‘Als de Rafale niet wordt gekozen, dan zal de MR dat moeten uitleggen in Franstalig België’

De regering heeft de keuze tussen twee toestellen die onze F-16’s kunnen vervangen, maar langs een achterpoortje proberen de Fransen ook nog mee te dingen. ‘Met dit dossier is hoe dan ook te lang getalmd,’ zegt Herman Matthijs.

Midden de jaren zeventig van de vorige eeuw was er een hevige discussie over de vervanging van het gevechtsvliegtuig ‘Starfighter’. Uiteindelijk werd er samen met Nederland, Noorwegen en Denemarken gekozen voor de huidige F-16. Ook toen was er een Vlaams overwicht in de christendemocratische-liberale regering onder leiding van premier Leo Tindemans. Met het Waalse Rassemblement Wallon waren de Franstalige partijen gewonnen voor de Mirage F1 van het Franse Dassault. Meer dan 35 jaar later wordt de koop van de 20^ste eeuw overgedaan. l’ histoire se répète.

De procedure voor de vervanging van de F-16 is zeer zeker transparant en open geweest. Dat is ongetwijfeld de verdienste van de huidige Minister van Landsverdediging: Steven Vandeput (N-VA). Het is ooit anders geweest in de geschiedenis van de militaire aankopen.

Voor de vervanging van de F-16 gaat het in de ‘Best And Final Offers’ (BAFO) nog tussen twee kandidaten: de Eurofighter, gebouwd door een Brits-Duits-Italiaans-Spaans consortium, en de Amerikaanse F-35 van Lockheed Martin.

De Eurofighter wordt gebruikt door vier Europese landen: Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en Spanje. Als België voor dit toestel kiest, komt er voor de luchtmacht een einde aan de samenwerking met Nederland en kiest men in feite voor een samenwerking met Duitsland en Spanje. Als België de F-35 kiest, is dat een herhaling van situatie in de jaren zeventig, omdat we dan opnieuw dezelfde toestellen kopen als Nederland, Noorwegen en Denemarken.

Dan is er nog het Franse toestel, de Rafale van Dassault, al is dat juridisch niet meer in comptetitie omdat de Fransen zich niet hebben gehouden aan de officiële procedure. Zij profileren zichzelf als kandidaat rechtstreeks bij de regering en stellen een structurele samenwerking voor. Dat zou erop neerkomen dat de Belgisch luchtmacht een onderdeel wordt van de ‘Force Aérienne de la République Française’.

Politiek spel

De Rafale wordt in Europa alleen gebruikt door de Fransen en is bezwaarlijk een Europees toestel te noemen. Maar gezien de politieke banden tussen Franstalig België en Parijs heeft dit toestel toch fans in de Belgische regering, vooral bij de MR. In deze Zweedse coalitie is de MR de enige Franstalige partij die kan mee beslissen over deze militaire aankoop van de eeuw en het is ook de MR die de beste banden heeft met de Franse President Emmanuel Macron. Als de Rafale niet wordt gekozen, dan zal de MR dat moeten uitleggen in Franstalig België.

De Vlaamse partijen en zeker de N-VA kunnen dan weer het Franse toestel niet verkocht krijgen aan de electorale Vlaamse achterban. Als de MR de Rafale niet binnenhaalt, zal ze iets in ruil vragen – mogelijkheden genoeg: een toekomstige eurocommissaris voor België, het onderhoudscontract van de nieuwe toestellen, toekomstige aankopen, etc.

Het draaiboek voor de aankoop legt de parameters vast waarop de keuze moet worden gebaseerd: de capaciteit weegt 57 procent, de prijs 33 procent en de compensaties wegen 10 procent in de juridische beslissing. Dat laatste is erg weinig, maar als de politici uiteindelijk de knoop moeten doorhakken, zullen die economische compensaties in de praktijk enorm doorwegen.

Economische compensaties

De prijs van het toestel weegt dus voor 33 procent in de beslissing door en daar is wisselkoers van belang, samen met de latere onderhoudskosten en de ‘updates’. Aangezien de F-35 mondiaal de grootse verkoop heeft, zijn hier de toekomstige kosten het kleinst. Theoretisch moeten de Amerikanen met hun grotere massaproductie ook een lagere aankoopprijs kunnen aanbieden. Rest dan nog de doorslaggevende parameter van de capaciteit, waaronder de wapensystemen en de radar. Het gaat dan onder meer over de aanwezigheid van stealthtechnologie en de mogelijkheid om kernwapens te vervoeren. Daarover is al veel gezegd, maar tot nader order liggen er kernwapens te Peer/Kleine Brogel en dat al sinds jaren vijftig. Geen enkele Belgische regering heeft dat akkoord willen wijzigen of opzeggen, dus moet België vliegtuigen hebben om deze kernwapens eventueel te vervoeren. Dat geeft ons land ook macht, want zonder die Belgische vliegtuigen raken de Amerikaanse kernwapens niet in de lucht.

De vervanging van de F-16 gaat politiek vooral over de economische compensaties. De Europese Commissie kijkt over onze schouder mee, omdat de compensaties de vrije mededinging zou kunnen belemmeren – maar als ons land kan aantonen dat die compensaties betrekking hebben op ‘essentiële veiligheidsbelangen’, is er geen probleem. Recent heeft de Europese Commissie wel procedures opgestart tegen Nederland en Denemarken omwille van militaire aankopen. De grote lidstaten worden uiteraard met rust gelaten.

Eigenlijk is Defensie overigens geen bevoegdheid van de EU, en het is de schuld van de Commissie zelf dat er tot op heden geen Europees gevechtsvliegtuig bestaat. Recent is wel een plan gelanceerd voor een Europees defensiefonds, maar dat voorstel gaat niet leiden tot een globale Europese defensiepolitiek. Eigenlijk moet vandaag begonnen worden met de voorbereidingen voor een toestel van de zesde generatie, dat er tegen 2040 moet zijn.

NAVO kan oogje dichtknijpen bij F-35

België is nog steeds een van de slechtste leerlingen van de NAVO klas. Tijdens de NAVO-top te Wales, in 2014, werd er overeengekomen dat de lidstaten hun defensiebudgetten tegen 2024 moeten optrekken tot twee procent van hun BBP. Momenteel voldoen alleen de VS, het VK, Polen, Estland, Roemenië en Griekenland aan die vereiste. Volgens de huidige NAVO-planning zullen in 2024 slechts 15 van de 29 lidstaten voldoen aan de norm, België zou dan ergens rond de 1,3 procent BBP staan. Een keuze voor de F-35 zou een budgettair voordeel zijn in die zin dat de NAVO dan minder strikt zou toekijken op het Belgische defensiebudget.

Sommigen opperen om geen vliegtuigen te kopen ter vervanging van de F-16. Zoiets zou de binnenlandse vliegtuigindustrie natuurlijk niet graag zien gebeuren. En wie gaat dan het Belgische luchtruim bewaken? Als ons land die taak uitbesteedt aan een ander land, kost dat ook geld en zijn we soevereiniteit én informatie kwijt. Bovendien heeft de wet van 23 mei 2017 de programmering voor de militaire investeringen 2016-2030 vastgelegd. Uitgedrukt in constante euro’s van 2015 gaat het om 9,2 miljard euro. Er is dus geld geoormerkt voor de aankoop van de 34 gevechtsvliegtuigen. Als men een aankooprijs van 90 miljoen euro per toestel kan bedingen, dan komt men uit op een directe factuur van zowat 3 miljard euro. Dat is evenveel als de jaarlijkse dotaties aan de spoorwegen.

Een laatste bedenking is dat de geopolitiek situatie rond de EU erg instabiel en gevaarlijk is. Een sterker militair Europa kan ongetwijfeld bijdragen tot meer stabiliteit. Zonder die geopolitieke stabiliteit dreigt er een enorm probleem voor de welvaart van West Europa.

Conclusie

In principe dient de federale regering te kiezen tussen de twee overblijvers, de F-35 en de Eurofighter. Van belang zal zijn hoeveel de MR vraagt om neen te zeggen tegen de druk en de chantage vanuit Parijs om toch te kiezen voor de Rafale.

Met dit dossier is hoe dan ook te lang getalmd, waardoor we de trein van de ontwikkelingsfase hebben gemist. We hadden beter tien jaar geleden , samen met Nederland, Noorwegen en Denemarken een gezamenlijke koop gedaan. Dat zou ons veel geld bespaard hebben en technologische kennis hebben opgebracht.

In ultimo zou de regering kunnen beslissen om niets te kopen of een nieuwe procedure op te starten. Maar een dergelijk politiek cadeau gaan de regeringspartijen niet gunnen aan de oppositie en ook niet aan de volgende regering, waarvan men niet weet of men er zal inzitten. Premier Michel zal een beslissing moeten aankondigen voor de NAVO-top in Brussel van begin juli, anders zal de diplomatieke factuur aan België gepresenteerd worden.