De Excellente Cronike van Vlaenderen: een middeleeuwse poging tot historische canon

In de vijftiende eeuw werd Anthonis de Roovere in Brugge beschouwd als een van de beste en talentrijkste schrijvers. Hij werkte bestaande kronieken tot om de Excellente Cronike van Vlaenderen: een vroege versie van de ‘Vlaamse geschiedenis’ – vandaar dat wij nog altijd een aantal van de Rooveres fouten en verdraaiingen voor waar aanzien.

Voorgesteld door: Lisa Demets

Waarom? Al bij de eerste poging om de Vlaamse geschiedenis te canoniseren, werd het historisch feitenrelaas vooral verdraaid en verfraaid.

‘6 maart 1482. Tijdens een jachtpartijtje raast hertogin Maria van Bourgondië als een wervelwind door de landerijen bij het kasteel van Wijnendale. In de hoop een reiger te pakken te krijgen, maakt ze een fatale sprong over een kabbelend beekje. Haar paard struikelt, de hertogin komt onfortuinlijk onder het dier terecht. Het is een gebeurtenis van groot belang. Maria is de enige dochter van Karel de Stoute. In 1477 is ze getrouwd met Maximiliaan van Oostenrijk, vanaf dat moment zal de dynastie van de Habsburgers voor eeuwen een centrale rol spelen in de geschiedenis van de Nederlanden.

Amper enkele maanden na Maria’s dood, op 16 mei 1482, overlijdt ook een van de grootste Brugse dichters, Anthonis de Roovere. Kort daarvoor heeft die rederijker en stadsdichter zijn magnum opusafgerond: de Excellente Cronike van Vlaenderen. Die verhaalt de geschiedenis van het graafschap Vlaanderen, beginnend bij de legendarische oorsprong van de eerste Vlaamse heerser, Liederik de Buc: een fictieve boswachter met de noodzakelijke Bourgondische identiteitspapieren. Het begint dus met een moedwillige verdraaiing – voor die tijd: verfraaiing – van de feiten. Dat is ook in de andere hoofdstukken vaak het geval. Anthonis de Roovere heeft ook snel een uitgebreid stuk toegevoegd over de regering van zijn geliefde hertogin: weet je nog, die keer dat hertogin Maria met haar hofhouding ging schaatsen op de Brugse reien?

Lisa Demets: ‘Met zijn kroniek plaatst Anthonis de Roovere zich in een traditie van anonieme stedelijke voorgangers. In de vijftiende eeuw wordt de tekst meermaals vertaald, aangevuld en herschreven. Laatmiddeleeuwse schrijvers grijpen tijdens politieke crises steevast terug naar het verleden om hun ongenoegen over het nieuwe beleid te uiten.’

Met de onverwachte dood van de hertogin in 1482, de overerving door haar vierjarige zoontje (de latere Filips de Schone, op zijn beurt de vader van keizer Karel) en haar machtsbeluste Habsburgse echtgenoot is er een kersvers politiek conflict in de maak. Dus wordt ook de geschiedenis herschreven. In 1485 zou de Bruggeling Jacob van Malen, die door Maria’s weduwnaar in de Toren van Sluis werd gevangengezet, een eigen versie van de kroniek neerpennen met onderliggende kritiek op (en een duidelijke sneer naar) de Habsburgse politiek.

Demets: ‘Van Jan Breydel in 1302 en de Clauwaerts in 1380 tot de Bourgondische pracht en praal, het is de Excellente Cronike van Vlaenderen die ons beeld van de (late) middeleeuwen grotendeels heeft gevormd, of zeg maar: misvormd. Het is niet meer dan een melancholische terugblik op een roemrijk, gefictionaliseerd verleden. Maar de kroniek is wel cruciaal als bron voor de cultuur en het politiek klimaat van de late vijftiende eeuw. Of hoe een middeleeuwse canon eeuwenlang onze blik op het verleden heeft vertroebeld.’