‘De verliezer van de globalisering is al decennialang een oerpersonage in de Vlaamse fictie’

Het kapitalisme heeft het altijd gedaan. In de Vlaamse fictie toch.

Excuus, ik ben nu pas naar Cargo gaan kijken. De film van het najaar nog voor het najaar was begonnen is dat, die het verhaal vertelt van de drie zonen van een garnalenvisser. Die man probeerde zelfmoord te plegen nadat hij te horen had gekregen dat hij geen lening meer kon krijgen voor een nieuwe motor voor zijn schip. De tijd was aan modernere schepen. De personages lijken allemaal uit een foto van Stephan Vanfleteren te komen, en de West-Vlaamse klanken zorgen voor zo’n diepgang dat een goed uitgewerkt plot niet meer nodig was. Maar ik wil het eigenlijk enkel over dat verhaal van die garnalenboot hebben. Ik ken dat ergens van.

Het is slechts een indruk, ik geef het toe, maar Vlaamse film- en televisiemakers houden van zo’n tragische neergang en uiteindelijk ook ondergang van hun personages. De strijd tegen de moderniteit en de industrialisatie is in ieder geval een veelgebruikt schema. Het eerste voorbeeld dat in me opkomt: Oesje, zo’n kinderfilm waar in Vlaanderen ook heel veel volwassenen naar gingen kijken. Chris Van den Durpel moet het als Kamiel Spiessens opnemen tegen een gehaaide zakenman die een pretpark wil neerzetten op zijn boerderij. Met dat verschil – het blijft een kinderfilm – dat Spiessens de strijd wint. Dat is in Oud België al niet meer het geval: Stany Crets en Peter Van den Begin verfilmden daarin de neergang van de Ancienne Belgique in Antwerpen. Televisie wordt populairder dan een revuetheater als de AB. En de grootste klassieker is, uiteraard, Terug naar Oosterdonk. In de beste reeks die ooit in Vlaanderen is gemaakt, vertelt Guido Van Meir het verhaal van de neergang van de polderdorpen nabij de Antwerpse haven.

De hang naar het romantisch provincialisme dat daaruit spreekt, zit ook in de reeksen die Tom Van Dyck maakt, zoals Van Vlees en Bloed en Den elfde van den elfde. En als het kapitalisme niet verantwoordelijk is voor de onstuitbare neergang van het hoofdpersonage, blijft het altijd een kwalijke bijrol spelen. In Groenten uit Balen, de speelfilm, zijn de stakers van de fabriek de helden. In Stille Waters is het een boosaardige industrieel – gespeeld door Jo De Meyere – die de baarlijke duivel is.

De verliezer van de globalisering is al decennialang een oerpersonage in de Vlaamse fictie. Er was een tijd dat één vrouw dat niet langer kon aanzien. Fientje Moerman, als minister van Economie, Ondernemen en Innovatie, schreef ooit subsidies uit voor televisiemakers die een vriendelijk beeld van ondernemers wilden tonen. Kinderen van Dewindt, wat daar is uitgekomen, heb ik nooit gezien. Fientje Moerman werd overal uitgelachen. Vlaanderen zal in onze verbeelding altijd een vissersdorp zijn.