‘Jean-Marie Dedecker lijkt er vanuit te gaan dat de actie Dagen Zonder Vlees gemotiveerd is door schuldbesef’, schrijft student moraalfilosofie Pieterjan Lens. ‘Door die zogenaamde schuld te bekritiseren, trekt hij ook het nut van de actie in twijfel.’
Dat Jean-Marie Dedecker niet mee doet aan 40 dagen zonder vlees, is wel duidelijk na het lezen van zijn bijdrage aan het Schaduwparlement van Knack.Be. ‘Volgens de groene logica moeten we ook alle walvissen naar de eeuwige jachtvelden sturen’, schrijft Dedecker. Met zijn reactie tegen de actie, doet hij me denken aan de Facebook-pagina “40 dagen extra vlees”. Met een ironie, die weinig tot de verbeelding spreekt, klaagt men niet alleen een actie aan, maar ook de goede wil van de mensen die er aan meedoen.
De heer Dedecker maakt in zijn artikel echter een vreselijke denkfout, één die de dag van vandaag wel vaker voorkomt. Hij maakt geen onderscheid tussen de uitdrukkingen ‘ik kan er niet aan doen’ en ‘ik kan er niets aan doen’. Maar het verschil tussen beiden is veel groter dan het lijkt.
Ik kan er niet(s) aan doen
De verwarring treedt vaak op wanneer men zich van schuld wil ontdoen; iedereen heeft de volgende zin al wel eens gehoord: ‘ik kan er niet aan doen’. In allerlei contexten wordt deze kinderlijke vorm van determinisme gebruikt om zich in te dekken tegen de kritiek van andere. Het is echter belangrijk om op te merken dat dit enkel werkt wanneer het over iets gaat dat volledig verleden tijd is.
Dergelijke praatjes worden echter ook gebruikt voor processen met een link naar het nu. Denk, bijvoorbeeld, aan overgewicht. Het cliché van zware beenderen of “het zit in de genen” is de wereld lang niet uit. En hoe dicht of ver dit cliché bij de waarheid ligt, doet er hier niet toe.
Het is de houding die problematisch is. Je kan er inderdaad niet aan doen dat je in zekere mate gedetermineerd bent. Dit wil echter niet zeggen dat er niets aan gedaan kan worden. Iedereen kan aan beweging doen en iedereen kan gezonde voeding eten. Daarmee kom je heel wat verder, of je nu positief of negatief gedetermineerd bent. Met dit voorbeeld wil ik tegen de tendens pleiten waarin mensen een vorm van determinisme als schild gebruiken tegen zaken waarvoor dat helemaal niet geldt.
Dedeckers schuldbesef
Wat heeft dit dan met het artikel van Jean-Marie Dedecker te maken? Ook hij maakt die fout. In de laatste lijnen van zijn artikel refereert hij aan de Londense burgemeester Boris Johnson, die — mijns inziens — de houding van Dedecker goed uitdrukt: ‘Net als bij alle goede religies bevredigt angst voor klimaatverandering onze behoefte aan schuldbesef’. Dedecker lijkt er vanuit te gaan dat we ons moeten ontdoen van de schuld, die we onszelf aanpraten, van de gevolgen van de hedendaagse vleesconsumptie.
Hij gaat daarmee verder door te stellen dat een actie zoals Dagen Zonder Vlees gevoed wordt door dit schuldbesef, door dit – volgens Dedecker onterecht – schuldbesef. Dit tracht hij aan te tonen met zijn toepassing van de ‘groene logica’ en daardoor maar beter ook “alle walvissen naar de eeuwige jachtvelden sturen”.
Vleesconsumptie, klimaatveranderingen en naastenliefde
Dat Dedeckers argument tegen de menselijke schuld omtrent klimaatverandering weinig steek houdt, hoef ik niet te betogen. Klimaatvoorstanders hebben al voor hetere vuren gestaan. Er kan namelijk gediscussieerd worden over hoe vleesconsumptie de klimaatveranderingen juist beïnvloed heeft en hoe we het begrip ‘schuld’ daaraan kunnen verbinden.
‘Jean-Marie Dedecker gaat ervan uit dat schuldbesef de enige beweegreden is om minder vlees te eten’
Dedecker gaat er hier vanuit dat schuld de enige beweegreden van mensen zou zijn om geen of minder vlees te eten. Het is op dat punt in zijn redenering dat hij die befaamde denkfout maakt: door de schuld te bekritiseren, bekritiseert hij ook het nut van vegetarisme of de actie Dagen Zonder Vlees.
Een dergelijke actie gaat namelijk niet louter over schuld, maar ook over het besef waar we als mens, de dag van vandaag staan en welke gevaren er om de hoek loeren. Terwijl men over de schuld nog kan palaveren, lijkt er wel degelijk een consensus te zijn over wat we moeten doen om de gevolgen van klimaatopwarming te beperken (of toch: proberen te beperken): minder vlees eten.
Er zijn natuurlijk nog zaken die we als westerse mens beter kunnen doen, maar minder vlees eten spant de kroon. En wie denkt dat dergelijk ideeën weggelegd zijn voor mensen die geitenwollen sokken dragen, moet het vegetarisme of dergelijke acties zoals Dagen Zonder Vlees misschien een tweede kans geven.
Engagement
We kunnen namelijk niet langer schaamteloos ontkennen dat de manier waarop we vlees consumeren één van de hoofdoorzaken is van de klimaatsverandering. Bovendien maakt het onze ecologische voetafdruk, één van de grootste van de wereld. 40 Dagen Zonder Vlees is in de eerste plaats een bewustzijnscampagne, maar zet daarbij ook in op de verandering van onze voedingsgewoonten.
Er zijn wel degelijk mensen die willen doen wat ze kunnen doen, en dat getuigt van engagement en respect voor de medemens — niet alleen voor mensen in dit deel van de wereld, maar ook aan de andere kant. Het is dus absoluut niet slecht om mensen te informeren over de gevolgen van onze huidige levensstijl en het bieden van een andere. Niet dat vleeseters zondaars zijn, maar een milieubewust omgaan met vleesconsumptie blijkt wel een vorm van naastenliefde te impliceren. En dat kan ons alleen maar ten goede komen.
Pieterjan Lens is student Moraalfilosofie aan de UGent
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier