‘Als het over vluchtelingen gaat, is Europa geen haar beter dan Trump’

‘Als het over migratie gaat, hanteren ook wij een Trumpiaanse definitie: niet meer, maar minder vluchtelingen’, schrijft politicoloog Thibaut Renson.

Niet alleen de VS, maar ook de Europese Commissie heeft vorige week maatregelen genomen inzake migratie. In tegenstelling tot de ‘moslimban’ van Trump vulde deze geen voorpagina’s, maar moest je ernaar op zoek gaan in de kantlijnen.

De wankele deal met Libië

EU-president Donald Tusk, Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en premier Joseph Muscat van voorzittende lidstaat Malta, meldden dat voor de zomer de vluchtelingenstroom vanuit Libië naar Europa moet worden ingedamd. Een beschermingswal moet opgetrokken worden voor de Libische kustwacht, klonk het bij tijdelijk EU-voorzitter Muscat, zo niet blazen Marine Le Pen en Geert Wilders het Europees project op en komen de kernwaarden van de EU ernstig in gevaar.

De redenering dat het oprukkend populisme in verkiezingstijd Europa in haar hart raakt, houdt steek. Maar als het antwoord is bootjes aan de Libische kust zo snel mogelijk te onderscheppen én terug te sturen, dan gooit de EU haar kernwaarden – opnieuw – te grabbel.

In maart vorig jaar was er nog de deal met Turkije. Onze Europese staats- en regeringsleiders gingen toen plat op de buik voor een land waar mensenrechten niet van tel zijn, zolang het er maar voor kon zorgen dat vluchtelingen tegengehouden werden aan onze buitengrens. Vluchtelingen zitten in kampen waartoe mensenrechtenorganisaties en zelfs de VN geen toegang krijgen. Het Turkse leger neemt aan haar eigen grenzen vrouwen en kinderen onder vuur. Het kan ons allemaal worst wezen, zolang vluchtelingen maar geweerd worden.

Ondertussen verschoof de vluchtelingenstroom opnieuw naar de Middellandse Zee. Hier moest dus ook ingegrepen worden; niet omdat er in het stuk zee tussen Libië en Italië in het afgelopen jaar meer mensen omkwamen dan ooit, maar juist omdat er nog steeds meer mensen zijn die de oversteek naar Europa wel overleven en dus in Europa opgevangen en hervestigd moeten worden. Daarom stelt de Europese Commissie voor om uitvarende bootjes aan de Libische kust zo snel mogelijk te onderscheppen en af te leveren aan de Libische autoriteiten. Aangezien deze niet aangestuurd worden door een centrale regering sinds de dood van Kadhafi, investeert de Europese Commissie zelfs in de opleiding van Libische matrozen en in de aankoop van nieuwe schepen. Alles om vluchtelingen te weren.

Straks zitten de Europese staats- en regeringsleiders samen om het Libië-dossier te bespreken. Maar het ziet er niet naar uit dat zij van de lijn die de Commissie uitzet zullen afwijken.

De vluchtelingencrisis heeft aangetoond dat Europese regeringen voor minder vluchtelingen elk prijs willen betalen. Zo verdedigen we waarden zoals egocentrisme, ongevoeligheid en buigzaamheid. Als het logistiek niet zo moeilijk zou zijn (en niet zo problematisch voor het toerisme), dan zouden ook wij een muur bouwen langs de kust van de Middellandse Zee. En we zouden de Libiërs ervoor laten betalen. De wankele deal met Libië is simpelweg het meest haalbare. Maar zo versterken de Europese regeringen ook het populistisch discours dat wij, en niet de vluchtelingen, de slachtoffers zijn van de vluchtelingencrisis.

Eigen volk eerst

Het zo gehekelde ‘America first’-mantra van Trump vinden we ook binnen de EU terug. Alleen hebben we op sommige vlakken een andere definitie van eigenbelang. bijvoorbeeld op vlak van handel. Daarenboven heeft de geschiedenis van de Europese integratie voor een verwevenheid gezorgd die maakt dat we elkaar soms wel helpen, zoals tijdens de eurocrisis, maar dan toch vooral om de eigen banken voor het faillissement te behoeden. Aldus is er soms ‘solidariteit’ nodig, tussen de EU-lidstaten, als jammerlijke noodzaak in het kader van de behartiging van nationaal eigenbelang.

Als het over migratie gaat, hanteren ook onze regeringen een Trumpiaanse definitie: niet meer, maar minder vluchtelingen. We proberen de onvermijdelijkheden van de Europese integratie (vrij verkeer) zo goed en zo kwaad als het kan tegen te gaan, door onze buitengrenzen zo gesloten mogelijk te houden. En door de lidstaten die over de kust van de Middellandse Zee beschikken, disproportioneel veel vluchtelingen te laten opvangen met een discours van ‘solidaire hervestiging’ vol dode letters.

Eigenlijk zijn de Europese regeringsvertegenwoordigers geen haar beter dan Trump, Le Pen of Wilders. Het verschil is dat de zij niet het lef hebben om hun forse migratiepolitiek te verantwoorden met bijhorende gespierde taal, maar deze trachten te verdoezelen met een hypocriet discours van menswaardigheid en solidariteit.

In het huis van Timmermans piepen alle deuren

Dat Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie, dit weekend in ‘Buitenhof’ zijn principiële bezwaren uitte tegen Trumps beleid gesteund op discriminatie en vervolledigde dat het niet gaat over wat ze daar doen, maar dat we er gewoon voor moeten zorgen dat we het niet gaan nadoen, smaakt wrang in het licht van de deal die zijn Commissie vorig week voorbereidde.

Of moeten wij al dankbaar zijn dat Europese uitvoeringsbesluiten rekening houden met de heersende grondwettelijke en andere fundamentele rechtskaders, en goed voorbereid worden door politieke experts in plaats van door zakenmannen alvorens ze geïmplementeerd worden?

Vrijdag verwelkomt Muscat de andere staats- en regeringsleiders van de Europese Unie in Malta om de migratievoorstellen van de Commissie te laten goedkeuren. Over ‘een beschermingswal’ zal geen woord gerept worden in de officiële mededelingen. Daarin zal vooral benadrukt worden dat vooral geen kopie van de deal met Turkije bekrachtigd werd.

Maar de uitkomst zal wel opnieuw zijn dat de verantwoordelijkheid voor de opvang van vluchtelingen verschoven wordt naar landen aan de andere kant van onze grenzen. Net zoals in de Verenigde Staten.