‘Daar is België sterk in: foefelen en bricoleren. Het resultaat is dat we op een institutionele vuilnisbelt leven’

‘De partijen reppen nauwelijks over de staatshervorming’, blikt politicoloog Bart Maddens vooruit naar het communautair verkiezingsdebat van Knack.

Wat kan men over het communautaire nog schrijven dat al niet honderd keer is gezegd ? Ik hoopte daarvoor inspiratie te vinden in de officiële partijprogramma’s, voor zover die al beschikbaar zijn. Helaas, de oogst is uiterst mager. De partijen reppen nauwelijks over de staatshervorming. De N-VA maakt er zich van af met een link naar de stilaan belegen congresbesluiten over confederalisme van begin 2014.

Gelukkig leek de MR redding te brengen. Tussen de kleurige vierkantjes die de verschillende thema’s van het verkiezingsprogramma weergeven prijkt ook een foto met een Belgische vlag en de titel ‘institutions‘. Eindelijk een partij met een voldragen communautair programma! Ik klikte gretig door. Achter de foto één enkel zinnetje: ‘Pas d’institutionnel pendant la prochaine législature‘.

De MR is tenminste eerlijk en zegt wat de andere partijen denken. Niemand is tuk op een grote communautaire ronde na de verkiezingen. Zelfs de N-VA verkiest een doorstart van de Zweedse coalitie met inbegrip van nog eens vijf jaar communautaire stilstand.

Daar is België sterk in: foefelen en bricoleren. Het resultaat is dat we op een institutionele vuilnisbelt leven.

Tegelijkertijd hoor je vandaag niemand nog beweren dat we in een federale modelstaat leven. Juist integendeel. De roep om institutionele hervormingen klinkt luider dan ooit. De klimaatbetogers eisen een herfederalisering. In februari nog riepen tientallen academici op tot een verregaande modernisering van de Grondwet. De Marrakesh-crisis heeft aangetoond dat zelfs over de meest fundamentele institutionele spelregels onduidelijkheid bestaat. Langs Franstalige kant gaan steeds meer stemmen op om onderwijs en cultuur te regionaliseren. Brusselaars willen af van de institutionele tweeledigheid, enzovoort. En dan spreek ik nog niet over de klassieke Vlaamsgezinde eisen.

Dat is de eigenaardige paradox van vandaag. Iedereen vindt een institutionele hervorming noodzakelijk. Maar niemand durft eraan te beginnen. Het resultaat is een verwrongen discours. Neem nu Brussels minister-president Rudi Vervoort in Le Soir van 30 maart. Hij wil tweetalige scholen in Brussel. Die zijn echter moeilijk te realiseren binnen de huidige structuren. Waarom dan niet pleiten voor een vereenvoudiging van de Brusselse instellingen, vraagt de journalist. Omdat we geen lucifers willen geven aan zij die het communautaire vuur weer willen oppoken, aldus Vervoort. Dus zit er niets anders op dan wat de vorige minister-president Charles Picqué noemt ‘ruser avec des compétences‘ : foefelen met bevoegdheden.

Daar is België inderdaad sterk in: foefelen en bricoleren. Het resultaat is dat we al geruime tijd op een institutionele vuilnisbelt leven. De bevoegdheidsverdeling is een hallucinant kluwen geworden, vol uitzonderingen en uitzonderingen op de uitzonderingen. In 1989 had het Leuvense Instituut voor Constitutioneel Recht 167 pagina’s nodig om de derde staatshervorming te analyseren. Voor de zesde staatshervorming waren dat er al niet minder dan 651.

Het is normaal dat er in die omstandigheden een zekere nostalgie ontstaat naar een idyllisch unitair België, waar alles nog eenvoudig was. Hoe graag lopen de klimaatkinderen de Belgischgezinde rattenvangers niet achterna: als je alles weer Belgisch maakt, dan is het klimaat in een handomdraai gered. In werkelijkheid zou een herfederalisering het politieke conflict gewoon binnenbrengen in de federale regering, met chronische instabiliteit tot gevolg.

Het is grappig hoe zelfs de Belgische nostalgici onmogelijk kunnen ontsnappen aan de communautaire tweedeling. Groen en Ecolo zijn ideologische tweelingen en overtuigde aanhangers van België. Maar waarom zijn ze dan niet consequent? Waarom fuseren ze niet tot één groene Belgische partij ?

De terugkeer naar nationale partijen zou de meest eenvoudige manier zijn om de Belgische politieke ruimte te herstellen.

De terugkeer naar nationale partijen zou de meest eenvoudige manier zijn om de Belgische politieke ruimte te herstellen. Eenvoudiger in elk geval dan de federale kieskring waarmee de groenen nu al zolang dwepen. Er zouden vijftien ‘echte’ Belgische parlementsleden verkozen moeten worden in één enkele nationale kieskring. Behalve dat die echte Belgen wel meteen communautair worden opgedeeld: negen Vlamingen en zes Franstaligen. Omdat de Franstaligen er geen vertrouwen in hebben dat de ‘Belgische’ Vlamingen ook hun belangen zouden behartigen in de Kamer. Chassez le naturel, il revient au gallop.

Dat laatste bleek vorige donderdag nog maar eens in het parlement. Dat nam het voorstel aan om een burgerinitiatief in te voeren. Voortaan kunnen 25.000 Belgen een voorstel op de agenda plaatsen van de Kamer. Het gaat hier om een zuivere federale, Belgische aangelegenheid. De grote promotor van het voorstel, Kristof Calvo, is een uitgesproken België-fan.

Hoe je het ook draait of keert, er valt in België niet te ontkomen aan de communautaire breuklijn.

Alleen, ook nu weer blijken er geen Belgische burgers te bestaan, enkel Vlamingen, Walen en Brusselaars. Om geldig te zijn moet het voorstel immers worden getekend door ten minste 14.500 Vlamingen, 2.500 Brusselaars en 8.000 Walen. Stel je voor dat de Vlamingen op eigen houtje 25.000 handtekeningen zouden verzamelen voor een communautair geladen voorstel, de splitsing van de sociale zekerheid bijvoorbeeld. Dat was voor de Franstaligen imbuvable. Dus wordt het Belgische burgerinitiatief alweer een Vlaams/Waalse aangelegenheid. En is de zoveelste grendel een feit.

Hoe je het ook draait of keert, er valt in België niet te ontkomen aan de communautaire breuklijn. Bijna anderhalve eeuw lang is geprobeerd om België als een gewoon unitair land te doen functioneren. Deze therapeutische hardnekkigheid heeft enkel frustratie en wanbeleid opgeleverd. Terugkeren in de tijd en België weer restaureren, is dan ook een doodlopende straat. Zeker nu de twee Belgische democratieën steeds verder uiteen drijven. De enige weg vooruit is een versterking van Vlaanderen.

Of zoals Wouter Beke het treffend verwoordde in Terzake van 15 april : “Ik volg wat de geschiedenis heeft aangetoond. De staatshervormingen hebben altijd de deelstaten versterkt, en die klok kun je niet terugdraaien.”