‘Bejaarden, trek uw plan’

De vermaatschappelijking van de zorg is op zich een mooi concept. Maar wat als de samenleving niet meewil? Dan worden horden bejaarden, gehandicapten en andere kwetsbare groepen simpelweg aan hun lot overgelaten.

Mijn grootmoeder vertelde me destijds vaak een (denk ik toch) zelfverzonnen verhaal over een meisje dat dol was op haar inwonende oma. Maar de oude vrouw mocht de keurig ingerichte woonkamer niet in: ze had haar eigen plekje aan de formica keukentafel, waar ze een houten kom en dito lepel kreeg om mee te eten. Anders zou ze toch maar vlekken maken op het dikke tapijt en het zondagse servies slopen. Op een dag hoorde de moeder van het meisje aanhoudend geklop in de garage en toen ze ging kijken trof ze er haar dochter timmerend aan: ze was alvast een krakkemikkig tafeltje en een lepel aan het bricoleren voor als haar eigen moeder later bejaard zou zijn.

Druk, druk, druk

Ze vertelde dat verhaal graag, mijn grootmoeder. Voor haar ging het vooral over de ondankbaarheid van de volgende generaties, die alleen maar met zichzelf bezig waren. Altijd druk, druk, druk. Al besefte ze maar al te goed dat de tijd voorbij was dat oudere, zorgbehoevende mensen zomaar bij hun kinderen konden intrekken. Die zonen en dochters hadden ook toen al, eind jaren zeventig, een volgestouwd leven: met een veeleisende baan, kinderen die naar school, voetbaltraining en de muziekacademie moesten worden gebracht, hobby’s ook, en vrienden die niet mochten worden verwaarloosd. Om voor vader en moeder te zorgen, hun gras te maaien en boodschappen voor hen te doen, was er toen al geen tijd meer. En vandaag al helemaal niet. Zelfs niet als pa en ma achterin de tuin in een container zouden wonen, zoals de voorbije dagen geestdriftig werd geopperd.

Het uitgangspunt is dat de overheid niet genoeg geld heeft om de vergrijzingsgolf op te vangen en dat iedereen dus maar zijn verantwoordelijkheid moet opnemen. Zonen en dochters, vrienden en buren ook. Vermaatschappelijking van de zorg heet dat tegenwoordig: we zijn collectief verantwoordelijk voor medeburgers die extra hulp nodig hebben en moeten dus meer voor elkaar zorgen. Vooral Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) krijgt daar maar niet genoeg van. In zijn beleidsnota heeft hij het over ‘een samenleving die mee zorg draagt en waar zorg in de maatschappij is ingebed’.

Vermaatschappelijking van de zorg

In zo’n maatschappij wil ik ook wel leven. Maar in de praktijk is dat – u had het misschien al gemerkt – allesbehalve evident. We moeten allemaal flexibele werknemers zijn, kunnen niet zomaar meer tijdskrediet opnemen en weten nu al dat we langer zullen moeten werken. Veel tijd of fut om onze ouders of buren op te vangen hebben we dus niet. Vandaag al hebben heel wat bejaarden die een noodknop om de hals dragen niemand meer naar wie een eventueel alarm kan worden doorgeschakeld. Hun kinderen wonen te veraf of hebben hun handen meer dan vol met hun eigen besognes. Laat staan dat hun buren, die overdag toch al niet thuis zijn, tijd zouden hebben om af en toe bij hen binnen te lopen.

De facto is de vermaatschappelijking van de zorg – alle goede bedoelingen ten spijt – dan ook vaak niet meer dan een omfloerste besparingsmaatregel. En als het al deel uitmaakt van een doordacht beleid is het meestal niet al te realistisch. Het ergste is dat dit allemaal geen verrassing is. Dat de vergrijzing, en de daarmee gepaard gaande chronische aandoeningen, de komende jaren steeds grotere proporties zullen aannemen, was heel voorspelbaar. Demografie is een behoorlijk exacte wetenschap. Daardoor wist de overheid al lang dat kinderen die zes jaar geleden zijn geboren, vandaag naar het eerste leerjaar zouden moeten. Maar net zoals veel van die kinderen nu noodgedwongen in containerklassen worden onderwezen, wil men ook bejaarden in zulke in containers opbergen. Kunnen hun eigen kinderen lekker voor ze zorgen zonder al te veel last van hen te hebben. Dat de overheid het zover heeft laten komen, is niet meer of minder dan schuldig verzuim. Dat geldt niet alleen voor de ouderenzorg maar ook voor de gehandicaptensector en de bijzondere jeugdzorg. In tijden van crisis komt vermaatschappelijking van de zorg steeds meer neer op ’trek uw plan’, en dat kan toch echt de bedoeling niet zijn.

Mijn grootmoeder is er ondertussen al een tijdje niet meer. Dankzij mijn potige grootvader kon ze tot het einde van haar leven in haar vertrouwde huis blijven wonen. Maar ook als dat niet had gekund, had ze – dat geef ik u op een blaadje – nooit in een container in de tuin van mijn ouders willen wonen. Zij had ook haar trots.