Achthonderd jaar geschiedenis komt tot een einde: de Britse aristocratie heeft vanaf vandaag (bijna) geen zitting meer in het Hogerhuis.
Vandaag rijdt de koningin van Groot-Brittannië, Elizabeth II, in haar gouden koets en met haar kroon op door de straten van Londen. Gevolgd door haar feestelijk uitgedoste hofhouding begeeft de vorstin zich naar Westminster Palace, waar het Britse parlement is gehuisvest. Daar wordt ze opgewacht door de Lords, de leden van het Hogerhuis in hun scharlaken toga’s afgebiesd met hermelijn (in feite konijnenbont waarop zwarte stippen zijn geschilderd). Op haar gouden troon in de senaatszaal spreekt de koningin haar jaarlijkse troonrede uit en verklaart daarmee het nieuwe parlementair jaar voor geopend.
Deze ceremonie mag dan eeuwenoud zijn – na de dood van Lady Di werd ze wel lichtjes gemoderniseerd -, het wordt vandaag voor de Queen en de parlementsleden een bijzonder vreemde dag: bij de ontvangst van het staatshoofd zullen 667 Lords afwezig zijn. Het zijn hereditary peers, edellieden die (vaak al vele eeuwen) het erfelijk recht hadden om deel uit te maken van de Senaat. Na een twee jaar durende, bikkelharde strijd met de Hogerhuisleden is premier Tony Blair erin geslaagd het grootste deel van de erfelijke Lords de laan uit te sturen. Waarlijk een prestatie: vele regeringsleiders voor hem hadden hun tanden al stukgebeten op het dossier.
Britten beweren graag dat hun democratie de oudste ter wereld is, maar het Britse parlement is het enige ter wereld dat anno 1999 nog een Eerste Kamer had die grotendeels op basis van voorvaderlijke geboorterechten was samengesteld. Tot vorige week hadden 759 hereditary peers zitting in het Hogerhuis, en 535 life peers – baronnen en baronnessen wier niet-erfelijke titel hun door de regering is verleend voor hun uitzonderlijke verdiensten. Daarnaast zijn er nog 26 bisschoppen van de Anglicaanse kerk en 12 Law Lords, magistraten die het opperste gerechtshof vormen. De life peers, de erfelijke Lords noemen hen de day boys, zijn een uitvinding van deze eeuw. Tot 1958 bestond het Hogerhuis enkel uit geestelijken en edellieden, die sinds de vijftiende eeuw waren onderverdeeld in vijf rangen: hertog, markies, graaf, burggraaf en baron.
Dat de Britse senaat een bolwerk van conservatisme was, hoeft gelet op haar samenstelling geen betoog. Herhaaldelijk hebben de Lords wetgeving of begrotingen van vooruitstrevende regeringen geblokkeerd. Progressieve regeringsleiders proberen dan ook al meer dan een eeuw om de invloed van de erfelijke Lords te beperken. Zo werd in 1911 hun vetorecht op alle door het Lagerhuis goedgekeurde wetgeving afgeschaft; voortaan konden de senatoren de wetgevingsprocedure voornamelijk nog ernstig vertragen. Ook de benoeming van honderden life peers moest de macht van de traditionele adel beperken. Maar verschillende pogingen om de erfelijke Lords hun politieke privileges gewoon af te nemen, liepen op een mislukking uit – aangezien de Lords ook zelf over zo’n hervorming moesten stemmen.
75 WOORDEN
Tony Blair is er vorig jaar in geslaagd met de leden van het Hogerhuis een compromis te sluiten: de erfelijke Lords gaan eruit, maar tot de volledige hervorming van het Hogerhuis wordt doorgevoerd, mogen 92 erfelijke peers hun zetel behouden.
Op vrijdag 5 november gingen de Lords, die traditioneel niet mogen deelnemen aan verkiezingen, voor het eerst naar de stembus: om uit hun kring de senatoren te kiezen die nog even de eer van het huis hoog moeten houden. 227 Lords waren kandidaat. Ze mochten ook campagne voeren: ze kregen welgeteld 75 woorden om hun collega’s ervan te overtuigen hun kandidatuur te steunen.
De graaf van Clanwilliam bracht zijn belangstelling voor kruiden en traditionele Chinese geneeskunde onder de aandacht. Lord Ampthill liet weten dat hij dichtbij woont en dus beschikbaar is voor avond- en nachtwerk in het parlement. Maar het mooiste was het programma van barones Strange, de granny van het Huis: zij beloofde iedere week verse bloemen vanuit haar Schotse landgoed mee te brengen. “Het ogenblik dat je de Lords binnenstapt, verdwijnt ieder gevoel voor realiteit. Prachtig!” zei een nostalgische graaf onlangs nog.
Zo eindigde op vijf november in zeven minuten achthonderd jaar geschiedenis. “Een menigte herrieschoppers bestormde begin deze eeuw het Winterpaleis, maar de Britse aristocratie vernam haar lot van een klerk met een pruik op, die langzaam de namen mompelde van de Lords die nog even mogen aanblijven”, schreef The Guardian. “De Engelse revolutie werd met zulke elegantie uitgevoerd dat de oude Lord die er even voor een kleine neut tussenuit geknepen was, bij zijn terugkomst nauwelijks merkte dat de Britse aristocratie intussen was afgeschaft.”
Vele erfelijke Lords zagen het anachronistische van hun positie in en beschouwden de hervorming als onvermijdelijk. Maar de minder verlichte geesten in het Huis gooiden Tony Blair de voorbije weken de grofste en onzinnigste verwijten naar het hoofd. De vijfde baron Nunburbholme beschuldigde de premier van pogingen om een “totale en absolute dictatuur” te willen instellen. “Iemand moet het opnemen voor de democratie”, betoogde hij zonder een zweem van ironie. De 34-jarige Lord Burford was zo mogelijk nog pathetischer: “Voor ons ligt het braakland – geen koningin, geen cultuur, geen soevereiniteit, geen vrijheid. Sta op voor je koningin en je land en stem tegen dit verraad”, pleitte hij net voor de laatste stemming over de parlementshervorming eind oktober; en werd zo de eerste aristocraat die ooit wegens ordeverstoring uit het Hogerhuis is gezet. Burford ziet het Europese spook alweer rondwaren: Tony Blair is volgens hem voorbereidselen aan het treffen om de Britse natie uit te leveren aan Brussel en het land te laten opgaan in een volledige Europese politieke unie.
NIEUWE ROL
Is de macht van de Conservatieven in het hogerhuis nu definitief gebroken? Nee, maar ze beschikken niet langer over een absolute meerderheid. De Tories vormen, met 230 senatoren, nog steeds de grootste fractie. Labour heeft 185 vertegenwoordigers, de Liberale Democraten 55 en er zijn ook 160 partijloze peers.
Is het nieuwe Hogerhuis nu democratisch? Verre van, aangezien er nog steeds geen enkele senator verkozen wordt. Maar de verwijdering van de erfelijke Lords is dan ook maar een eerste stap. Hoe het Hogerhuis er in de toekomst moet gaan uitzien is overigens nog totaal onduidelijk. De regering-Blair heeft hierover nog geen concrete voorstellen voorgelegd. Alleen staat vast dat de hervoming er niet meer komt voor de volgende parlementsverkiezingen, die over twee jaar plaatsvinden.
Over de precieze rol die het vernieuwde Hogerhuis moet spelen wordt op dit moment hevig gedebatteerd. Sommigen willen er een Kamer van maken waarin de verschillende regio’s – Engeland, Schotland, Wales, Noord-Ierland – vertegenwoordigd zijn. Volgens anderen moet het Hogerhuis vooral de waakhond worden die de handel en wandel van de regeringsleden controleert. Weer anderen menen dat de senatoren zich in de eerste plaats met de Europese regelgeving en haar implicaties voor het Britse recht moeten bezighouden. Om maar enkele denksporen op te noemen.
Een koninklijke commissie onder leiding van Lord Wakeham buigt zich momenteel over het thema. Het eindverslag van de commissie wordt eind dit jaar verwacht. Uit een uitgelekte ontwerptekst blijkt wel al dat de commissarissen geen voorstander zijn van een volledig democratisch verkozen Eerste Kamer. Wellicht zal de commissie voorstellen honderd van de vijfhonderd senatoren nieuwe stijl via de stembus aan te stellen, terwijl de vierhonderd overige zouden worden benoemd door een onanfhankelijke expertencommissie.
Verwacht wordt dat premier Blair dit voorstel probleemloos aanvaardt. Volgens bepaalde bronnen is hij zelfs voorstander van een volledig benoemde Senaat. Een gewoon verkozen Eerste Kamer zou, zo vrezen sommige kringen, de geloofwaardigheid van het Lagerhuis in gevaar kunnen brengen. De ironie van het lot wil dat het nu juist de Conservatieven zijn die ijveren voor een volledig verkozen Hogerhuis. Of zoals de voormalige Conservatieve minister van Financiën, Kenneth Clarke, het met een boutade uitdrukte: “Ik denk dat het Verenigd Koninkrijk nu bijna klaar is voor de democratie.”
Christine Albers
