‘37 euromiljardairs die nul euro effectentaks betalen: dan hou je de diamanten beter uit het zicht’

Het is niet het subtielste moment in Succession, de populaire Amerikaanse tv-serie die tegelijk slim, verneukeratief, grappig, uitzinnig en tragisch is. In seizoen drie vertelt een van de hoofdpersonages, die allemaal rijkeluiskinderen zijn, hoe zijn broer ooit een arme stakker betaalde om zijn kostbare initialen op diens voorhoofd te tatoeëren. Dat is ‘in your face’-cynisme met een onmiskenbare moraal: er is iets mis met de ethiek van de superrijken van vandaag. Succession gaat vooral over de netelige kwestie van de opvolging in een familiebedrijf: denk aan Shakespeares King Lear, met helikopters. Maar het gaat dus ook over heel veel geld, en hoe je er het best niet te koop mee loopt. Rijkdom kan plezierig zijn, maar je etst ze beter niet op het voorhoofd van een minder fortuinlijke medemens.

Komt die boodschap te laat? Valt er eigenlijk nog iets te verbergen voor het gewone volk, dat al jaren meer aanvoelt dan de one percent denkt? De geest is al een tijdje uit de fles, minstens sinds de bankencrisis van 2008 en de opeenvolgende datalekken, van Panama tot Paradise Papers. Dit weekend zette de zakenkrant De Tijd – geen communistisch partijkanaal – het nog pontificaal op de voorpagina: ‘10 procent rijksten bezit 58 procent vermogen’. En ja, dat ging over België. Het ondernemingsverslag van de Nationale Bank – ook daar zitten weinig trotskisten – toont aan dat de verdeling van de vermogens in dit land aanzienlijk ongelijker is dan tot nog toe gedacht. De reden is simpel: voor het eerst baseerde de Nationale Bank zich op macro-economische statistieken, die de extremen beter in beeld brengen dan de enquêtes die tot voor kort de conclusies voedden. ‘Onderzoek toont aan’, zo gaf de krant nog mee, ‘dat sommige rijke gezinnen terughoudend zijn om deel te nemen aan enquêtes over het vermogen.’ Nee maar!

Wat doe je als politicus met de excessieve rijkdom die tegelijk de gemoederen ophitst en aan het fiscale systeem ontsnapt?

Het is niet raar dat een zakenkrant met het nieuws komt. Het is zelfs een internationale trend onder de zogenaamde financials: zowel het weekblad The Economist het dagblad Financial Times heeft de afgelopen jaren herhaaldelijk gewaarschuwd voor de groeiende ongelijkheid, en de economische inertie en sociale onrust die daaruit voortkomen. Beide titels zijn onverdachte verdedigers van de vrije markt, op voorwaarde dat die echt vrij is, en dat principe komt al eens in gevaar als er te veel kapitaal in te weinig handen zit.

Dan helpt een beetje transparantie altijd, maar daar willen weinig echte rijken aan. Dat zie je tegenwoordig zelfs aan hun garderobe. Het was Financial Times dat eind vorige maand een stuk publiceerde over stealth wealth – verborgen rijkdom – onder meer naar aanleiding van, jawel, de kostumering van Succession. Twee weken geleden bracht de BBC een lang artikel over hoe multimiljonairs het zeer onkies vinden om de eigen rijkdom te afficheren – inclusief, alweer, vier alinea’s over Succession, en veel beige shirtjes zonder logo. De gulden regel? ‘De laatste mens van wie je zou denken dat hij miljardair is, is de miljardair.’

Wat doe je als politicus met de excessieve rijkdom die tegelijk de gemoederen ophitst en aan het fiscale systeem ontsnapt? Vincent Van Peteghem werkt al een tijd aan een belastinghervorming. Dat wordt op geen enkele manier een revolutie. Daarvoor is Vivaldi te verdeeld, en het ligt ook niet in de aard, noch in het programma, van onze christendemocratische minister van Financiën. Maar de verschuiving van lasten op arbeid naar taksen op consumptie gaat in de goede richting. Cruciaal is dat de financiering daarvoor in zijn plan onder meer van een zwaardere effectentaks moet komen – meer dan de 0,15 procent die vandaag al betaald moet worden op elke effectenrekening van 1 miljoen euro aan aandelen of obligaties.

Het lijkt niet onwaarschijnlijk dat het nieuwe vermogensonderzoek van de Nationale Bank Van Peteghem nog eens aan het denken zet. Vorige week bleek dat de effectentaks in 2021 meer dan 400 miljoen euro heeft opgebracht, maar dat de allergrootste vermogens met een paar handigheidjes de dans ontspringen. 37 Belgische euromiljardairs die nul euro effectentaks betalen: dan hou je de diamanten beter uit het zicht. Maar je zou dus ook gewoon een fractie van je vermogen kunnen teruggeven aan de samenleving. Wie weet word je er zelfs gelukkiger van.