Economische logica is eenvoudig. Wie goed werkt, verhoogt de productiviteit van zijn bedrijf en vergroot de kans dat ergens in dat bedrijf, in de een of andere vestiging, mensen worden afgedankt. Dat lijkt krankzinnig, zo op het eerste gezicht, maar volgens economen schuilt daarin de motor van onze welvaart. De mensen die door de verhoging van de productiviteit ‘beschikbaar worden’, kunnen op een andere plek nuttiger worden ingezet. Dat is een deel van het verhaal van VW Vorst. Alleen is het gek dat bij het gebruik van zo veel economische logica minder productieve VW-bedrijven dan Vorst gespaard blijven. Dat heeft niets meer met economische logica te maken, maar alles met politieke, nationalistische logica. Als een nationale overheid geen greep heeft op een economische sector, kan zij in die sector geen respect afdwingen voor elementaire economische principes. De Europese Commissie, altijd zo begaan met concurrentie en economische logica, kan dat blijkbaar evenmin.
Over die zogeheten economische logica wordt doorgaans gesproken als betrof het wetmatigheden. Jonge mensen krijgen hem ingelepeld in hun inleidende cursussen economie. Daarbij wordt weinig ruimte gelaten voor twijfel. Af en toe merkt iemand op dat er in het verhaal geen mensen rondlopen. Toch niet van die mensen van wie we de afgelopen dagen de foto’s en beelden hebben gezien. Woedend, verslagen, huilend, zich aan elkaar vastklampend. Mensen van wie het leven door de mangel gaat. Mensen van wie het levensperspectief in elkaar stuikt. Mensen die zich verbonden voelden met hun bedrijf, trots waren op hun job en zich nu verlaten voelen. Financiële zorgen wegen op hen, maar waarschijnlijk minder dan het gevoel waardeloos en afdankbaar te zijn. In economische logica is geen plaats voor die sentimenten. Daar ziet men slechts een anonieme stoet werkgevers, door concurrentie gedreven op weg naar steeds hogere productiviteit en welvaart. De beeldentaal van de kapitalistische economie is in feite nog simplistischer dan die van de Sovjet-Russische realistische kunst.
De bedrijven en de politiek hebben de rollen netjes verdeeld. Bedrijven oordelen over productiviteit en productie. Het scheppen van gunstige randvoorwaarden daartoe en het opvangen van de stroom van mensen die op zoek zijn naar hun meest productieve inzet, behoren tot de taak van politiek en overheid. Onze politici ‘betreurden’ de afdankingen bij Volkswagen en onderstreepten hun machteloosheid. Van hen wordt eigenlijk toch iets anders en meer verwacht. Frank Vandenbroucke (SP.A) begreep dat. We zullen met de bevoegde diensten samenwerken, zo zei hij, ‘om zo veel mogelijk mensen te begeleiden en te ondersteunen, en waar mogelijk ook aan nieuw werk te helpen’. Dat is inderdaad zowat de economische taak van de hedendaagse overheid: therapie en arbeidsbemiddeling.
Wie naar de beelden en de foto’s kijkt, wie gezinnen kent waarvan vader en moeder tegelijkertijd het werk verliezen, wie denkt aan de duizenden die in de schaduw van de toeleveringsbedrijven hetzelfde lot wacht, beseft dat dit niet volstaat. Waarom is de Europese Commissie, met haar voorkeur voor economisch denken, niet in staat om een elementaire economische in de plaats van een nationalistische logica te laten primeren? Waarom telt welvaart zo zwaar en blijven zekerheid, het levensperspectief van mensen, fierheid in de job, verbondenheid met het bedrijf, zelfrespect en waardigheid ongeteld en dus waardeloos? Als daarin al een logica te bespeuren valt, dan wel een heel belabberde.
mark elchardus is hoogleraar sociologie aan de vrije universiteit brussel.
Mark Elchardus
