Bach en Mozart kregen omgekeerde facelift

Zowel van Bach als van Mozart zijn onlangs nieuwe portretten opgedoken. Mozart had een haakneus en Bach liep rond met een kortgeschoren kop.

Zowel van Mozart als van Bach zijn onlangs nieuwe portretten opgedoken. Het zijn in beide gevallen de meest realistische afbeeldingen die we kennen, en dus ook een stuk minder fraai dan de geïdealiseerde versies van beide meesters die we tot nog toe kenden. In het geval van Mozart is het mogelijk het belangrijkste portret dat werd ontdekt in tweehonderd jaar.

Het bekendste schilderij van Mozart, dat in jubileumjaar 2005 overal opdook, is 18 jaar na zijn dood geschilderd. Van Mozarts meest vruchtbare periode in Wenen, van 1781 tot zijn dood in 1791, zijn er maar vier afbeeldingen bekend: een zilverstifttekening uit 1789, een wassen medaillon uit 1788 en een onvoltooid portret uit de periode 1782-1787 door zijn schoonbroer Joseph Lange.

Het ‘nieuwe’ portret van Mozart is een olieverfschilderij van 48×36 cm. Het toont hem in 1783, als hij 27 jaar oud is en op het hoogtepunt van zijn roem. Mozart draagt een grijze pruik, en omdat voor een afbeelding in zijprofiel werd geschilderd is goed zichtbaar dat hij een haakneus had.

Het portret werd authentiek verklaard door professor Cliff Eisen, een bekend musicoloog van het Londense King’s College. Een Amerikaanse verzamelaar kocht het van een afstammeling van Johann Lorenz Hagenauer, vriend van Mozarts vader Leopold. Het is waarschijnlijk gemaakt door de Weense hofschilder Joseph Hickel. Een extra bewijs dat het om een authentiek portret gaat, blijkt uit een brief van Mozart, waarin hij tot in detail een rode jas beschrijft die hij op maat wil laten maken. Die klopt volledig met de jas op de afbeelding.

De Amerikaanse eigenaar van het doek was zich niet bewust van de waarde ervan, tot een expert hem wees op de band met Hagenauer. Intussen hebben meerdere deskundigen de authenticiteit bevestigd en is het schilderij verzekerd voor 3 miljoen euro.

Helemaal anders is het verhaal van het portret van Bach. Hier gaat het om een zuivere reconstructie, besteld door het Bach Haus museum in Eisenach, die voor 70% correct wordt genoemd. Toch is ook dit waarschijnlijk het meest waarheidsgetrouwe beeld dat we kennen: volgens de antropologe die het maakte zouden Bachs vrienden hem er onmiddellijk op herkennen.

Het gaat om dr. Caroline Wilkinson, bekend vanwege haar gezichtsreconstructies in gerechtszaken. Daarnaast bracht ze ook de gezichten van farao Ramses II en Sinterklaas (sic) weer tot leven. Ze gebruikt daarvoor een techniek waarvan de bruikbaarheid intussen is bewezen, vertrekkend vanuit een nauwkeurige opmeting van de schedel. Die van Bach werd zo’n eeuw geleden in brons gegoten door een anatomist uit Leipzig, Wilhelm His.

Van de schedel werd een laserscan gemaakt. De wetenschappelijke berekeningen van Wilkinson werden aangevuld met informatie over Bachs eet- en leefgewoonten uit brieven en documenten, een duidelijk geïdealiseerd portret van de meester uit 1750 (vier jaar voor zijn dood) én kennis over zijn medische toestand, waaronder de cataract waaraan hij leed op het einde van zijn leven. Medisch artieste Caroline Needham boetseerde uit al die gegevens een gezicht.

Het resultaat is een nog altijd wat kunstmatig beeld dat weliswaar een klein beetje lijkt op de bekende weke gestyleerde portretten, maar duidelijk veel meer individuele trekken heeft, zeker zonder de pruik waarmee Bach altijd werd afgebeeld. Het gezicht van een levenskrachtige man die hield van eten en drinken en een borrel op z’n tijd, die graag danste en met de voeten stampte als hij musiceerde. En die dus meestal rondliep met een kortgeschoren kop.

Peter Vandeweerdt