De kennis van de biologie wordt almaar konkreter.

HET wordt hoe langer hoe duidelijker. De volgende eeuw wordt die van de biologie. De ontwikkelingen op het vlak van de erfelijkheid beperken zich niet langer tot wilde plannen over wat mogelijk zal worden als het menselijk genoom het geheel van erfelijke kenmerken dat een individu vormt volledig in kaart is gebracht. Dat werk vlot ondertussen wonderwel, maar dit jaar lagen de voornaamste doorbraken op het niveau van wat er met die kennis moet gebeuren om ze konkreet bruikbaar te maken. Het is namelijk niet voldoende te weten hoe het genetisch materiaal van de mens eruit ziet ; het is wel essentieel te weten wat het doet.

De praktische toepassing staat echter nog maar in de kinderschoenen. Getuige daarvan, de berichten over mislukkingen van pogingen tot genetische genezing van erfelijk bepaalde aandoeningen. Hoewel voor enkele zeldzame aandoeningen konkrete suksessen werden bereikt, bleken de grootschaligste ondernemingen, zoals de behandeling van cystische fibrose of de spierziekte van Duchenne, geen merkbare verbetering van de gezondheidstoestand van de proefpatiënten op te leveren. Genetische genezing veronderstelt het herstellen van een fout in een gen, of het vervangen van een slecht funktionerend gen.

Deze tijdelijke ontnuchtering te veel euforie is nooit goed in de medisch-wetenschappelijke wereld belet niet dat er op andere domeinen belangrijke doorbraken plaats hadden. Er gaat omzeggens geen week voorbij zonder dat de ontdekking van een of ander gen wordt aangekondigd. Een muis zonder hersenen, een dikke muis, een muis met lange haren, een muis die extra-vatbaar is voor de ziekte van Alzheimer : allemaal geboren na gesleutel aan genen. Een stilaan klassiek wordende techniek, die ook in ons land wordt toegepast, is die van de knock-out : een gen wordt uitgeschakeld om te kijken wat het effekt daarvan is op het zich ontwikkelende proefdiertje. Zo probeert de wetenschap de funktie van genen te achterhalen.

Op termijn moet de aldus verworven kennis kunnen leiden tot aangepaste behandelingen van allerhande aandoeningen. Wat onder meer de ziekte van Alzheimer, schizofrenie, erfelijk bepaalde doofheid en multiple sclerose betreft, is dit jaar vooruitgang geboekt.

Ook in verband met andere ziektebeelden neemt de kennis langzaam, maar gestaag toe blijkbaar de enige zekere weg. Inzake Aids begint er nu stilaan een gematigd, maar gefundeerd optimisme te groeien. Niet dat de ziekte snel genezen zal kunnen worden, maar verwacht wordt dat binnen afzienbare tijd mensen die met het virus besmet worden, een min of meer normale levensverwachting zullen hebben. Mits ze behandeld worden met een aangepaste cocktail van geneesmiddelen.

POEHA.

Sommigen kunnen het niet laten om verwachtingen te wekken rond een middel waarover de wetenschap zich nog niet lang genoeg gebogen heeft. Dit jaar dook onder meer het hormoon melatonine op, waarvan de argeloze, potentiële konsument ondertussen ongetwijfeld denkt dat het goed is voor de behandeling van ongeveer alles. Terwijl met zekerheid alleen geweten is dat het een rol speelt in het bijstellen van de biologische klok.

Ook op andere domeinen doet de genetika interessante dingen. Zo wordt naarstig gewerkt aan de ontrafeling van de zogeheten hox-genen, die een sleutelrol spelen in de bepaling van de ontwikkeling van een embryo. Ze bevatten namelijk een soort “blauwdruk” van wat een lichaam moet worden, door hun kapaciteit om selektief bepaalde “secundaire” genen aan te schakelen.

Genetici slaagden er ook in tientallen miljoenen jaren oude bakteriën “tot leven” te wekken. Nuttig om te bestuderen in welke mate ze geëvolueerd zijn. De met veel poeha aangekondigde vondst van genetisch materiaal van een dinosauriër, die 80 miljoen jaar geleden stierf, bleek jammer genoeg op een technische fout te berusten. Jurassic Parc is niet voor morgen.

Paleontologen ontdekten wel een roofdier, de Giganotosaurus, dat nog imposanter geweest zou zijn dan Tyrannosaurus rex. In China werd een nieuwe tussenvorm tussen reptielen en vogels opgegraven : de Confuciusornis, die de al lang gekende Archaeopterix als evolutionaire overgangsvorm een steuntje in de rug komt geven. Ook de datering van de geschiedenis van de mens werd nog maar eens aangepast. Fossielen wezen uit dat de oudste “tweevoetige” aapmens al meer dan vier miljoen jaar geleden leefde. Het geslacht Homo zou al 780.000 jaar geleden in Europa aanwezig geweest zijn.

Biologisch onderzoek dat ook steeds hoger gespannen verwachtingen wekt, is dat van de hersenen. Gesofistikeerde technieken, zoals magnetische resonantie-beeldvorming en positron-emissie-tomografie, slagen erin selektief de delen van de hersenen te belichten die aktief zijn als proefpersonen een welomschreven taak moeten verrichten. Zo bleek dat de hersenen van vrouwen efficiënter werken dan die van mannen. Ook voor ziektebeelden zoals schizofrenie werd vooruitgang geboekt via het onderzoek van de hersenaktiviteit : het wegvallen van een goede synchronisatie tussen de aktiviteit van twee delen van de hersenen zou een rol spelen in de ontwikkeling van deze aandoening.

Tegen al dat biologische geweld kon de natuurkunde toch enkele interessante ontwikkelingen mobilizeren. En bevestigde het bestaan van het top-quark het laatste van de zes deeltjes die een atoomkern kunnen vormen, dat nog “gezien” moest worden. De herstelde Hubble-ruimteteleskoop doet wat van hem verwacht werd : schitterende beelden uit de ruimte naar de aarde doorsturen. Zo kon de “geboorte” van een ster gefotografeerd worden. Verder kwamen er nog aanwijzingen voor het bestaan van bruine dwergen : kleine koele sterren die zo donker zijn dat niemand ze kan zien.

D.D.

De genetische genezing van erfelijk bepaalde aandoeningen is nog niet voor morgen.

De Hubble-ruimteteleskoop stuurt schitterende beelden naar de aarde.