Wat doe je als je familie of je vrienden ‘fake news’ en complottheorieën over het coronavirus geloven, of het mee verspreiden? ‘Praat niet alleen over de valse informatie, maar benadruk de juiste’, adviseert journaliste Ingrid Brodnig, die het fenomeen bestudeerde.
Desinformatie en complottheorieën bestaan al lang, maar ze zijn enorm populair in de coronacrisis.
Brodnig: Er is een verschil tussen desinformatie en complottheorieën. Bij desinformatie wordt bijvoorbeeld beweerd dat je het virus uit je lichaam zou kunnen krijgen door warm water te drinken. Bij complottheorieën zit er meer achter. Daarin wordt beweerd dat er achter elk probleem een duister plan zit. Niets gebeurt toevallig en alles is met elkaar verbonden. Zowel desinformatie als complottheorieën spelen in op angsten, en die zijn in de coronacrisis sterk aanwezig. Je zou denken dat die angsten nog groeien als je gelooft dat een of andere geheime elite een duister plan heeft. Het tegendeel is waar: mensen putten enorm veel kracht uit het idee dat ze samen tegen iets kwaadaardigs vechten. Daarom vormen complotdenkers zo’n hechte groep.
Wat is de rol van het internet in dit succes?
Brodnig: Door het internet gaat ook desinformatie razendsnel de wereld rond. Als er in de Verenigde Staten een complottheorie wordt gelanceerd, dan verspreidt die theorie zich meteen over de hele wereld. Tegenwoordig verschijnen er om de paar seconden berichten in dubieuze Telegram-groepen die complottheorieën bevestigen. Voor sommige mensen is het enorm moeilijk om een onderscheid te maken tussen betrouwbare en onbetrouwbare online bronnen.
Moet je ingaan tegen iemand die bijvoorbeeld twijfelt of de maanlanding wel echt heeft plaatsgevonden?
Brodnig: Je moet zo vroeg mogelijk tegen zo iemand ingaan. Wie in een complottheorie gelooft, verzeilt vaak snel dieper en dieper in die wereld. Het is wel belangrijk dat je niet alleen praat over de valse informatie, maar vooral benadrukt wat juist is en dat blijft herhalen.
Wat moet je doen als je merkt dat iemand in complottheorieën gelooft?
Brodnig: Wanneer iemand het heeft over de ‘mainstream media’, Telegram aanbeveelt voor zijn goede bronnen of desinformatie in een chatgroep verspreidt, spreek je die persoon beter apart aan en confronteer je hem of haar op een vriendelijke manier met een factcheck. Als dat geen effect heeft, kun je vragen welke bronnen hij of zij raadpleegt. Zijn het onbetrouwbare websites of YouTube-kanalen die het over de ‘waarheid’ en een ‘wereldcomplot’ hebben? Ga er op een rustige manier tegenin, zonder je gesprekspartner uit te schelden. Met dat laatste verhinder je een debat en kraak je mensen af die anders misschien wel zouden luisteren. Bedenk ook eens of er angsten achter zitten die serieus moeten genomen worden en praat erover.
Veel complotdenkers zien zichzelf als kritische geesten.
Brodnig: Maak daar gebruik van en moedig hen aan om een eigen mening te vormen. Vraag waar die YouTube-kanalen hun informatie halen, en of ze er geld mee verdienen. Complotdenkers zijn bang dat ze gemanipuleerd worden door de wetenschap en de politiek, maar misschien zijn het hun bronnen die hen willen manipuleren? Je kunt niet verwachten dat die persoon na één gesprek de wereld helemaal anders ziet, maar bij complotdenkers kan zelfs de minste twijfel een succes zijn.
Markus Böhm
Copyright Der Spiegel, vertaling: Nina Lauwaert
