‘De landbouwer betaalt de rekening van de prijzenslag tussen de warenhuizen’

‘Dé strategie van grootwarenhuizen om klanten aan te trekken, is de goedkoopste te zijn. Het is echter een mythe dat je kwaliteitsvoeding kunt verkopen tegen gelijk welke prijs’, schrijft Rita Gantois. ‘De landbouwer betaalt uiteindelijk de rekening.’ Ze pleit voor een onafhankelijke toezichtshouder die die bij de prijsvorming kan bemiddelen tussen warenhuizen en landbouwers.

De noodkreet van de boeren

Bijna een op de vijf boeren sluit het jaar af met een negatief inkomen. Ongeveer 40 procent van de landbouwgezinnen verdient minder dan 25.000 euro bruto. Ze werken zich te pletter en leggen er geld op toe.

In mijn jeugd kochten we onze voedingswaren bij de lokale slager en bakker. De buurtwinkeltjes floreerden. Vandaag gaan we massaal naar de supermarkt. Grootwarenhuisketens halen een marktaandeel van liefst 70 procent, en dit aandeel groeit. En wat zien we? De prijspolitiek van discounters heeft ons in ons koopgedrag geconditioneerd. Bij het boodschappen doen varen we op het kompas van de laagste prijs. Zeker in tijden van crisis en stijgende levensduurte.

Gevolg? Een enorme concurrentie tussen supermarkten, waardoor een genadeloze druk wordt gelegd op degene die aan het begin van de keten staat: de landbouwer. Als producent heeft die bij de prijsvorming weinig in de pap te brokken. De prijs die de landbouwsector krijgt voor zijn producten is absoluut onvoldoende om te overleven.

Neerwaartse prijzenspiraal leidt tot kwaliteitsverlies

Vijf jaar geleden diende zich een oplossing aan. De partners van de Belgische agrovoedingsketen organiseerden zich binnen een zogeheten ‘structureel ketenoverleg’. De resultaten lieten niet op zich wachten. Er kwam een gedragscode voor faire relaties tussen aanbieders en kopers in de agrovoedingsketen. Daarmee wilde men op een constructieve manier geschillen beslechten. Maar de gedragscode is niet bindend en er kan op geen enkele manier klacht worden ingediend of een sanctie worden opgelegd. Dat maakt dat gedragscode wordt vaak met de voeten getreden.

In september vorig jaar bracht ‘Panorama’ een pijnlijke reportage over de prijs van goedkoop eten. Zwart op wit werd bevestigd hoeveel macht de supermarktketens hebben en hoe machteloos de landbouwers zijn. De productie moet steeds hoger opgedreven worden en producten moeten vaak onder de kostprijs verkopen. Schrijnend te moeten vaststellen dat grootwarenhuizen met kortingen uitpakken, die vooral door de boeren worden gefinancierd. De neerwaartse prijzenspiraal is trouwens incompatibel met kwaliteitsvoeding. Om de kostprijs te drukken worden aan kwaliteitsvlees water en hulpstoffen toegevoegd, zoals vezels. Kwaliteitsproducten worden zo waardeloze rommel.

Liefde voor de stiel wordt duur betaald

Landbouwers werken door weer en wind, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, elke dag. Ze ploegen, ze zaaien, ze oogsten, ze verzorgen hun dieren, enzovoort. Liefde voor de stiel heet dat, om dan uiteindelijk een mooi en eerlijk product af te leveren. Om een behoorlijke boterham te verdienen, liefst met een beetje beleg. Dat landbouwers respect verdienen staat buiten kijf. Alleen pikken ze het niet langer dat de retailsector enorme winsten maakt over hun rug. Toen het Algemeen Boerensyndicaat eind vorig jaar bij verschillende warenhuisketens actie voerde tegen de lage prijzenpolitiek was het duidelijk dat het water de boeren tot aan de lippen staat.

De weg van alle vlees

De acties kregen enig gehoor en intussen groeit wederzijds begrip tussen de partijen. De wil om tot oplossingen te komen is er. Toch is alertheid aangewezen. Er blijft een gebrek aan transparantie over de weg die vlees aflegt doorheen de agrovoedingsketen en over hoe de prijzen precies worden berekend. Er worden namelijk meerdere meetmethodes gehanteerd. Wij pleiten er dan ook voor dat het Prijzenobservatorium ten volle zijn rol kan spelen voor de landbouwsector. Het zou zich niet enkel mogen beperken tot het analyseren van de verschillende winstmarges in de voedingsketen, maar moet ook kunnen ingrijpen waar nodig.

Onafhankelijke toezichthouder

Daarnaast pleit ik voor een onafhankelijke toezichthouder. Iemand die kan waken over de gedragscode en zich op een objectieve manier kwijt van zijn of haar taak. Bij voorkeur onder de vleugels van de overheid, zoals dit al het geval is in het Verenigd Koninkrijk. De toezichthouder dient te bemiddelen tussen de verschillende partijen en oplossingen en klaarheid bij te brengen bij aanhoudende en niet uit te klaren discussies rond de prijsvorming binnen de keten. De gedragscode zou in de wet moeten worden verankerd waarbij het uitvoeren van oneerlijke handelspraktijken ook het overtreden van de wet betekent. Er is een mentaliteitswijziging nodig bij alle schakels van de agrovoedingsketen. Wij moeten ons ervan bewust worden dat kwaliteitsvoeding wel degelijk zijn prijs heeft. Niemand wil zich uit de naad werken voor geen geld. Waarom verwachten wij dat wel van onze boeren?