3,2 miljoen patiënten onderzocht: 900.000 mensen hebben een te hoge stralingsdosis

Computertomografie (CT) is onmisbaar voor de huidige geneeskunde. Toch zijn die onderzoeken niet zonder gevaar. Als de stralingsdosis te hoog wordt, komt onze gezondheid in het gedrang. Madan Rehani, onderzoeker aan het Massachusetts General Hospital in Boston, over het risico van regelmatige CT-onderzoeken.

U hebt onderzocht of patiënten bij CT-scans niet aan te hoge stralingsdosissen worden blootgesteld. Zijn die gegevens niet allang bekend?

Madan Rehani: Het uitgangspunt van ons onderzoek was niet de CT-scan op zich, die doorgaans een relatief kleine dosis straling met zich meebrengt, maar de patiënt. Die kan in enkele jaren wel een hoge dosis straling oplopen als hij vaker CT-scans moet laten nemen. In onze studie hebben we gegevens van ongeveer 3,2 miljoen patiënten uit meer dan twintig landen geanalyseerd. We weten hoeveel van hen in een periode tussen een en vijf jaar een dosis van meer dan 100 millisievert (mSv) kregen. Bij zulke waarden is het risico op kanker verhoogd, daarover bestaat bij experts geen twijfel.

Hebt u zulke hoge waarden gevonden?

Rehani: Zeker. In de verschillende medische centra werd tussen 0,64 en 3,4 procent van de onderzochte patiënten in een periode van een tot vijf jaar blootgesteld aan een te hoge dosis. Van de 3,2 miljoen patiënten bleken er 900.000 een dosis van 100 mSv geaccumuleerd te hebben. Dat is meer dan iemand zich ooit had kunnen voorstellen.

Het risico op kanker, tenzij het om leukemie en schildklierkanker gaat, stijgt pas tien jaar na de blootstelling aan een te hoge stralingsdosis. Voor de oudere patiënten is dat dus minder relevant.

Rehani: Dat klopt. Maar een vijfde van de 900.000 patiënten die werden blootgesteld aan meer dan 100 mSv was jonger dan 50 jaar. Dan reageert het lichaam gevoeliger op een overdosis aan straling dan op latere leeftijd. Sommige patiënten hebben die hoge dosis zelfs in één dag gekregen. De gemiddelde waarde bedroeg 130 mSv, maar veel patiënten hadden een geaccumuleerde dosis van 500 mSv opgebouwd in een periode van vijf jaar. De hoogste geaccumuleerde waarde bedroeg 1185 mSv. Dat is gewoon onvoorstelbaar.

Hoe kan dat?

Rehani: Mensen die in hun leven één, twee of zelfs vijf normale CT-onderzoeken hebben ondergaan, hoeven zich geen zorgen te maken. Een geaccumuleerde dosis straling van meer dan 100 mSv ontstaat pas vanaf tien tot vijftien scans in een jaar tijd. In de medische centra die we onderzochten, ondergingen patiënten 57 tot zelfs 109 CT-onderzoeken in een periode van een tot vijf jaar.

U zei dat enkele patiënten een dosis van meer dan 100 mSv per dag krijgen. Hoe is dit mogelijk?

Rehani: De stralingsbelasting bij CT-gestuurde interventies zoals biopsieën en drainages is bijzonder hoog. We hebben patiënten gevonden die twee interventies per week ondergingen. Iedere interventie had een stralingsbelasting van meer dan 100 mSv. Ook bij zwaarlijvige mensen is er een duidelijk hogere dosis straling nodig tijdens een onderzoek. De meesten van die patiënten waren echter oud en zo ziek dat de medische voordelen groter waren dan de risico’s.

Wat moet er volgens u gebeuren?

Rehani: Natuurlijk moeten we door kwaliteitscontrole en goede documentatie met een elektronische patiëntenkaart kunnen nagaan of een CT-onderzoek echt nodig is. Uiteraard moeten we ook altijd de laagst mogelijke stralingsdosis gebruiken. Toch toont onze studie aan dat zelfs in de beste ziekenhuizen met de beste kwaliteitscontroles geaccumuleerde dosissen van meer dan 100 mSv voorkomen. Er zijn nu eenmaal mensen die veel CT-scans nodig hebben.

Die mensen hebben gewoon pech?

Rehani: Net daarom moeten we dringend apparaten ontwikkelen die met hoogstens één vijfde van de huidige stralingsdosis kunnen werken en CT-gestuurde ingrepen combineren met ultrasone behandelingen.