Anti-fraudeoperatie bij Nethys: het systeem-Moreau ontmaskerd

Een rapport over twijfelachtige praktijken bij de Luikse intercommunale Nethys gedurende het tijdperk van voormalig CEO Stéphane Moreau zorgt voor opschudding. Het systeem-Moreau kon floreren dankzij een bedrijfscultuur van permanente geheimhouding.

U dacht alles gezien te hebben met het schandaal van de intercommunale Publifin eind 2016, waar verkozenen tot 500 euro per minuut kregen voor het bijwonen van nepvergaderingen? U was verbijsterd toen u hoorde over de discrete verkoop van Win en Elicio – dochterondernemingen van Nethys – aan bedrijven van François Fornieri, directeur van Nethys, voor twee symbolische euro? U viel van uw stoel toen het management van Nethys zichzelf miljoenen euro’s aan ‘retentievergoedingen’ had toegekend ter compensatie van het loonplafond van 260.000 euro bruto per jaar als gevolg van het Waals decreet ‘deugdelijk bestuur’, dat voortkwam uit de onderzoekscommissie van Publifin?

Dan volgt nu een nieuwe aflevering in de aanhoudende saga met een rapport over verschillende misbruiken die door het vroegere management werden gepleegd ten koste van het Luikse bedrijf.

Het magazine Le Vif kreeg een geanonimiseerde nota van 12 pagina’s in handen met de samenvatting van de anti-fraudemissie die het nieuwe management opzette door adviesbureau Deloitte. Deze nota, die onlangs door de Raad van Bestuur van Nethys werd goedgekeurd, maakt gewag van twaalf onderzochte strafzaken (zie onder).

Op 13 maanden tijd ruimde het nieuwe management van Nethys, onder leiding van ‘crisismanager’ Renaud Witmeur (Sogepa), de omstreden Luikse groep op. Vanaf november 2019 werd het adviesbureau Deloitte gemandateerd voor een ‘forensische’ operatie, een anti-fraudemissie met als doel ‘de omvang te meten en alle dubieuze feiten of praktijken tussen 2017 en 2019 voor zeven bedrijven (Nethys, Voo, Win, Editions de l’Avenir, Elicio, Liège Airport Group en Integrale) vast te stellen’, zo staat te lezen in de nota.

De gebruikte methode? ‘De identificatie van frauduleuze betalingen op basis van bankafschriften.’

De consultants van Deloitte onderzochten bijna negen miljoen transacties. Het aantal alleen al is onthutsend. Ze analyseerden ook of het Waals decreet ‘deugdelijk bestuur’ werd nageleefd, zowel inzake de bezoldigingsplafonds als de informatie die aan het Waalse Gewest werd verstrekt in het kader van bijvoorbeeld de remuneratieverslagen.

‘Door middel van een brede, methodische, objectieve en rigoureuze analyse van de verrichte betalingen zijn een groot aantal “atypische” transacties geïdentificeerd’, vervolgt de nota. Binnen de vijf bedrijven Nethys, Voo, Win, Editions de l’Avenir en Elicio, ‘hebben de atypische operaties betrekking op verschillende soorten uitgaven voor een bedrag van 38,7 miljoen euro’.

Het rapport van Deloitte, dat in augustus vorig jaar aan het nieuwe management werd voorgelegd, werd vervolgens gedurende drie maanden onderworpen aan een in-house analyse met behulp van een consultant. ‘Er werd binnen de Nethys Group intern uiterst nauwkeurig en contradictoir werk verricht om elke vastgestelde ‘atypische’ betaling verder te onderzoeken, in een context die in de oude werkwijze – die werd gekenmerkt door een gebrek aan transparantie (…) als gevolg van de centralisatie van de informatie bij het voormalige management – moeilijk was geworden’. Verificaties, kruiscontroles en diepgaande ondervragingen, ongeacht of ze belastend of ontlastend waren, werden uitgevoerd bij de verdachten om de feiten te identificeren die werkelijk nadelig waren voor Nethys.

Kosten van het verslag en de follow-up? 397.000 euro exclusief BTW. Duur? Vergis u niet: dit is waarschijnlijk de beste investering die Nethys de afgelopen jaren deed. Want het zou veel moeten opbrengen.

INFOGRAFIEK: het parcours van Stéphane Moreau

Het grootste lijk dat door de forensische operatie uit de kast kwam, is de ontdekking van een vertrouwelijke bankrekening die alleen door het management van Nethys werd beheerd, zonder enige controle van de financiële afdeling.

Het is een map, gevonden in de kantoren van het voormalige managementteam in de Louvrexstraat, dat het nieuwe directieteam tipte over de situatie in het najaar van 2019. De map bevat de bankafschriften voor de jaren 2017 en 2018 van deze ultrageheime rekening die in juli 2012 bij ING werd geopend door Stéphane Moreau en Pol Heyse op naam van Nethys.

Deze rekening werd elektronisch beheerd door Pol Heyse (CFO van Nethys) en Diego Aquilina (CEO van Integrale). ‘Het werd gebruikt om het grootste deel van de betwiste betalingen uit te voeren en werd gefinancierd door het versturen van detailloze forfaitaire interne facturen naar de financiële afdeling en door leningen van Integrale (voor een totaal bedrag van 18 miljoen euro) toegekend zonder enige beslissing van de Raad van Bestuur en zonder enige controle door de accountant van het bedrijf’, blijkt uit de samenvattende nota.

Volgens Nethys werd deze rekening gebruikt om de lonen en uitgaves van ongeveer 15 personen te betalen. Een kleine groep die kan worden omschreven als de ‘eerste kring’, bestaande uit directieleden, maar ook uit administratief personeel, consultants, medewerkers en advocaten. In de periode 2017-2018 is met deze geheime rekening 42 miljoen euro betaald, exclusief de terugbetaling van leningen van Integrale. ‘Het grootste deel van dit bedrag’, legt een bron dicht bij het dossier uit, ‘zijn de salarissen van het managementcomité, de retentievergoedingen en de zelfstandigen die een functie binnen de groep bekleedden. Maar er zijn ook de ‘niet-typische’ betalingen van N-1 salarissen (het kaderpersoneel net onder de topmanagers, nvdr.) en bestuurders.’

Om de bekende retentievergoedingen aan managers te betalen, zijn door Nethys twee leningen afgesloten. De eerste, op 23 mei 2018, bij Integrale voor een bedrag van 10 miljoen euro. De tweede, op 28 juni 2018, bij Integrale Luxemburg voor 8 miljoen euro.

Deze twee leningen werden voor Nethys ondertekend door Gil Simon en Bénédicte Bayer; beiden leden van het directiecomité. Bénédicte Bayer zegt dat ze gedekt wordt door de Raad van Bestuur van Nethys: ‘Ik heb op geen enkele manier deelgenomen aan de onderhandelingen over deze leningen, aangezien deze kwestie niet onder mijn technische bevoegdheid viel. Ik had geen idee waar deze leningen voor waren. Ik heb deze leningen met Gil Simon ondertekend in strikte uitvoering van de beslissingen van de Raad van Bestuur van 23 januari 2018 en 15 mei 2018, waarbij een kasbehoefte van 181 miljoen euro werd gevalideerd’.

In elk geval hebben de middelen van Integrale het mogelijk gemaakt om een reeks ‘onregelmatige’ betalingen uit te voeren op de vooravond van de inwerkingtreding van het Waals decreet deugdelijk bestuur (op 24 mei 2018) alsook het ontslag van de vroegere directe (op 18 oktober 2019) ‘voor een totaal van 11,2 miljoen euro’, staat er nog in de nota.

Eind 2019 en begin 2020, kort na het aantreden van het nieuwe directieteam van Nethys, werden zes mensen die dicht bij het vorige managementteam stonden, ontslagen, waardoor Nethys 979.000 euro per jaar bespaarde. Het ging om arbeidsovereenkomsten ‘waarvan de missie niet voldeed aan de economische behoeften van Nethys’ (270.000 euro per jaar) of ‘die gesloten waren met adviesbureaus en met personen die als consultant optreden en voor wie het niet mogelijk was de realiteit van de volbrachte missie of de relevantie ervan voor de behoeften van Nethys te identificeren’ (709.000 euro per jaar). Le Vif kon vier van deze zes ontslagen personen die dicht bij de voormalige directie stonden, identificeren.

Michel Marteau, voormalig hoofdredacteur van Sudpresse, werd in september 2017 door Stéphane Moreau ingelijfd. Na enkele missies bij Nice-Matin werd hij hoofd van de digitale media Ilico, die in mei 2019 door Nethys werd gelanceerd en eind december van dat jaar werd afgesloten. Een fiasco dat Nethys 1,3 miljoen euro kostte. Michel Marteau factureerde 230.000 euro bruto per jaar aan de Luikse groep.

Charlène Renier, hoofd innovatie van de Nethys Group en vriendin van voormalig CEO Stéphane Moreau, genoot ook een baan die door het nieuwe management als overbodig en kunstmatig werd beschouwd. Ze werd 125.000 euro bruto per jaar betaald als zelfstandig consultant. Het was met haar dat Stéphane Moreau in 2018 in Ans woonde om een premie van 437.000 euro te ontvangen van zijn groepsverzekering, zoals Le Vif en Le Soir onthulden.

Marc Beyens van zijn kant factureerde 280.000 euro bruto per jaar als hoofd internationale ontwikkeling voor de Groep Nethys. Een dwaling binnen een intercommunale waarvan het actieterrein in principe stopt bij de grenzen van de provincie Luik. Toen de financiële rijkswacht (FSMA) in 2014 zijn ‘fit and proper’-goedkeuring introk, zag Marc Beyens zich genoodzaakt ontslag te nemen uit het Luikse pensioenfonds Ogeo Fund. Stéphane Moreau gaf hem onmiddellijk een baan bij Nethys, waar hij een op maat gemaakte functie kreeg die voor zijn komst niet bestond.

Patrice Lempereur, voorzitter van de buurtraad van Ans Coteaux, werd in 2018 verkozen tot gemeenteraadslid voor PS in Ans. Hij wordt sinds april 2012 betaald als adviseur van de CEO van Nethys. Tegelijkertijd werkte hij sinds augustus 2012 voor het kabinet van de burgemeester van Ans, Stéphane Moreau, tot zijn ontslag in juli 2017. Hij werd door de RTBF in januari 2017, kort na het uitbreken van het Publifin-schandaal, wegens belangenvermenging, vernoemd. Uitgaven van 25.451 euro werden door Deloitte ten gunste van hem geïdentificeerd, waaronder ‘uitgavenrekeningen voor de aankoop van grote hoeveelheden postzegels in het kader van een parallelle procedure ter vermijding van interne regels’. Postzegels voor de regelmatige verzending van post met ‘Ville d’Ans’ of ‘Coteaux d’Ans’ als hoofding.

Het is duidelijk dat het management onder Moreau zich niets ontzegde en dat normaal vond. Veel ‘atypische’ uitgaven werden zonder bewijsstukken gedaan. Een soort van bewuste kastearrogantie ‘die door het voormalige management expliciet werd opgelegd’. Zo liet dat laatste in een e-mail aan de boekhoudafdeling weten ‘dat de directieleden geen restaurantuitgaven hoeven te verantwoorden, in tegenstelling tot alle medewerkers’.

Hetzelfde geldt voor reizen. De directie reisde naar verschillende plaatsen (Saint-Tropez, Knokke-Heist, Madrid, Houston…) ‘die in principe geen band met Nethys hebben’, aldus de nota. En wanneer er een professionele link is, zoals de Consumer Electronics Show in Las Vegas, lijkt er ook sprake te zijn van misbruik: leden van het voormalige management gaven 12.030 euro uit aan verblijfskosten voor tien vakantiedagen, een week voor de aankomst van de andere leden van het team in Nevada. En dit zonder dat er een document of boekhoudkundig document is dat deze vroege startdatum van de missie rechtvaardigt.

In augustus 2018 sprong men gretig om met de Nethyskredietkaarten in Saint-Tropez: op slechts twee dagen tijd werd er voor 1.798 euro gewinkeld in de hypermarkt Geant Casino. Tijdens een reis naar Marokko trakteerden de managers zichzelf op de huur van een voertuig met chauffeur om drie dagen vrij te reizen in Casablanca en Rabat. De prijs? 5.400 euro… Deloitte registreerde ook uitgaven tijdens festivals, voor catering, boekhandel/papierwinkel, apotheek, notulen etc… ‘zonder dat de relevantie van deze uitgaven op een andere manier wordt gestaafd’.

Er is een analyse gemaakt van de betalingen die ‘geografisch dicht bij de huizen van de leden van het management’ verricht zijn. Sommige van deze betalingen zijn atypisch van aard: 30.000 euro uitgegeven aan wijn, 9.000 euro in een kuuroord, 3.000 euro aan een professionele ontwikkelingscoach. Voormalig financieel directeur Pol Heyse schonk zichzelf in juli 2018 zelfs op kosten van Nethys een boek over alternatieve vergoedingen…

Dat de directie aan niemand verantwoording hoeft af te leggen, vinden we zelfs terug in de rechtbank. In maart 2018 werd Nethys veroordeeld door de Luikse politierechtbank tot betaling van 17.122 euro. Waarom? Omdat het bedrijf weigerde de identiteit van de bestuurder te onthullen achter het stuur van een BMW 740 van de groep die een eenvoudige snelheidsovertreding beging (93 km/u in plaats van 70). De rechtbank had het over de ‘ondoorzichtigheid van de interne organisatie’ van Nethys en zijn ‘onbeschaafd gedrag’.

De consultants van Deloitte brachten de overvloedige uitgaven in verband met de voertuigen van het vroegere management in kaart, hetzij door de aankoop van voertuigen met een fiscale waarde van 95.000 euro, 135.000 euro …, hetzij door een snelle vervanging van de voertuigen.

Het Waals decreet ‘deugdelijk bestuur’, dat eind mei 2018 in werking trad, benadrukt de noodzaak om de feitelijke beheerders van overheidsstructuren duidelijk te identificeren. Het doel was om een einde te maken aan de ‘niet-standaardvergoedingen’ die in sommige gevallen van kracht zijn. In het decreet worden deze managers omgedoopt tot ‘lokale uitvoerende ambtenaren’ en zijn ze onderworpen aan het loonplafond van het decreet, namelijk 260.000 euro bruto per jaar (te indexeren). Deloitte ontdekte echter dat ‘zes van de veertien mandaten voor “lokale bestuurders” binnen de Nethys groep (…) een fictieve lokale bestuurder vermelden die niet de persoon is die daadwerkelijk de hoogste hiërarchische positie bekleedt’, zo staat in de nota.

Zo was niet de CEO Stéphane Moreau, maar Christian Vincke, het hoofd van nieuwe technologieën, de lokale leidinggevende ambtenaar die door Nethys vermeld werd. Bij Elicio was het ook niet de CEO, maar het hoofd van de juridische afdeling. Bij Win was het niet de baas van het bedrijf, Philippe Naelten, maar de Chief Operating Officer (COO), Patrick Bakowski. Philippe Naelten had nochtans gevraagd om Stéphane Moreau te benoemen als lokale bestuurder, maar de CEO van Nethys had dat geweigerd.

De nieuwe directie van Nethys beschikt over de e-mailuitwisselingen en is van mening dat deze een bewijs zijn van de wil van Stéphane Moreau om het decreet te omzeilen. Als Philippe Naelten, op basis van een freelance contract, was aangesteld als lokaal uitvoerend ambtenaar, zou hij een werknemer zijn geworden met een door het decreet geplafonneerd salaris. Een scenario dat Stéphane Moreau ten koste van alles voor zichzelf wilde vermijden, volgens Nethys.

Als er twee leden van het managementcomité zijn die bijzonder dicht bij de CEO van Nethys staan, dan zijn het wel Bénédicte Bayer en de CFO van de groep, Paul Heyse. In oktober 2017, enkele weken na de stemming in het Waalse parlement en de toezending aan de regering van het eindverslag van de onderzoekscommissie van Publifin, gaf het remuneratiecomité onder voorzitterschap van François Fornieri een mooi geschenk aan verschillende leden van het managementcomité van Nethys: tien jaar anciënniteit betaald aan hun groepsverzekering, aldus Nethys.

Stéphane Moreau van zijn kant had dit voorrecht al sinds de uitvoering van het groepsverzekeringsplan begin 2013, alleen voor hem. Eind 2013 is het plan uitgebreid naar de andere leden van het directiecomité (codir), maar niet het geschenk van 10 jaar anciënniteit. Pas in oktober 2017, zeven maanden voor de inwerkingtreding van het Waals decreet ‘deugdelijk bestuur’, werden de voorwaarden van de bestaande pensioenspaarplannen gewijzigd ‘door met terugwerkende kracht een anciënniteit van 10 jaar te integreren in de berekening voordat het management zijn functie binnen de groep opneemt’. Deze ‘geschonken’ anciënniteit resulteerde in ‘extra betalingen van meer dan 800.000 euro in 2017 en 2018’, aldus de samenvattende nota.

In 2017 werd de groepsverzekeringsrekening van Pol Heyse inderdaad plots opgeblazen met 361.134 euro en ontving Bénédicte Bayer 194.763 euro. Drie maanden later bedraagt de verzekeringspremie van Pol Heyse voor 2018 216.993 euro (tegenover 31.114 euro in 2017) en die van Bénédicte Bayer 93.227 euro (tegenover 17.522 euro in 2017). De bijkomende kosten voor Nethys in 2017 en 2018 bedragen ongeveer 815.000 euro voor Pol Heyse en Bénédicte Bayer, een cijfer in lijn met de ‘meer dan 800.000 euro’ vermeld in de nota.

Volgens Bénédicte Bayer is dit alles legaal: ‘Bij mijn weten hebben alle andere onafhankelijke leden van het directiecomité, de heren Donvil en Simon, van dezelfde beslissingen van het remuneratiecomité genoten. Al deze beslissingen zijn door de rechtbanken na de parlementaire onderzoekscommissie van Publifin geanalyseerd en na vele controles geseponeerd.’

De Publifin-commissie heeft begin juli 2017, drie maanden voor de eerste ‘schenkingsbetaling’ in oktober, nochtans haar rapport aan de regering voorgelegd.

Wat zeker lijkt, is dat het nieuwe management van Nethys 1,2 miljoen euro heeft weten terug te winnen van Jos Donvil (ex-baas van Voo die in augustus 2020 CFO van Nethys werd) en Gil Simon (ex-secretaris-generaal van Nethys die in juni 2018 algemeen directeur van de gas- en elektriciteitsnetbeheerder Resa werd). ‘Wanneer er geen overeenstemming werd bereikt, werden er vorderingen opgestart voor de terugbetaling van bedragen die boven de wettelijke maxima werden ontvangen’, aldus de nota. ‘Dit geldt zowel voor eventuele retentievergoedingen als voor bedragen die worden uitgekeerd in het kader van groepsverzekeringsplannen en variabele vergoedingen’.

Gil Simon betaalde ongeveer 200.000 euro terug die hij ontvangen had van zijn in mei 2018 opgerichte ‘bonus’ groepsverzekering om een deel van de befaamde ‘retentievergoedingen’ te betalen. Jos Donvil betaalde van zijn kant een miljoen euro terug: 200.000 euro die hij ontving op zijn ‘bonus groepsverzekering (retentievergoeding) en 800.000 euro betaald op zijn basisgroepsverzekering nadat hij de gift van 10 jaar anciënniteit had ontvangen terwijl hij er slechts twee had, volgens Nethys.

Op een jaar tijd heeft de nieuwe directie van Nethys de stallen van het Moreau-tijdperk opgeruimd en alle elementen die als strafbaar feit konden worden aangemerkt doorgestuurd naar de procureur-generaal van Luik, Christian De Valkeneer. Bepaalde juridische procedures waren al gestart op basis van persartikelen. Na de Deloitte-audit werden nieuwe ‘kennisgevingen’ geopend. In totaal zijn er vandaag twaalf strafrechtelijke dossiers geopend in Luik. Ze worden allemaal toevertrouwd aan onderzoekers van het Centraal Bureau voor de Bestrijding van de Corruptie (CBBC) en, vreemd genoeg, zonder dat een team van de Luikse Federale Gerechtelijke Politie op enigerlei wijze betrokken is bij deze onderzoeken.

David Leloup, journalist Le Vif