Piet Piryns

Back to the USSR

Piet Piryns Piet Piryns is redacteur bij Knack.

Twintig jaar na de implosie van de Sovjet-Unie dreigt de ‘poetinisering’ van Oost-Europa.

De uitspraak kwam niet echt als een verrassing. Een rechter in Moskou besliste vorige week dat de voormalige oliemagnaat Michail Chodorkovski nog tot 2017 in zijn Siberische cel moet blijven. Daarmee kreeg premier Vladimir Poetin zijn zin. Die had tien dagen eerder in een televisie-interview al gezegd waar het op stond: ‘Dieven horen in de gevangenis. En de misdaden van mijnheer Chodorkovski zijn bewezen.’

De rechtszaak tegen Chodorkovski roept herinneringen op aan de stalinistische showprocessen van weleer. Chodorkovski mag dan geen heilige zijn, de misdaad die hem toch vooral wordt aangerekend is dat hij Poetin voor de voeten loopt en openlijk kritiek uit op het Kremlin. Bij zijn aantreden als president in 2000 beloofde Poetin ‘de dictatuur van de wet’ in te voeren. Intussen is gebleken dat één man boven de wet staat: Poetin zelf. Van een oligarchie is Rusland geëvolueerd naar een brutale autocratie.

Die evolutie heeft zich niet alleen in Rusland voorgedaan. Van de vijftien voormalige Sovjetrepublieken kunnen eigenlijk alleen een paar Baltische staten claimen dat de overgang naar een democratische rechtsstaat er op een ordentelijke manier is gebeurd. Drie van de vijf Centraal-Aziatische staten – Kazachstan, Oezbekistan en Tadzjikistan – hebben nog altijd dezelfde leider als in 1992. En het Britse weekblad The Economist signaleert een ‘poetinisering’ van Oost-Europa.

In Wit-Rusland werd president Aleksander Loekasjenko op 19 december na frauduleuze verkiezingen voor de vierde keer op het schild gehesen. Dat leidde tot massaal protest in de straten van Minsk. ‘Ik ga niet in de kelder schuilen’, was de reactie van Loekasjenko. ‘Het is afgelopen met de hersenloze democratie. Ik laat het land niet verscheuren.’ Meer dan 600 demonstranten werden opgepakt, oppositiekandidaten afgeranseld en buitenlandse waarnemers over de grens gezet. De Europese Unie sprak haar afschuw uit, Moskou feliciteerde Loekasjenko met zijn overwinning.

Dat is opmerkelijk, want Poetin moet zich de voorbije jaren hebben doodgeërgerd aan de anti-Russische retoriek van Loekasjenko. Maar de plooien lijken gladgestreken: Wit-Rusland sloot intussen een akkoord met Rusland en Kazachstan om te komen de oprichting van een gemeenschappelijke markt en misschien zelfs ooit een roebelzone. Ook Oekraïne zoekt, sinds de verkiezing van Viktor Janoekovitsj tot president in februari vorig jaar, opnieuw toenadering tot Moskou. Over een aanvraag tot lidmaatschap van de NAVO of de EU wordt in Kiev niet meer gerept. Ook daar is sprake van ‘poetinisering’: leiders van de Oranjerevolutie in 2004, zoals voormalig premier Julia Timosjenko, worden voor de rechter gesleept en de media aan banden gelegd.

Hoe lastig het is om met de erfenis van de Sovjetperiode in het reine te komen, blijkt dezer dagen overigens ook in Hongarije. Daar riskeren journalisten voortaan forse boetes als ze niet ‘politiek evenwichtig’ berichten of ‘de menselijke waardigheid’ in het gedrang brengen. De Hongaarse schrijver György Konrád vergelijkt de conservatief-nationalistische Fidesz-partij van premier Viktor Orban met de nationaalsocialistische NDSAP in het Duitsland van de jaren dertig. Met dat soort historische parallellen moet je altijd een beetje uitkijken, maar het blijft griezelig: een land dat het niet zo nauw neemt met de persvrijheid is nu voor zes maanden voorzitter van de Europese Unie.

Piet Piryns

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content