‘De obscene werklozenjacht op palliatieve zorgers en mantelzorgers gaat door’

‘De afschaffing van de vrijstelling voor werkloze mantelzorgers om actief naar werk te zoeken , is geen besparingsmaatregel’, schrijft Peter Mertens (PVDA). ‘Wel een pestmaatregel.’

In de prille zomer van 2013 is de moeder van mijn oudste zoon, na anderhalf jaar moedig gevecht tegen kanker, overleden. Haar beste vriendin, Lucia, heeft toen een half jaar de zwaarste mantelzorg opgenomen, de palliatieve zorg. Voor zulk engagement kan alleen maar diep respect bestaan. De meest dierbaren in het leven zien afzien en dag in dag uit klaar staan met hulp en zorgtaken vergt veel moed. Het is een van de moeilijkste momenten van het leven.

Ik mag blij zijn dat Lucia niet werkloos was. Werklozen kunnen geen palliatief verlof opnemen, dat kunnen enkel werkenden. Werklozen kunnen wel een vrijstelling aanvragen ‘voor sociale en familiale omstandigheden’. In ruil voor een lagere uitkering van 260 euro per maand het eerste jaar, en 211 euro per maand het tweede jaar, kunnen zij dan hun zorgtaak opnemen. Beter gezegd, dat konden ze. Vanaf 1 januari is de vrijstelling ‘voor sociale en familiale omstandigheden’ geschrapt. Wie werkloos is, kan geen palliatieve zorgtaak meer op zich nemen.

Mantelzorg kost tijd, niet tussen de soep en de patatten

Lucia heeft loopbaanonderbreking kunnen nemen. Als werkende kan je ook gebruik maken van tijdskrediet of thematisch verlof. Want mantelzorg kost tijd, het is niet iets dat je tussen de soep en de patatten doet. Het is dan ook niet toevallig dat meer dan de helft van de mantelzorgers minder uit werken gaat, of er volledig mee stopt. Het ’tijdskrediet voor zorg’ werd onlangs dan ook opgetrokken van 26 maanden tot 48 maanden. Mantelzorg is een engagement, zeker in een samenleving waar er steeds minder structurele investeringen in de zorgsector gebeuren. Een partner met kanker, een ernstig ziek kind of familielid, het kan ons allemaal gebeuren. En dan doe je er iets aan.

Waar werkenden een thematisch verlof kunnen opnemen, kunnen werkzoekenden dat niet. Volgens de regering hebben werkzoekenden geen keuze. Vanaf 1 januari vervalt de beperkte maandelijkse uitkering van 260 of 211 euro en moeten werkzoekenden actief blijven op de arbeidsmarkt, intensief blijven solliciteren en elke ‘passende betrekking’ aannemen. Zij hebben geen keuze. Wanneer werkzoekenden toch zouden kiezen om palliatieve zorgen, of mantelzorg voor ernstig zieke familielieden op te nemen, dan verliezen ze gewoon elke uitkering. Zo zet men mensen met de rug tegen de muur.

‘Veel liever job blijven uitoefenen’

‘Kijk, ik was veel liever mijn job blijven uitoefenen. Ik had veel liever drie kerngezonde jongens gehad. Maar ik zorg voor mijn kinderen, vierentwintig uur op vierentwintig, zeven dagen op zeven, omdat dit het beste voor hen is’, vertelde Miet Neetesonne vorige week in de krant. Twee zoontjes van Miet lijden respectievelijk aan een autisme spectrum stoornis en een chromosomale afwijking. ‘Mijn job viel niet te combineren met de zorg. Tegelijkertijd actief werk zoeken bleek evenmin combineerbaar, dus deed ik een beroep op de vrijstelling. De uitkering van 260 euro was onvoldoende maar ze afschaffen is pas echt een koude douche.’ Wat is het alternatief voor iemand zoals Miet?

‘Het komt erop neer dat werklozen geen ziek kind mogen hebben want ze moeten solliciteren en beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt.’, zegt Magda De Meyer van de Vrouwenraad terecht. De Vrouwenraad wijst erop dat het afschaffen van de vrijstelling vooral vrouwen treft, onder wie ook alleenstaande moeders. De vrijstelling ‘voor sociale en familiale omstandigheden’ kon namelijk ook ingeroepen worden om te zorgen voor de opvoeding van kinderen jonger dan vier jaar. Van de 6.076 mensen die in december 2014 gebruikmaakten van het systeem is 94 procent vrouw.

Geen besparingsmaatregel, maar pestmaatregel

Dat deze maatregel als een besparingsmaatregel wordt voorgesteld is dubbel cynisch. Want als men de 6.076 werklozen die vandaag van de vrijstelling ‘voor sociale en familiale omstandigheden’ gebruik maken, opnieuw een volledige werkloosheidsuitkering aanbiedt, dan kost dat de overheid net meer geld. Tenzij het natuurlijk de bedoeling is dat de mantelzorgers toch voor hun zorgtaak kiezen, en dus geschorst zullen worden.

De maatregel kadert vooral in de activeringspolitiek van deze regering. Een activeringspolitiek die de druk op de arbeidsmarkt moet verhogen. Sinds begin dit jaar verloren duizenden jongeren hun uitkering, door de verstrenging van de inschakeluitkering. Ook mensen op brugpensioen, in het ‘stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag’ (SWT), worden opnieuw opgeroepen om actief te zijn op de arbeidsmarkt, ondanks alle beloften. Werknemers die getroffen worden door arbeidsongeschiktheid, zullen na drie maanden extra worden opgejaagd voor een ‘snellere re-integratie in de arbeidsmarkt.’ Dat geldt ook voor al wie in de tijdelijke werkloosheid is beland. Daar wil de regering de maximumduur beperken. En ook deeltijdse werknemers zullen extra onder druk worden gezet, door de inkomensgarantie-uitkering voor deeltijds werkenden na twee jaar met de helft te verminderen.

Iedereen en alles moet drummen op de arbeidsmarkt, en dat er ondertussen 650.000 werklozen zijn en veel te weinig banen, maakt allemaal niets uit. Dat is een Europese politiek geworden. Hoe meer mensen geactiveerd worden, hoe meer men ook de loon- en arbeidsomstandigheden kan drukken. En voor al wie zich niet in deze trechter laat duwen volgen sancties en schorsing. Jammer dat je moet zorgen voor een vriendin met kanker. Jammer dat je moet zorgen voor een zoontje met autisme spectrum stoornis. Dan moet je maar ‘zelfredzaam’ worden.

Gesproken over zelfredzaamheid toen banken vielen?

In dit land krijgen mensen die rondkomen van een uitkering steeds meer voorwaarden opgelegd. Men moet beschikbaar zijn, men moet cursussen volgen, men moet niet te kieskeurig zijn. En wie niet voldoet aan de voorwaarden, wordt gesanctioneerd. Bea Cantillon, directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck aan de Universiteit Antwerpen, spreekt over een heksenjacht. ‘De zoektocht om de tewerkstellingsgraad te verhogen is meer en meer gericht op de kleinste hoekjes van de maatschappij. Dat vertaalt zich bijna in een heksenjacht op diegenen die nog niet op de arbeidsmarkt zitten. Voor die groep wordt het beleid almaar strenger.’

Het beleid staat in schrik contrast met de aanpak van andere lagen in de samenleving. Toen de banken vielen werd ons toen verteld dat we snel moesten ingrijpen, anders zou de hele economie omvervallen. Het was een kwestie van collectief overleven. Vandaag dringen zich een aantal vragen op. Heeft men over ‘activering’ of ‘zelfredzaamheid’ gesproken toen de banken vielen? Heeft men toen geëist dat die banken zelf op eigen benen zouden staan? Werd er toen gevraagd dat de CEO’s van de grootste megabanken bijscholingscursussen zouden volgen bij de RVA, om te bewijzen dat ze wel konden bankieren? Werd er toen gesproken over verplichte gemeenschapsdienst? Het ging toch om mensen die de samenleving op de rand van de afgrond hadden gebracht?

De grootste uitkeringstrekkers van het continent

Neen, er kwam geld. Veel geld. De Europese bankiers kregen een injectie van 1.600 miljard euro om er bovenop te komen. Ze werden de grootste uitkeringstrekkers van het continent. En ze zijn opnieuw opzoek naar maximale winst. Vandaag laat minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) weten dat hij het voorstel van de Nationale Bank om de prijs van bankverrichtingen opnieuw te laten stijgen, zal bestuderen. De regering staat open voor de suggestie dat grootbanken opnieuw meer winst moeten maken, op kosten van hun klanten.

Zo belanden we steeds dieper in een tweesporenmaatschappij. Voor de ene klasse van mensen bestaat er weinig steun, veel voorwaarden en harde sancties. Voor de andere klasse van mensen bestaat er veel steun, bijna geen voorwaarden en sancties die kunnen afgekocht worden met geld.

Men beloofde een warm beleid, men kreeg een warm sociaal verzet

Voor de meer dan zesduizend werklozen die het zware engagement van mantelzorg of palliatieve zorg op zich willen nemen, moeten de afgelopen dagen erg pijnlijk geweest zijn. Zij hebben een regering aan het werk gezien, vechtend over de straat, met maximale profilering, framing en zwarte-pieten als enige inzet. Feit is dat de maatregel genomen is, en dat alle drie de regeringspartijen hun handtekening eronder hebben gezet. En feit is ook dat het allemaal in schril contrast staat met het ‘warme Vlaanderen’ dat ze voor de verkiezingen beloofden. Zo vatte de partij van De Wever haar verkiezingsprogramma samen in 25 verbintenissen. Daarin lazen we: ‘N-VA verbintenis 03: een warm en sociaal beleid.’ En verder: ‘N-VA verbintenis 15: een warm gezinsbeleid.’ Warm werd alleen de herfst van sociaal protest, en wellicht ook een nieuwe lente van sociaal verzet.

Compromis dat er geen is

Niemand van de regeringspartijen heeft de activeringsjacht in vraag gesteld. Het enige dat werkloze mantelzorgers deze week kregen was de vage belofte op een mogelijk nog vager compromis. ‘Werklozen die met een medisch attest kunnen bewijzen dat zij de zorg opnemen voor een familielid – tot in de tweede graad – blijven verder vrijgesteld van de normale eis tot ‘beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt”, zo luidt een versie van dat compromis.

Moest dat waar zijn, dan kunnen vriendinnen en vrienden niet langer de palliatieve zorg opnemen. Dan blijft het verhaal hetzelfde. Gelukkig was Lucia, die de palliatieve zorg voor de moeder van mijn zoon opnam, niet werkloos. Want anders was zij geschorst, om te voldoen aan de helse activeringsmolen. Misschien zou het beter zijn te investeren in nieuwe banen, in plaats van bruggepensioneerden en mantelzorgers op te jagen.