lieven De Schamphelaere

Zo was er een incident toen bestuurders zich verzetten tegen het feit dat Natuurpunt zich zou uitspreken tegen diepzeemijnbouw, omdat de vereniging enkele 10.000 euro’s sponsorgeld van baggeraar (en investeerder in diepzeemijnbouw) Dredging International kreeg voor beter waterbeheer in de prachtige Uitkerkse Polder in West-Vlaanderen. Het luidde toen dat men niet per se moest meegaan in acties van ‘kleinlinkse activisten’. Anderzijds heeft het personeel een dossier rond samenwerking met de agroreus Cargill afgeschoten zonder dat de raad van bestuur er bezwaar tegen had. Daarvan werd de potentiële maatschappelijke fall-out vanaf het begin als te groot ingeschat. In die zin is het extra vreemd dat Ineos zo gemakkelijk passeerde. Het heet nu dat ‘de communicatie binnen de vereniging niet optimaal was’.

Gedragscode

Voorzitter De Schamphelaere koppelt de inspanning voor de boscompensatie trouwens los van de rest van het dossier. Het is een gangbare procedure waar Natuurpunt zich regelmatig mee inschakelt, onder meer omdat de vereniging inzake boscompensaties efficiënter kan werken dan andere organisaties (en zeker dan de Vlaamse overheid met haar boscompensatiefonds: dat is een ramp, want het geld dat daarin terechtkomt wordt amper besteed voor de aanleg van nieuwe bossen). ‘Wij doen de boscompensatie in het Ineos-dossier louter in de context van onze medewerking aan een formele en officiële vergunningsprocedure van de overheid’, benadrukt De Schamphelaere.

Samen met BBL en WWF heeft Natuurpunt nu wel een bezwaarschrift ingediend tegen de plannen van Ineos. Naar verluidt kwam het initiatief daartoe van het personeel, maar waren de bestuurders snel akkoord. De verenigingen verzetten zich tegen de beproefde ‘salamitechniek’ in het verkrijgen van vergunningen die ook Ineos nu hanteert. Bedrijven vragen één voor één vergunningen aan voor alle afzonderlijke processen in een ontwikkeling, zodat je nooit helemaal zicht krijgt op hoe groot het totale plaatje aan milieukosten zou kunnen zijn. Milieuverenigingen menen dat alle vergunningen samen in één groot dossier moeten worden aangevraagd, zowel voor het ontginnen van het terrein als voor het bouwen en exploiteren van de fabriek. In het bezwaarschrift worden ook strenge normen voor de bouw en exploitatie geëist.

De dubbele demarche – zalven en slaan – creëert geen indruk van solide positionering. ‘Het maatschappelijk positioneren van Natuurpunt is een helse taak’, zucht voorzitter De Schamphelaere. ‘Wij worden wel degelijk gedreven door waarden. Maar we willen onze geloofwaardigheid naar andere maatschappelijke actoren toe niet kwijtspelen, want dan hebben we pas echt een probleem. Wij zijn geen vereniging die gewoon aan de zijlijn staat te roepen. Wij engageren ons voor de natuur. En we willen ons blijven engageren.’

Het dossier rond Ineos staat nu op de agenda van de volgende raad van bestuur van Natuurpunt – die is gepland voor 11 september. De sponsoring voor de aankoop van een extra stuk Ertbrandbos is ‘on hold’ gezet. Volgens De Schamphelaere zal er ook gewerkt worden aan een herziening van de vijf jaar oude gedragscode voor de samenwerking met bedrijven. Dat zal moeten vermijden dat er nog spagaten vallen tussen het pragmatisme van sommigen en het groter maatschappelijk belang van anderen. ‘Want’, zei iemand van de vele mensen die off-the-record hun mening over de kwestie gaven, ‘we moeten ten allen prijze vermijden dat Natuurpunt als één van de bad boys wordt gezien. Wij zijn de good guys!’

Op 1 oktober gaat de nieuwe directeur van Natuurpunt aan de slag: Walter Rycquart. Hij weet meteen waarmee te beginnen.

PS. Dat er bij Natuurpunt af en toe ook gelachen (misschien wel wat groen) kan worden, blijkt uit bijgaand Youtubefilmpje dat iemand van het personeel maakte als satirische evaluatie van het geruzie tussen het personeel en de bestuurders op de personeelsvergadering over de zaak-Ineos.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content