Ze hebben een goed leven gehad, zijn vaak kinderloos en willen ‘iets terugdoen’ voor de samenleving. Almaar meer Vlamingen laten hun vermogen of een deel daarvan na aan een goed doel. De afschaffing van het fiscaal voordelige duolegaat eerder dit jaar lijkt daar niets aan te veranderen.
Hoewel het om veel geld gaat, zijn de beschikbare gegevens over schenkingen en legaten in Vlaanderen eerder beperkt. Uit een parlementaire vraag aan toenmalig Vlaams minister van Begroting Lydia Peeters (Open VLD) bleek in 2019 dat het aantal legaten was gestegen van 1080 in 2017 naar 1275.
Dat jaar bedroeg het totale bedrag uit legaten maar liefst 329 miljoen euro. De grootste som die via een enkel legaat werd geschonken, bedroeg 6,9 miljoen euro. Tot eind juni van dit jaar werden nog belastingen geheven op die giften – 8,5 procent, te betalen door de ontvanger – en dat bracht de Vlaamse overheid 21,6 miljoen euro op.
Om al die geldstromen beter in kaart te brengen, vroeg Jan Rachels, voorzitter van de vzw testament.be, aan HOGENT om elk jaar een enquête te houden bij de organisaties die legaten ontvangen. Testament.be is de grootste speler in de sector. Het overzicht 2017 – 2019 is net gepubliceerd. Aan de ‘barometer’ namen 132 organisaties deel.
123.000 euro per legaat
Een eerste opvallende vaststelling is dat de organisaties gemiddeld tien legaten per jaar ontvangen. Dat is een verdubbeling in tien jaar tijd. Zo’n schenking bedraagt gemiddeld 123.000 euro. Voor een duolegaat loopt dat op tot gemiddeld 145.373 euro. Jan Rachels: ‘Voor de goede doelen in kwestie is dat een groot en vaak onverwacht cadeau. De meeste erflaters stellen geen grote eisen over de concrete aanwending van hun schenking. Dat geeft de organisaties een vrij grote bestedingsvrijheid.’
Het valt op dat de lokale goede doelen aan een inhaalbeweging zijn begonnen.
Voor sommige goede doelen zijn de legaten veel meer dan een toevallige meevaller. Zo zijn er drie organisaties, allemaal actief in de strijd tegen kanker, die in 2019 bijna volledig steunden op inkomsten uit legaten. Driekwart van de ontvangende organisaties haalt tot 25 procent van zijn inkomsten uit legaten.
De barometer van HOGENT stelde ook een top twintig samen van de organisaties die het meeste geld ontvangen uit legaten (zie tabel). De Koning Boudewijnstichting staat op de eerste plaats met 37,5 miljoen euro, gevolgd door de Stichting tegen Kanker (18 miljoen euro) en Artsen Zonder Grenzen (16 miljoen euro). Let wel, de lijst is alleen gebaseerd op info van de organisaties die deelnemen aan het onderzoek, maar ze is wel richtinggevend.
De erflaters hebben niet altijd een band met het gekozen goede doel. Meer dan zeven op de tien organisaties die een legaat ontvingen, wisten niet van tevoren dat ze in een testament waren opgenomen. Meer dan 50 procent van de organisaties had zelfs nooit contact met hun gulle schenker.
De erflaters geven in ons land vooral geld aan instellingen die met gezondheid bezig zijn, zoals de Stichting tegen Kanker. De verklaring ligt een beetje voor de hand: de erflater – of een van zijn familieleden – heeft vaak zelf kanker gehad en wil door de gift zijn dankbaarheid tonen of onderzoek steunen. Daarnaast wordt ook opvallend veel geschonken aan dierenverenigingen.
‘Dezelfde fenomenen zien we in onze buurlanden’, zegt Carine Coopman, directeur van testament.be. ‘Het valt wel op dat de lokale goede doelen aan een inhaalbeweging zijn begonnen. Vroeger werd vooral geschonken aan grote goede doelen en verenigingen zoals de katholieke kerk. Nu kiezen de erflaters ook vaak voor een lokaal en kleinschalig initiatief. Zo ontving CKG Kapoentje, een relatief bescheiden project rond kinderopvang in Oostende, onlangs een eerste legaat.’
Anoniem blijven
Testament.be werd bijna vijftien jaar geleden opgericht door Jan Rachels om een brug te slaan tussen Belgen die een schenking willen doen en het goede doel dat ze verkiezen. ‘Als fondsenwerver voor onder meer Greenpeace werkte ik een groot deel van mijn leven in de sector van de goede doelen’, vertelt Rachels. ‘Greenpeace weigert principieel subsidies van de overheid en financiële steun van privébedrijven. De inkomsten moeten dus komen van lidgelden, merchandising en schenkingen.’
Op stage in de VS zag Rachels dat erfenissen en legaten er de normaalste zaak waren om allerlei initiatieven of organisaties te steunen. Sommige Amerikanen beginnen bij wijze van spreken al na te denken over hun nalatenschap op de dag dat ze geboren zijn. Die kennis leidde tot de oprichting van de vzw testament.be. ‘We begonnen met vier organisaties die in de groepscampagne wilden investeren: het Wereldnatuurfonds, Licht en Liefde, Oxfam en Stichting tegen Kanker. Nu nemen er meer dan 140 deel.’
Testament.be heeft in de voorbije jaren honderden testamenten helpen voorbereiden. Via de helpdesk is er dagelijks contact met potentiële erflaters, zegt directeur Coopman. ‘Onze juridische experts gaan ook vaak op huisbezoek om uitleg te geven over hoe je een goed doel in je testament kunt opnemen. Legatenfondsenwerving is slow fundraising. Meestal worden tijdens de huisbezoeken lange en zeer persoonlijke gesprekken gevoerd. Het gaat dan ook om het nalaten van (een deel) van een zorgvuldig opgebouwd vermogen. Soms is dat het laatste wat mensen nog willen doen in hun leven. Sommige erflaters willen dat we hen in contact brengen met het goede doel, andere vragen volledige discretie.’ Volgens Rachels zijn Belgen over het algemeen erg discrete mensen. ‘En zeker als het over geld gaat: pour vivre heureux, vivons cachés, en dus vraagt de helft van de schenkers om anoniem te blijven.’
Toch ziet hij een toenemende belangstelling bij de erflaters om contact te houden met het goede doel dat ze willen steunen. ‘Sommige mensen willen weten wat er precies met hun geld gebeurt en wijzen hun erfenis daarom toe aan een concreet project. Ik begrijp dat ze hun legaat op die manier willen oormerken, maar wij adviseren erflaters toch om realistisch te zijn in hun wensen.’
Villa in Bredene
‘Veel erflaters hebben er behoefte aan om goed uit te leggen aan welk doel ze willen schenken en waarom’, vervolgt Rachels. ‘Van sommige kandidaat-erflaters horen we soms jarenlang niets meer. Tot ze op een dag een beslissing hebben genomen. Op hun verzoek schakelen we dan een van onze juridische experts in om de opmaak van het testament correct af te handelen. Een testament moet kristalhelder zijn geformuleerd om betwistingen te voorkomen. Onze juridische expert overloopt wat de specifieke wensen zijn en maakt samen met de erflater een voorbeeldtestament op. Bij een handgeschreven testament dient de erflater het testament eigenhandig te schrijven en te ondertekenen. Hij kan het vervolgens zelf bewaren of bij de notaris laten registreren. Wij adviseren altijd dat laatste. Bij ingewikkelde zaken wordt aanbevolen om het testament te laten opstellen door de notaris.’
De overgrote meerderheid van legaten voor het goede doel komt van mensen zonder kinderen. Daarom raadt Rachels altijd aan om de eventuele neven en nichten op de hoogte te brengen. ‘Zo komen die niet voor verrassingen te staan wanneer het testament wordt geopend. Dat vermindert het risico op betwistingen. “Goed geregeld, is goed gegeven”, is het motto van testament.be.’
Rachels herinnert zich een voorbeeld van zo’n betwisting toen hij nog voorzitter van Oxfam Wereldwinkels was. ‘Op een dag vernamen we dat een onbekende weldoener ons een villa in Bredene had nagelaten. Helaas was een van zijn nichten het daar niet mee eens en zij eiste de villa op. Wat bleek? De man had een handgeschreven testament opgemaakt. Volkomen wettelijk, maar hij had wellicht nagelaten om het te laten controleren door de notaris. In een testament voor het goede doel is het heel belangrijk om het ondernemingsnummer te vermelden. Onder meer ook omdat organisaties weleens van naam veranderen, Vredeseilanden is bijvoorbeeld Rikolto geworden. Wat was er in dit geval gebeurd? De erflater had in zijn testament geschreven dat de villa werd nagelaten aan Oxfam Wereldwinkel. Dus zonder de ‘s’, terwijl de overkoepelende vzw destijds officieel Oxfam Wereldwinkels heette, met ‘s’. Op basis van die schrijffout betwistte de vrouw het testament. Het conflict heeft bijna vier jaar aangesleept en toen de rechter uiteindelijk besliste dat de villa wel degelijk het eigendom was van Oxfam Wereldwinkels, was de woning grotendeels verkrot.’
Meer vrouwen
De mensen die contact opnemen met testament.be hebben volgens directeur Coopman een gemiddelde leeftijd van net boven de zestig. ‘Dat is nog vrij jong. Maar zeker als je geen kinderen hebt, denk je sneller na over je nalatenschap. Corona heeft dat volgens mij nog versneld. Zo vroeg een echtpaar uit Oostende acht jaar geleden al een gids van ons aan, maar de knoop werd pas doorgehakt na het einde van de lockdown. “We gaan opnieuw reizen, maar niet voordat alles goed geregeld is, want je weet nooit of je met dat virus in je lichaam terugkeert”, vertelden ze.’
Coopman stelt vast dat meer vrouwen dan mannen contact opnemen. ‘Vrouwen leven natuurlijk langer dan mannen, maar misschien zijn ze ook empathischer en minder ingesteld op materiële welvaart. Over het algemeen zijn het mensen die begaan zijn met de maatschappij. Ze vinden dat ze goed bedeeld zijn door het leven en willen in ruil daarvoor iets teruggeven aan de samenleving. Soms hebben ze een band met het goede doel dat ze steunen, bijvoorbeeld omdat hun echtgenoot ziek was, of zijn ze grote dieren- of natuurliefhebber. Gaia is bijvoorbeeld erg populair bij kandidaat-erflaters, omdat het bij een legaat garandeert dat het binnen de 24 uur opvang zal vinden voor het huisdier dat achterblijft na de dood van de schenker. Dat is een grote geruststelling.’
Volgens Rachels neemt het aantal legaten voor het goede doel toe omdat er nu ook veel meer te verdelen is dan vroeger. ‘Vlaanderen is een rijke regio met veel welgestelden. En het aantal singles zonder kinderen groeit jaar na jaar.’
Er worden in het algemeen ook meer testamenten opgesteld. De samenleving en het gezinsleven zijn drastisch gewijzigd. Zo zijn er veel nieuw-samengestelde gezinnen. Financieel is dat veel complexer dan een klassiek gezin van gehuwde ouders met twee kinderen. In zulke gevallen is het zeker aan te raden om goed na te denken over regelingen na de dood.
Vlamingen die destijds een duolegaat hebben opgemaakt en dat nog niet hebben laten aanpassen door hun notaris, kunnen dat beter niet langer uitstellen.
Blindengeleidehonden
Het kleinste legaat waar testament.be ooit weet van had, bedroeg 50.000 euro. En dat bedrag moest dan nog eens verdeeld worden onder tien christelijke organisaties.
Het grootste legaat was van een heel ander kaliber, vertelt Rachels. ‘Enkele maanden geleden waren we aan het vergaderen toen de telefoon ging. Iemand informeerde of een legaat voor elf goede doelen mogelijk was. Je moet de wil van de erflater altijd respecteren, maar we wijzen er dan op dat het bedrag voor elk doel apart nog wel de moeite moet zijn. De schenker, een man uit Borgerhout, antwoordde heel rustig dat er genoeg zou zijn voor iedereen, want hij wilde 18 miljoen euro verdelen. De man is een kinderloze zakenman en weduwnaar die jarenlang in het buitenland had gewerkt en zelf ook al enkele erfenissen mocht ontvangen. Hij wenste anoniem te blijven en wilde zijn vermogen nalaten aan onder meer de Voedselbanken en opleidingscentra voor blindengeleidehonden.’
Een andere opmerkelijke vraag kwam onlangs van een man uit Hasselt, die behalve legaten voor enkele goede doelen ook honderd vrienden elk 100 euro wilde geven. Rachels: ‘Ik vond dat wel sympathiek, maar daar komt heel wat administratie bij kijken. Een van onze juridische experts is er nu mee bezig. Het komt wel in orde.’
Duolegaat en nultarief
De stijging van het aantal schenkingen via een testament was tot 1 juli 2021 voor een groot stuk te verklaren door het succesvolle systeem van duolegaten. Bij een duolegaat krijgt een goed doel een legaat uit een testament, op voorwaarde dat het goede doel de successierechten van andere erfgenamen in de nalatenschap betaalt. Tot 1 juli 2021 bedroeg het tarief voor het goede doel 8,5 procent. Zowel voor het goede doel als voor mensen zonder kinderen met erfgenamen in de derde lijn – neven, nichten, maar ook niet-verwanten – was die formule interessant. Een win-win voor beide partijen.
De Vlaamse regering vond evenwel dat het goede doel op die manier werd misbruikt en besliste om vanaf 1 juli het systeem van het duolegaat te hervormen, waardoor deze vorm van successieplanning voor mensen zonder kinderen geen fiscaal voordeel meer zou opleveren. Rachels: ‘Belgen staan over het algemeen zeer wantrouwig tegenover de overheid en vinden dat de belastingdruk te hoog is. Wie kinderloos is, zal nu wellicht op zoek gaan naar andere uitwegen om de druk van de erfbelasting te verlagen.’
Toch ziet Rachels ook enkele mogelijk positieve effecten van de wetswijziging. ‘Als compensatie voor de hervorming van het duolegaat werd het nultarief voor goede doelen ingevoerd. Eindelijk, want ons land was het enige in de hele Europese Unie waar je nog moest betalen om te geven aan een goed doel. De familieleden die het andere deel van de erfenis krijgen, betalen voortaan het gebruikelijke tarief.’
Een andere nieuwigheid is de zogenaamde vriendenerfenis. Daarmee kun je je beste vriend een deel van je vermogen nalaten tegen het laagste tarief in de erfbelasting, namelijk 3 procent in plaats van 25 procent. Een voorwaarde: het bedrag mag niet hoger zijn dan 15.000 euro.
‘Het systeem van duolegaten blijft fiscaal interessant in Brussel en Wallonië’, zegt Coopman. ‘Wij adviseren toch om er een subsidiaire beschikking aan toe te voegen. Dat is een alternatief testament voor het geval het duolegaat bij overlijden niet meer uitvoerbaar zou zijn indien de wetgeving zou wijzigen. Vlamingen die destijds een duolegaat hebben opgemaakt en dat nog niet hebben laten aanpassen door hun notaris, kunnen dat beter niet langer uitstellen. Zo weten ze zeker dat hun testament zal worden uitgevoerd volgens hun wensen.’
Paula Sémer
Testament.be werd vooral bekend bij het grote publiek dankzij Paula Sémer. De legendarische tv-presentatrice en -producer was jarenlang hét uithangbord. Ze overleed in juni op 96-jarige leeftijd. ‘Een fantastische vrouw en een groot geschenk voor onze organisatie’, zegt Coopman. ‘Paula was heel geëngageerd, maar ook zeer kritisch. Zo hartelijk en zo betrokken. Ze was altijd paraat op onze evenementen en dan zag je af en toe ook mensen naar haar toe schuifelen en zeggen: ‘We doen dit ook een beetje voor u.” We hebben een paar jaar geleden beslist om Paula niet te vervangen als ambassadeur. Wie zou haar ook kunnen vervangen? Testament.be is dankzij haar sterk genoeg geworden om alleen verder te gaan.’
ERIC CUPPENS, GEPENSIONEERDE METAALARBEIDER: ‘IK HEB AL GENOEG BELASTINGEN BETAALD’
Dat je niet puissant rijk hoeft te zijn om na je dood je vermogen of een deel ervan weg te schenken aan een goed doel, bewijst Eric Cuppens uit Leopoldsburg. ‘Veel geld heb ik niet, maar mijn huis en enkele duizenden euro’s gaan na mijn dood naar Mercy Ships en Handicap International. Liever zo dan dat het verdwijnt in de bodemloze put van de staat.’
Eric Cuppens is 63 en is met pensioen. Hij werkte heel zijn leven als arbeider in de metaalindustrie. ‘Dat was hard labeur. Op het laatst was ik monteur van stalen constructies in Balen. Ik hoop nog lang te leven, maar ik sukkel wel een beetje met mijn hart.’ De Limburger bleef heel zijn leven single.
Wat staat er in uw testament?
Eric Cuppens: Ik geef alles weg. Dat is niet zo veel, want als arbeider word je nu eenmaal niet rijk. Het meeste waarde heeft mijn huis en daarnaast heb ik een beetje gespaard. Tienduizend euro wordt gereserveerd voor mijn begrafenis, al de rest gaat naar Mercy Ships (een hulporganisatie die streeft naar meer toegang tot medische zorg wereldwijd, nvdr) en Handicap International.
Waarom die twee organisaties?
Cuppens: Ik ben goed bevriend met mijn huisarts en die vertelde me dat Handicap International goed werk doet. Toen ik daarover sprak met iemand van testament.be, kwam ook Mercy Ships aan bod. Ik las onlangs dat hun schip in de haven van Antwerpen ligt. Misschien ga ik er wel eens op bezoek.
Gaat u hen vertellen over uw schenking?
Cuppens: Waarom zou ik dat doen? Is het niet beter dat het straks een aangename verrassing is voor hen?
Waarom schenkt u uw geld en uw huis weg?
Cuppens: Als ik een gezin en kinderen had, zou ik daar wellicht anders over denken. Weet u, ik heb een goed leven gehad. Het is mijn manier om iets terug te geven aan de maatschappij. Als je het aan de overheid laat via erfbelastingen, gaat er slechts een klein deel naar sociale projecten. Er blijft overal te veel plakken. Dat wil ik niet. Ik heb in mijn leven al zo veel belastingen betaald. Via mijn solidariteitsbijdrage heb ik zelfs kinderbijslag betaald, hoewel ik kinderloos was.
Hebt u nog familieleden?
Cuppens: Een broer en zus, maar zij zijn ouder en rijker dan ik.
Weten zij hiervan?
Cuppens: Niet echt. Ze vragen er wel geregeld naar, maar ik blijf daarover zo vaag mogelijk. Daarom heb ik ook aan mijn bankdirecteur gevraagd om te waken over de correcte uitvoering van mijn testament: dat er niet geraakt wordt aan het geld voor mijn begrafenis en dat niemand anders mijn huis mag betreden na mijn dood, want anders vrees ik dat iemand snel enkele spullen zal komen halen, ook al zijn ze niet veel waard.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
