Niet alleen luxeproducten, maar ook massagoederen worden tegenwoordig massaal nagemaakt en ingevoerd. In Europa is België dé draaischijf van de namaakhandel. Vorig jaar werden alle records gebroken.
Ergens in de haven van Antwerpen beschikt de douane over een geheime loods, die intern als het Kapittel bekend staat. De gigantische loods mag niet van de buitenkant gefotografeerd worden, en het adres mag niet worden gepubliceerd. Het is immers al eerder gebeurd dat criminelen een door de douane onderschepte lading later weer gewoon kwamen recupereren. Het Kapittel zit momenteel zo goed als vol. Er liggen partijen nagemaakte truien van Donaldson, speelgoedjes van Pokémon, allerlei pluchen diertjes, en vooral eindeloze rijen kratten met sigaretten. Twee weken geleden heeft het personeel een heel weekend gewerkt om een recordvangst van 35 miljoen sigaretten hier op te slaan, een lading van ruim elf miljoen euro. Vermoedelijk nagemaakte sigaretten, maar dat wordt verder nog onderzocht. ‘Hiermee wordt nog maar eens bevestigd dat België een draaischijf blijft in de internationale sigarettensmokkel’, aldus de douane.
Dat laatste geldt nu zeker voor de handel in namaakgoederen in het algemeen. Die criminele sector begint industriële proporties aan te nemen. Eind vorig jaar maakte de Europese Commissie bekend dat er in de eerste helft van 2003 een recordaantal van vijftig miljoen namaakartikelen was ontdekt, waarvan liefst veertig miljoen of tachtig procent in België. Het aantal vangsten in België is gestegen van 396 in 2002 tot 752 vorig jaar (tot 30 november). Christiane Verlent van de Antwerpse douane: ‘Met de Antwerpse haven en Zaventem halen wij hoge scores. België is natuurlijk een transitland bij uitstek. Het heeft te maken met onze ligging, de infrastructuur, de afhandeling, enzovoort. Als er zo’n massa binnenkomt, zit er natuurlijk ook veel illegaals tussen. Dat dwingt ons om een voortrekkersrol te vervullen. Niet simpel, want in Antwerpen komen elk jaar miljoenen containers binnen. Op het eerste gezicht lijkt dat dus zoeken naar een speld in een hooiberg.’
Maar de douane-speurders gaan natuurlijk op een gerichte manier te werk. Christiane Verlent: ‘Wij baseren ons op de pre arrival-informatie. Dat zijn vooral de ladinglijsten, die ons op voorhand via de computer worden bezorgd. Als het schip nog onderweg is, weten wij dus al wat er aan boord is. Dan worden verdachte containers geselecteerd aan de hand van bepaalde kenmerken: de herkomst, de bestemmeling, de omschrijving van de goederen, of een combinatie van dat alles… Onze mensen doen dat blijkbaar erg goed, want 62 procent van de op die manier geselecteerde containers bleek effectief namaakartikelen te bevatten. De controle zelf blijft handwerk. Er bestaat nog geen scan om namaak te detecteren. Je moet de geselecteerde containers blokkeren, opzijzetten, openmaken en alles eruit halen. Dat kost allemaal veel tijd, wat erg kan zijn voor de firma in kwestie. Vorig jaar hebben wij op die manier 177 verdachte containers geselecteerd.’
BEYBLADES
In de Antwerpse haven is het aantal vangsten van namaakproducten de voorbije jaren verdrievoudigd. In 2000 waren er 31 vaststellingen, en vorig jaar al 94. Ieder jaar komt er bijna vijftig procent bij. De grote trend is dat vroeger alleen luxegoederen werden gekopieerd – zoals parfums, horloges en merkenkledij – en nu zowat alle mogelijke consumptieproducten. Christiane Verlent: ‘Letterlijk alles waar vraag naar is en waar geld mee kan worden verdiend. Van tandenborstels en scharen tot shampoos en scheermesjes. Vorige maand hebben we zelfs een lading zeeppoeder van Persil in beslag genomen. Dan vraag je je af: wie is er nu geïnteresseerd in namaakzeeppoeder? Tot je wasmachine kapotgaat. Want je weet het zelf misschien niet.’ Op de Antwerpse lijst van 2003 staan verder: vleesmolens Panasonic, oortelefoons Sony, handtassen Barbie, batterijen Duracell, sportschoenen Nike, jeans Levi’s, serviezen Versace, en veel pluchen knuffeldieren. Voor heel België bestond de top-vijf vorig jaar uit cd’s, speelgoed, viagrapillen, parfums en sigaretten.
Zeker speelgoed is de voorbije jaren erg toegenomen in de namaakhandel. In de Antwerpse haven staan er nog loodsen vol in beslag genomen speeltollen van Beyblade, die een enorme rage zijn geworden. De multinational Hasbro was zo overdonderd door het succes dat de productie de vraag maandenlang niet kon bijbenen. Lieven Van Praet van Hasbro: ‘Er kwamen er meer valse op de markt dan echte. We hebben er in België zo’n 600.000 echte verkocht. Maar er zijn er bijna drie miljoen nagemaakte in beslag genomen. En dat is dan nog maar een deel van de werkelijke invoer natuurlijk. Je zag ze bijna overal, zelfs bij de bakker en de krantenboer. Ik schat dat de namaakhandel ons de helft van onze winst gekost heeft. Alleen al in België hebben we honderdduizenden euro’s betaald voor gerechtelijke procedures, opslag, transport en vernietiging van de namaakartikelen. Maar het grootste verlies is natuurlijk het omzetverlies dat we geleden hebben. En nu de rage bijna over is, blijven wij met overtollige voorraad zitten!’
Een merkhouder voelt zich vaak nog een tweede keer gedupeerd, omdat hij een borg moet storten voor de in beslag genomen goederen en alle kosten voor opslag en vernietiging op zich moet nemen, in de vaak ijdele hoop om voor de rechter een schadevergoeding te kunnen afdwingen. Maar procedures kunnen soms lang aanslepen, en de echte criminelen achter de namaakhandel worden zelden gevat. Van het veertigtal zaken dat Hasbro heeft, is er nog geen enkele voor de rechter gekomen. Daarom is Hasbro nu minnelijke schikkingen aan het sluiten met de aangeklaagde invoerders. Dat gaat van gewiekste winkeliers tot louche bedrijfjes. Als die alles terugbetalen, trekt Hasbro de klacht weer in. Indien de inbeslaggenomen Beyblades niet of nauwelijks verschillen van de originele, kunnen die zelfs vrijgegeven worden. Lieven Van Praet: ‘Als er een duidelijke inbreuk is, eisen wij principieel de vernietiging. Maar het gebeurt soms dat er helemaal geen verschil is. Dan is die partij waarschijnlijk op een of andere duistere manier afkomstig van onze eigen licentiehouder in China.’
LORD OF THE RINGS
Dat roept de vraag op wíé er dan wel bepaalt of iets namaak is of echt? Christiane Verlent: ‘De merkhouder. Als wij een verdachte partij opzijzetten, contacteren we de firma. Indien de firma oordeelt om geen aanklacht in te dienen, laten wij de partij passeren.’ Zeker in de sigarettensmokkel kan dat belangrijk zijn voor de betrokken fabrikant (zie kader). Het aandeel namaaksigaretten stijgt van jaar tot jaar. Vorig jaar was al liefst 81 procent van de in Antwerpen onderschepte smokkelsigaretten namaak. Het gros ervan (82 procent) bestond uit Britse merken, zoals Benson & Hedges, Regal en Superkings. Christiane Verlent: ‘Destijds was die valse tabak ongelooflijke rotzooi, en de papiertjes en filters waren soms even kankerverwekkend als de rest. Nu is het verschil moeilijker te zien. Van elke onderschepte partij houden we enkele stalen, en de rest wordt zo snel mogelijk vernietigd. Die sigaretten moeten we vermalen en met huisvuil vermengen, want als je ze zo opstookt, is de temperatuur veel te hoog voor de verbrandingsoven.’
Op Europees gebied wordt er een daling van het aantal in beslag genomen cd’s en dvd’s gesignaleerd, wat veel te maken heeft met het illegaal downloaden van het internet. Maar vorige week is de Antwerpse douane erin geslaagd om 6000 nagemaakte dvd-films in beslag te nemen. Christiane Verlent: ‘Een wereldprimeur, denken wij: de film Lord of the Rings 3 is bij ons weten nog niet eerder aangetroffen. Er zijn zelfs nog geen échte dvd’s van op de markt. Dat gebeurt pas zes maanden na het uit roulatie gaan van de film. Maar op dit moment draait die nog in de bioscopen. Het was een lading uit India of Pakistan die we extra geviseerd hadden. In valse kaften van een goedkope Aziatische film zaten schijfjes van Lord of the Rings. De kwaliteit is erg slecht. Vermoedelijk is de opname gewoon in een cinema met een digitale camera gemaakt. Maar als men deze dvd’s voor pakweg 15 euro kan verkopen, terwijl een originele versie minstens het dubbele zou kosten, maakt men nog enorme winsten.’
Het lijkt erop alsof het fel gegroeide circuit van goedkope winkels en nachtshops voor een deel van de afzet verantwoordelijk is. Christiane Verlent: ‘Ach, die valse Beyblades heb ik letterlijk overal zien liggen. Van braderijen en krantenwinkels tot pompstations. Zelfs op vakantie in Frankrijk kwam ik ze op de lokale markt tegen.’ In Antwerpen werd het bekende Falconplein – waar zelfs Nederlandse toeristen in dichte drommen namaakartikelen kwamen kopen – door de politie opgekuist, maar de voorbije maanden bleek dat de Georgische handel gewoon naar het noorden van Antwerpen en de linkeroever van de Schelde was verschoven. Vorig najaar vond de politie in een opslagplaats op linkeroever 350 ton namaakgoederen (goed voor één miljoen euro) van een Georgische bende die vroeger op het Falconplein actief was. De bende importeerde tonnen gsm’s, cd-roms, dvd’s en zelfs scooters uit China en verkocht veel spullen in de voor deze handel intussen beruchte Brabantstraat in Schaarbeek. Daar trekken veel prijsbewuste shoppers tegenwoordig naartoe. De klant die een namaakproduct koopt, is hiervoor overigens niet strafbaar.
VIAGRAPILLEN
Maar wat is er dan zo erg aan dat mensen goedkopere spullen kunnen kopen? Christiane Verlent: ‘Op de eerste plaats de veiligheid. Wij zijn hier niet om de merkhouders te verdedigen, maar die investeren wel in kwaliteitscontroles en veiligheidsnormen. Maar in de namaakindustrie gaat het alleen om maximale winst tegen minimale kosten. We hebben hier valse batterijen onderschept die in je gezicht kunnen ontploffen, zoals uit de problemen met gsm’s van Nokia is gebleken. Of pluchen beestjes waarvan de oogjes en haartjes loskomen zodat kinderen erin kunnen stikken. Zelfs die tandenborstels kunnen breken en verwondingen in je mond aanbrengen. Om nog te zwijgen over de nagemaakte vleesmolens. Nog erger is de namaak van farmaceutische producten en voeding. In Groot-Brittannië heeft een nagemaakte Johnny Walker-whisky drie mensen het leven gekost. Er zijn namaakantibiotica op de markt die gevaarlijk zijn. En vorig jaar hebben we 45.000 doosjes namaakviagrapillen ontdekt. Maar die hebben we natuurlijk niet zelf uitgeprobeerd.’
Er zijn uiteraard ook de economische gevolgen. Volgens een Europese studie van een paar jaar geleden verloor de Europese Unie elk jaar 17.000 jobs door de namaakhandel en piraterij. In sommige sectoren werd het bijna onhoudbaar: in de software werd geschat dat 37 procent illegaal gekopieerd was en dat zo een jaarlijks verlies van 2,9 miljard euro geleden werd. Voor schoenen en kledij zou namaak al 22 procent van de verkoop voor zijn rekening nemen. Volgens de bedrijfswereld zouden de Europese overheden daardoor 8 miljard euro per jaar derven, en de individuele bedrijven 45 tot 65 miljard euro. Globaal genomen zou 5 tot 7 procent van de wereldhandel namaak zijn. Kortom, de namaakindustrie is een volwaardige industrie op zich geworden. Een industrie die zich nu vooral afspeelt in hetzelfde land waar ook zoveel legale goederen worden geproduceerd: China. Naar verluidt zouden de Chinezen dat niet als een zware inbreuk ervaren, maar als modern ondernemerschap. Behalve China zijn voor België de andere herkomstgebieden vooral Thailand, Hongkong, Turkije, Maleisië en Dubai.
Volgens Christiane Verlent zal de Europese uitbreiding de namaak nog doen groeien: ‘Niet alleen omdat de oostelijke grenzen minder goed bewaakt zijn, maar ook omdat in sommige lagelonenlanden zoals Roemenië nu juist namaak geproduceerd wordt.’ Volgens de Europese diensten zouden trouwens ook de georganiseerde misdaad én terreurnetwerken van de namaakhandel profiteren, omdat die gemakkelijke winsten en lage risico’s inhoudt. In 2001 werd in Kopenhagen een container met acht ton namaakgoederen in beslag genomen, die eigendom was van een lid van Al-Qaeda. Een reden temeer waarom er een batterij Europese maatregelen tegen namaak in het vet ligt. Volgens een nieuwe verordening zullen gedupeerde merkhouders vanaf 1 juli alvast de douanekosten niet meer hoeven te betalen. De strijd tegen namaak wordt op alle vlakken opgedreven. Christiane Verlent: ‘De douane wordt minder een fiscale administratie en meer een goederenpolitie om gevaarlijke of illegale goederen te stoppen.’
In de industrie, de handel en zowat alle andere terreinen wordt het de komende jaren een van dé hamvragen: wat is nog echt, en wat niet?
Chris De Stoop
