Abou Jahjah: ‘Mensen vragen trots te zijn op hun ongeloof is in het beste geval kortzichtig’

‘Moslims worden niet langer enkel gevraagd afstand te nemen van terreur en van extremisme, ze worden opgeroepen afstand te nemen van hun geloof en hun eigenheid. De islam wordt zo zelf voorgesteld als het probleem.’ Aldus Dyab Abou Jahjah, voorzitter Movement X.

Moslims, wat zijn ze populair tegenwoordig. Als je gegarandeerd aandacht wil als politicus, academicus, of zelfs wielrenner, moet je iets over moslims en de islam vertellen. Geen item is hotter, en er bestaat geen beter clickbait.

Zoals met alle onderwerpen die populair worden, lijkt alles al snel gezegd. Maar originaliteit blijft een must. Velen gaan dus op zoek naar nieuwe invalshoeken om ‘de moslim’ en ‘de islam’ te benaderen – en vooral in vraag te stellen. Positieve en constructieve geluiden zijn eerder zeldzaam. Impliciet of expliciet bashen lijkt de norm. De moslim is de allochtoon you love to hate.

Menig opiniemaker beseft dat het expliciet uithalen niet altijd de beste optie is op vlak van public relations. Je wordt al snel in een hokje gestopt – extreemrechts, Trumpiaans, islamofoob, weet u wel.

Een efficiëntere aanpak is erg verfijnd uit te pakken met een gespeelde oprechtheid als ‘bezorgde burger’. Iemand spelen die gewoon het beste voorheeft met zijn moslimmedeburgers, maar die zich zorgen maakt om de samenleving. Daarom vraagt hij hen hun best te doen zich te distantiëren van de slechteriken onder hen.

De meest gekende versie was de eeuwige vraag aan ‘de gematigde moslims’ om afstand te doen van extremisten en terroristen. Hier is veel inkt over gevloeid. Het probleem met die logica is dat je door een dissociatie te eisen een associatie impliceert. Je vertrekt vanuit de premisse dat moslims standaard verbonden zijn aan extremisten en terroristen omdat die ook moslim zijn of zeggen namens de islam te handelen.

Dit is niet enkel stigmatiserend maar ook problematisch. Het zet druk op mensen die zelf slachtoffer zijn om afstand te nemen van hun beulen. Zo moeten ook de ouders, de kinderen en de man van Loubna, de moslima die gestorven is in de aanslag in de metro op 22 maart, afstand nemen van de terroristen die haar hebben gedood.

De overgrote meerderheid van de slachtoffers van terreur wereldwijd zijn moslims. Is het niet wansmakelijk en absurd de familieleden van al die slachtoffers te vragen afstand te nemen van de moordenaars van hun geliefden?

Sommigen beweren dat je de mensen die je dat vragen hun kortzichtigheid moet vergeven. Ze zien het als niet meer dan een verduidelijking – dan kunnen we weer verder. Het is een onderdanige logica waarmee veel moslims systematisch aan zelfkastijding en apologetisme doen. Soms namen moslims zelfs afstand van gebeurtenissen waarvan later bleek dat ze niet het werk waren van mensen van dezelfde geloofsgemeenschap.

Vandaag lijken veel moslims zo bang en geïntimideerd door islamofobie dat ze een apologetisch mechanisme ontwikkeld hebben dat automatisch in gang schiet zodra ook maar iets gebeurt.

Vandaag kunnen we een evolutie optekenen. Moslims worden niet langer enkel gevraagd afstand te nemen van terreur en van extremisme, ze worden opgeroepen afstand te nemen van hun geloof en hun eigenheid. De islam wordt zo zelf voorgesteld als het probleem.

En zo worden vandaag moslims als mensen hét probleem louter op basis van hun identiteit, op basis van wie ze zijn.

Je religie is een deel van je identiteit, het is intiemer verweven met je identiteit dan velen willen toegeven. Wie een religie gelijkstelt aan een ideologie mist haar sociologische essentie, haar realiteit als zuiver menselijke belevenis. Een religie gelijkstellen aan een ideologie, dat doen enkel extremisten – of ze nu voor of tegen de islam gekant zijn.

Wie de islam wil begrijpen moet ophouden de geschiedenis van Europa en het christendom te projecteren op de islam en de verhouding tussen moslims en hun religie. Anders dan het christendom – waar onder invloed van het liberalisme en kapitalisme steeds meer focus op het individu komt te liggen – blijft de gemeenschap in de islam centraal staan, net als in het jodendom overigens.

Natuurlijk zorgt dit voor een spanningsveld tussen de vrijheid en emancipatie van het individu en de collectieve solidariteit en conformiteit aan groepswaarden. Een inspanning is nodig om een evenwicht te vinden tussen individu en gemeenschap want soms gedijen binnen het spanningsveld wantoestanden en misbruiken waar het individu geofferd wordt op het altaar van de gemeenschap.

Maar dit is niet enkel een uitdaging voor de moslimgemeenschap. Alle maatschappijen die niet onderhevig zijn geweest aan het afbraakproces van de moderniteit kampen hiermee, van hindoes in India tot joden in Palestina.

We mogen niet vergeten dat het andere uiterste niet moet nagestreefd worden. De moderniteit hanteerde een logica van assimilatie en bewerkstelligde de vernietiging van vele banden ten voordele van het ideaal van de individuele emancipatie – gedeeltelijk ten dienste van het productieproces en de arbeidsethos.

De moslimgemeenschap is geen sekte met alle gevolgen van dien en moslims moeten er dus geen afstand van doen. Het is dus ook niet nodig om als ongelovige moslim je positie van de daken te gaan roepen. In tijden van islamofobie vertikken veel ongelovigen uit de gemeenschap overigens om hun positie kenbaar te maken uit vrees dat ze een instrument zullen worden in een strijd tegen de moslimgemeenschap.

Of je gelooft of niet is een keuze die je zelf maakt. Wat mij betreft is het ook een keuze die je niet buiten de moslimgemeenschap in Europa plaatst. Persoonlijk heb ik me als agnost met een moslimcultuur als achtergrond nooit geproblematiseerd gevoeld binnen de moslimgemeenschap. Integendeel, ik ben vrij populair bij gelovige, praktiserende moslims.

Mensen vragen trots te zijn op hun ongeloof is in het beste geval kortzichtig en in het slechtste geval een vorm van racisme.

Vandaag moeten we net allemaal op zoek naar een evenwicht tussen emancipatie en solidariteit, tussen individualisme en collectiviteit. Ook, maar niet alleen, binnen de verschillende moslimgemeenschappen. Hoe moslims in Europa omgaan met deze uitgang en welke weg ze kiezen op dit kruispunt, kan een voorbeeld zijn voor iedereen.