‘Afscheidsbrief aan Juncker: EU raakt stilaan verlost van jeugdpuistjes en moet nu de stap naar volwassenheid zetten

Dinsdag houdt Commissievoorzitter Jean Claude Juncker zijn afscheidsspeech voor de plenaire vergadering van het Europees parlement in Straatsburg. Europees parlementslid Kathleen van Brempt overloopt vijf jaar Juncker en de manier waarop de EU drastisch veranderd is.

Geachte heer voorzitter

Beste Jean-Claude

Toen uw voorganger, José Manuel Barroso, in 2014 vertrok als Commissievoorzitter voelde ik niet de aandrang om hem een afscheidsbrief te sturen. Ik was eerlijk gezegd blij dat Europa verlost zou zijn van zijn hardvochtig austeriteitsbeleid. Uw Commissie heeft, weliswaar voorzichtig, opnieuw de mogelijkheid gecreëerd om te investeren in de toekomst door wat soepeler om te springen met het Stabiliteitspact én door een nieuw investeringsmechanisme op te richten.

Ik weet het wel, de pers heeft niet altijd een fraai beeld van u geschetst door te pas en te onpas te verwijzen naar de manier waarop u soms wankel ten tonele verscheen of door haar bezorgdheid te veinzen over de ‘vermoeide’ indruk die u soms naliet. Een mens zou echter van minder vermoeid geraken.

De puinhoop van de financiële crisis die Barroso achterliet en gezorgd heeft voor torenhoge werkloosheidscijfers en oplopende begrotingstekorten in de lidstaten hebt u mogen opruimen. U bent er bovendien in geslaagd om zorgenkind Griekenland binnen de eurozone te houden, tegen het lobbywerk van een aantal regeringsleiders in. En alsof dat niet voldoende was, werd uw Commissie geconfronteerd met een reeks crises die over Europa spoelden. De aanslagen in ondermeer Parijs en Brussel, de vluchtelingencrisis, de Brexit-crisis, de klimaatcrisis en de crisis van de democratie en de rechtsstaat. Het mag een wonder heten dat de EU nog bestaat. In 2016 waarschuwde u trouwens zelf voor de existentiële crisis van de Unie.

Maar kijk, de Unie is er nog en wat meer is, het vertrouwen van de Europese burger in de EU was in de voorbije kwart eeuw nooit zo hoog als vandaag. Die vaststelling werd vorige week nogmaals bevestigd door een nagelnieuwe PEW-studie. Die vertelt helaas ook dat heel wat Europeanen ontevreden zijn over de werking van de democratie in hun land. Europeanen hebben de indruk dat de zogenaamde ‘politieke’ elite niet naar hen luistert. Dat verklaart voor een deel waarom een pak Europeanen van de weeromstuit hun stem hebben gegeven aan de simplistische nep-oplossingen van populisten. U hebt zich, samen met Frans Timmermans, altijd krachtig verzet tegen het oprukkende populisme, wat niet kan gezegd worden van heel wat politici van traditionele partijen. Meer nog, u waarschuwde er onlangs voor dat traditionele partijen steeds meer geneigd zijn het populisme na te kwaken en noemde dat “een groot gevaar”.

Uw Commissie heeft door haar standvastige houding inzake de bedreiging van de democratie en de rechtsstaat de focus verlegd van een Unie die zich eng richt op economisch gewin, naar een Unie van fundamentele waarden. Trouwens, het PEW-onderzoek waar ik net naar verwees, toont aan dat de rechtsstaat voor de meeste Europeanen dé topprioriteit is. Critici kunnen opwerpen dat de aanpak van de illiberale regimes in Oost-Europa voorlopig nog geen zoden aan de dijk heeft gezet. Dat is juist. De ‘dictator’ van Hongarije, zoals u hem in het gezicht durft te noemen, zit nog steeds op zijn troon, hoewel die stilaan lijkt te wankelen en in Polen heeft PiS nog steeds de touwtjes in handen, hoewel ook daar een progressieve oppositie steeds meer armslag krijgt.

Heel anders dan het ondergraven van de rechtsstaat in Hongarije en Polen is de situatie in Catalonië. Je kan van Spanje niet beweren dat het geen rechtsstaat is. Maar als de Unie meer wil zijn dan een economische samenwerking, met name als we een politieke Unie willen zijn, kan de Commissie niet blijven zwijgen over het buitenproportionele politiegeweld in Catalonië. Daar had u naar mijn smaak wat moediger mogen zijn.

Het drama van uw Commissie is wellicht dat ze heeft de funderingen gelegd heeft voor een ander Europa, dat er echter pas kan komen als er op die funderingen ook echt een nieuw Europees huis wordt gebouwd. En u weet net zo goed als wij, Europese parlementsleden, dat de tegenstand vooral zal komen van de regeringen van de lidstaten die, met een hardnekkigheid een beter doel waardig, nationale, electorale belangen laten voorgaan op het algemeen belang van alle Europeanen.

Over die funderingen wil ik het even hebben. Het nieuwe Europese huis zal klimaatneutraal moeten zijn. Daar zijn we nog lang niet, maar zonder Europa zouden we gewoon nergens staan. Uw Commissie heeft wel degelijk de basis gelegd voor de sprong voorwaarts die we nu moeten maken, met haar inspanningen om de klimaatakkoorden van Parijs rond te krijgen, met de aanscherping van de uitstoot- en de energie-efficientienormen of de wettelijke beperking van de CO2-uitstoot van auto’s… Het is allemaal niet perfect, maar we zijn wel degelijk het pad ingeslagen naar een meer duurzame Unie. Dat uw opvolgster van klimaatactie de Europese topprioriteit heeft gemaakt en de man die u zo graag op het voorhoofd kust daar de leiding over heeft gegeven, zou niet mogelijk zijn geweest zonder de stappen die uw Commissie gezet heeft.

Ik zei het al, de Barroso-commissie was een hardvochtig neoliberaal project waar hartelijk gelachen werd als wij, sociaal-democraten, nog maar het woord sociaal in de mond namen. U hebt vrij snel gepleit voor een Europa dat een sociale triple A verdient. U zal het mij vergeven als ik zeg dat u daar niet in geslaagd bent. Maar ik wil toch niet te streng zijn, want uw Commissie heeft wel degelijk een Europese Pijler van Sociale Rechten door de Raad geloodst. Ik was daar destijds vrij kritisch over, want veel meer dan een stapel papier is die Pijler niet; geen enkel van die rechten is immers afdwingbaar. Daar hebben de regeringsleiders wel voor gezorgd. Maar ook in dit dossier zijn de funderingen gelegd voor wat we in Europa echt nodig hebben, namelijk een breed gedragen Europees sociaal contract dat alle Europeanen bescherming biedt. En opnieuw heeft de komende Commissie zich voorgenomen om een aantal van die Sociale Rechten in bindende wetgeving om te zetten. We hebben als parlement, samen met uw Commissie trouwens, belangrijke stappen gezet om sociale dumping aan te pakken en vorige week is ook de Europese Arbeidsautoriteit opgestart in het kader van de strijd tegen die sociale dumping. Daar konden we in het Barroso-tijdperk enkel van dromen.

Europese Unie raakt stilaan verlost van haar jeugdpuistjes en moet nu de stap naar volwassenheid zetten.

Op de oplossingen voor de zogenaamde vluchtelingencrisis hebt u uw tanden stuk gebeten. Daarin delen de Commissie en het Europees parlement hetzelfde lot. Ook wij hebben constructieve voorstellen goedgekeurd om het Europese asiel- en migratiebeleid te hervormen zodat een eind kan worden gemaakt aan de schande van de verdrinkingsdoden in de Middellandse Zee. En u hebt, zoals het parlement vroeg, een spreidingsplan voorgesteld dat de regeringsleiders zelfs hebben goedgekeurd, waarop ze ons in ons gezicht hebben uitgelachen door te weigeren dat spreidingsplan ook uit te voeren. Thuis vertellen de regeringsleiders dat het falend migratiebeleid de schuld van Europa is, zoals onze bevoegde staatssecretaris Maggie De Block vorige week nog, terwijl België een van die landen was die voortdurend op de rem ging staan als er Europese oplossingen moesten gezocht worden. Moedeloos word je er van.

Ik heb het ook gewaardeerd dat u uw fouten kunt toegeven. Eén van die fouten heb ik ook zelf gemaakt, namelijk mijn mond gehouden toen het Brexit-referendum eraan kwam. Heel wat sociaal-democratische parlementsleden waren bereid naar het VK te reizen om campagne te voeren voor Remain, maar onze vrienden van Labour hebben dat afgeraden, net zoals David Cameron U had afgeraden om u te bemoeien met het referendum. Dat was een vergissing, hebt u toegegeven, want het heeft ervoor gezorgd dat de leugens over de Unie vrij spel kregen. De Unie is een waardevol project, een unieke post-nationale constructie die in staat moet zijn om de uitdagingen in een geglobaliseerde wereld samen, solidair aan te pakken. We mogen er niet voor terugschrikken om dat project overal trots uit te dragen, in het besef dat de Unie lang niet perfect is.

Wat u deze dagen allicht vaak te horen zult krijgen, is de herhaling van uw gevleugelde woorden dat ‘dit de Commissie van de laatste kans is’. Sommigen zullen beweren dat u die kans verkeken hebt. Ik ben het daar niet mee eens. Europa is de afgelopen jaren veranderd. Ik heb altijd de indruk dat de Unie stilaan verlost geraakt van haar jeugdpuistjes en nu de stap naar volwassenheid moet zetten. U bent in dat proces een soort overgangspaus geweest. De grote doorbraak naar een volwassen politiek project dat niet enkel eng gericht is op de markt, maar waarin alle andere facetten aan bod komen om een evenwichtige bereiken tussen sociaal-, ecologisch en economisch beleid is er nog lang niet. Maar het pad daar naartoe is al wel geëffend.

Daar heeft uw Commissie ongetwijfeld een bijdrage toe geleverd. Wat mij betreft verdient u dus een kus van de juffrouw op uw voorhoofd en een bank vooruit. U hebt al gezegd dat die bank niet Goldmann Sachs zal heten, zoals dat wel het geval was voor Barroso. Ook dat is een stap in de goede richting. Vaarwel dus voorzitter, en ik wens u nog vele gezonde jaren toe.