De Belgische nationale ploeg speelt volgende woensdag een oefeninterland tegen Frankrijk. Tenzij iemand naar de rechtbank stapt om het te verhinderen.
VAN WIE IS het voetbal ? Een vraag die jarenlang geen mens heeft geïnteresseerd. Ja toch, als er reglementswijzigingen moesten doorgevoerd worden. De leden van de Fifa-board kwamen dan bijeen en overlegden grondig en langdurig. Waarna het voorstel meestal werd afgewezen. Tot groot genoegen van alle voetballiefhebbers. Het afschaffen van de terugspeelbal, het vervangen van de inworp door de intrap, drie punten per overwinning, grotere doelen…, allemaal ideeën van Sepp Blatter, de Zwitserse secretaris-generaal van de wereldvoetbalbond Fifa, die meent dat God hem de taak heeft toevertrouwd om het voetbal spectaculairder te maken. In zijn monomane geest betekent dat : meer doelpunten. Indien iemand deze man in het oor fluistert dat het voetbalspel in Amerika beter zou aanslaan indien de ballen gevuld werden met helium, dan wordt dat op het eerstvolgende jeugd-WK in de praktijk getest en haast de Belgische bond zich om het ook in onze tweede klasse in te voeren. En lopen ze volgend seizoen op de velden van KFC Turnhout en Verbroedering Geel als kangoeroes achter een ongrijpbare bal aan te springen.
Iemand als Blatter is in staat het strafschopgebied driehoekig te maken of veel erger nog de buitenspelval af te schaffen. De Fifa-board bekwaamde zich in het elegant naar de prullenmand verwijzen van zijn invallen.
Maar de voorbije maanden stelt de vraag van wie het voetbal is, zich wel. De voetbalsport is in een zo helse maalstroom van juridische en bestuurlijke beslissingen terecht gekomen, dat nog weinigen het einde ervan zien. En dat alles door twee fenomenen : het arrest- Bosman en enkele astronomische televisiecontracten.
TELEVISIE.
Het arrest-Bosman en de onverzettelijke houding van de Europese Commissie heeft de voetbalwereld een dreun van jewelste verkocht. De beperking van het aantal buitenlanders en de transfervergoedingen werden van tafel geveegd. Waardoor een grote groep armlastige profclubs hun belangrijkste bron van inkomsten zagen verdwijnen.
De televisiecontracten boden een vluchtweg. Twee jaar geleden hadden ze in België al voor ophef gezorgd door het feit dat de openbare omroep BRTN aan de kant werd geschoven en VTM met het contract aan de haal ging voor 105 miljoen frank per jaar. De RTBF legde daar nog 100 miljoen bovenop en het betaalstation SuperSport/Canal+ dokte een iets lagere som af aan de profliga. Dat leek toen een kolossaal bedrag, maar niet meer dan twee jaar later is het onbeduidend in vergelijking met wat in het buitenland wordt neergeteld.
Vorige maand kondigde Jos Staatsen, voorzitter van de Nederlandse Sectie Betaald Voetbal, aan dat de Nederlandse bond zélf het voetbal zou uitzenden. Via een nieuw betaalkanaal van een consortium waarvan de KNVB deel uitmaakt. En dat voor achttien miljard frank voor zeven jaar ! Via een puntensysteem te verdelen over de profclubs, die elk op minstens vijftig miljoen frank per jaar kunnen rekenen. Een uitstekende compensatie voor het wegvallen van transferinkomsten.
Alleen… zo begrepen de enkele topclubs het niet. Televisiekijkers willen, zeker indien ze moeten betalen, de topclubs zien. Voor hen wordt zoveel geld betaald. En dus wilden Ajax en Feyenoord hun eigen televisierechten beheren, en kantten ze zich tegen het betaalkanaal van de bond. PSV deelt wellicht die mening, maar omdat hoofdsponsor Philips in het nieuwe consortium zit, moet de Eindhovense clubleiding zich gedeisd houden.
De eigenzinnige Feyenoord-voorzitter Jorien Van den Herik daagde de voetbalbond prompt voor de rechtbank, en in dat geding werd dé vraag gesteld waar in feite alles om draait : van wie is het voetbal ? Van de Fifa ? Van de Uefa ? Van de nationale voetbalbonden ? Van de clubs ? Van de profclubs ? Van elke club afzonderlijk ? Van de spelers ? Misschien is voetbal wel van de toeschouwers. Jan Mulder schreef het in Voetbal Magazine, Van Kooten en De Bie maakten er een sketch van : moeten de supporters, zonder wie er geen sfeer en dus geen aantrekkelijke tv-uitzending is, geen deel van die rechten krijgen ? Of de man die de lijnen heeft getrokken ? Want zonder lijnen, geen voetbal. Uitspraak in het proces Feyenoord wordt verwacht op 19 maart.
AFSCHEURING.
Ook in eigen land ontstond grote commotie. Onder leiding van AA Gent-voorzitter Jean Van Milders wensten de profclubs de inkomsten van het profvoetbal met op kop de televisierechten in eigen beheer te nemen. Na het wegvallen van de transferinkomsten is het hun enige kans om te overleven. De meeste clubs schreven tot nu toe hun spelers bij de activa in de boekhouding in. Als die post wegvalt, is zowat de hele eerste klasse failliet. Van Milders zelf raamt de gezamenlijke schuldenberg op twee miljard frank.
De profclubs hebben dus dringend geld nodig, maar worden in eigen rangen bedreigd door de ?grote drie” Anderlecht, Club Brugge en Standard die luidop dromen van een Belgisch-Nederlandse of Europese supercompetitie. Daardoor zouden de grote drie uit het nationale voetbal verdwijnen, zijn de andere clubs hun beste recettes kwijt, en worden ze oninteressant voor televisie. De ?kleinere” profclubs beseffen dus maar al te goed dat hun overleven op het spel staat. Vandaar hun poging om naar Nederlands model tot een Sectie Betaald Voetbal te komen. In België bestaat op dit moment al wel een profliga, maar die opereert binnen de schoot van de Voetbalbond en krijgt financieel slechts een bescheiden deel van de koek.
En er was nog een element dat de profclubs tot handelen aanzette. Bondsvoorzitter Michel D’Hooghe lanceerde begin februari een plan om het Belgisch voetbal te hervormen en het niveau op te krikken. Het belangrijkste concrete punt daarin was om de reserveploegen van de eersteklassers in de huidige derde klasse te laten aantreden. Dat zou jonge spelers in die B-ploegen de kans geven om in ?echte” competitiewedstrijden ervaring en ritme op te doen, in de plaats van verloren te lopen in de troosteloze reservenwedstijden van nu. De praktische reglementering moest nog worden uitgewerkt, maar de voorzitters van derde klasse wensten daar niet eens op te wachten en veegden het voorstel zonder pardon van tafel. Een kaakslag voor de bondsvoorzitter, en ook voor de profclubs die wél gewonnen waren voor het initiatief. Een afscheuring tussen profclubs en amateurclubs is dichtbij.
Daarmee zijn we nog niet aan het einde van de verwarring. Want de televisierechten zelf worden op hun beurt bedreigd door pogingen vanuit SP-hoek om exclusiviteitscontracten te verbieden en de vrije nieuwsgaring wettelijk vast te leggen. Bovendien is er het gebrek aan eenvormigheid zowel binnen als buiten de EU bij de toepassing van de nieuwe buitenlandersregel. En er is de rechtszaak die judoka Christel Deliège tegen de judofederatie heeft aangespannen, omdat ze niet geselecteerd werd voor een pré-Olympisch toernooi. Als zij ten gronde gelijk krijgt, kan elke profspeler die door zijn trainer naast de ploeg wordt gezet, naar de rechtbank stappen.
Secretaris-generaal Alain Courtois van de Belgische Voetbalbond zucht bij het onontwarbaar kluwen waarin het voetbal vandaag verstrikt lijkt. Tegelijkertijd ziet hij in de huidige malaise een kans om een grote schoonmaak te houden in de al te logge structuren van de Belgische bond, gesymboliseerd in een onleesbaar en onhandelbaar reglement.
ALAIN COURTOIS : Ik kijk met spanning uit naar de uitspraak in het proces van Feyenoord. Voor de nationale ploegen is er geen discussie in verband met televisierechten. Die horen toe aan de nationale federaties. Europees landenkampioenschap en wereldbeker horen toe aan Uefa en Fifa. Er moet alleen opgelet worden voor kartelvorming.
Voor de nationale en Europese clubcompetities is de zaak delicater. Wij zeggen : om in een competitie te kunnen spelen, moet een club toetreden tot een structuur die bepaalde regels impliceert. Vanaf het moment dat een club zich aansluit bij een grote vereniging als de voetbalbond, moet zij de animus societatis respecteren. Het belangrijkste element daarvan is de onderlinge solidariteit. Wie toetreedt tot een vereniging, legt zich er automatisch bij neer dat het bestuur van die vereniging gezamenlijke belangen verdedigt en bepaalt. Op sportief en ook op commercieel gebied. Het innen, beheren en verdelen van gezamenlijke inkomsten, zoals bijvoorbeeld uit de televisierechten, hoort daar bij.
Maar die animus societatis is een zeer rekbaar begrip. En staat om te beginnen niet gedefinieerd in uw reglement.
COURTOIS : Neen, dat klopt. Het huidige reglement bepaalt weinig in verband met commerciële inkomsten of televisierechten. Die hebben als dusdanig niets te maken met de organisatie van de sport zelf, ze zijn er enkel een gevolg van. Een gevolg dat bij ons onder de bevoegdheid valt van de respectievelijke liga’s binnen de bondsstructuur. Er is geen Fifa- of Uefa-reglement dat terzake regels oplegt. Alleen bij wereldbeker en Europees Kampioenschap wordt bepaald op welke wijze de inkomsten moeten verdeeld worden. Wij zullen in de toekomst op dezelfde manier te werk gaan voor de Beker van België. Maar voor de competitie is er enkel een verdeelsleutel naar de liga’s toe. Die mogen het geld dan verder verdelen naar eigen inzicht.
Is de bond officieel eigenaar van de Belgische voetbalcompetitie ?
COURTOIS : Jawel, dat wordt bevestigd door een arrest van het Hof van Cassatie uit ’74, dat er kwam naar aanleiding van een geschil over wie de kalender beheerde. De bond is baas over de voetbalcompetitie, zij het dat wij intern bevoegdheden naar de onderscheiden liga’s hebben gedelegeerd. Wij hebben dus ook recht op de inkomsten die met die competitie te maken hebben.
Maar de bond verwerft toch niet de opbrengst van de entreeticketten of abonnementen. Daarop wordt enkel een bondstaks betaald.
COURTOIS : Entreegelden en reclame rond het veld zijn een zaak van elke club afzonderlijk. Er is enkel een overeenkomst met het ministerie van Economische Zaken die de vork bepaalt waarbinnen de entreeprijzen mogen schommelen. Elke club mag van haar eigen verdiensten genieten. Een club met twintigduizend toeschouwers heeft meer inkomsten dan een club met tweeduizend toeschouwers. Maar de televisierechten beschouwen wij als een herverdelend middel. Die rechten worden betaald voor de hele competitie of de hele beker, dan moet iedereen in de opbrengst kunnen delen.
Naar aanleiding van het arrest-Bosman, gaat de Europese Commissie er van uit dat het profvoetbal een economische bedrijfstak is. Dat zet een hele reeks bepalingen van uw reglement op de helling. Mag een sportcomité zo maar een profsporter schorsen ? Mag een trainer zo maar een profsporter naast de ploeg zetten, en zo zijn inkomsten en zijn marktwaarde hypothekeren ? Dat is broodroof.
COURTOIS : Een ingewikkeld probleem. In feite betalen clubs sommige spelers om niet te spelen, dat komt ook in weinig sectoren voor natuurlijk. Ik ben in het algemeen voorstander van het vrij verkeer. Van mensen, goederen, diensten, beelden, enzovoort. Het arrest-Bosman we moeten dat toegeven is een goed seintje geweest om aan bepaalde instellingen duidelijk te maken : pas op, er is een politieke en economische evolutie aan de gang waarmee u rekening moet houden. Er is de bonden duidelijk gemaakt dat ze de Europese politieke overheid niet langer kunnen negeren.
Dat is dan toch in de eerste plaats aan de Belgische bond duidelijk gemaakt.
COURTOIS : Ik geef dat toe. Men verwijt ons dat wij passief zijn blijven toekijken op de afloop van het Bosman-proces. Maar mag ik begrip vragen voor onze situatie. Wij konden binnen de Uefa moeilijk voor initiatieven pleiten, aangezien de zaak-Bosman precies in ons land ontstaan is, door de houding van één van onze clubs. Club Luik heeft voor Bosman geen internationaal transfercertificaat willen aanvragen, wij hebben ons daarbij moeten neerleggen. Jammer genoeg. Dat heeft ons in een moeilijk parket gebracht. Vergeet niet dat wij ook nog altijd het Heizeldrama in ons zog meesleepten. Binnen de Uefa was het dus zeker niet België dat een grote mond moest opzetten. Een uitspraak zoals in de zaak-Bosman was onvermijdelijk. Vroeg of laat moest die vallen. Was het niet in België, dan elders.
De grote moeilijkheid is dat voetbal niet op alle niveaus een economische activiteit is. Voor de meesten is het enkel ontspanning. Ik pleit al jaren, ook in Europees verband, voor een duidelijke scheiding tussen voetballers mét en voetballers zonder contract. En voor de spelers mét contract moeten wij absoluut een nieuw statuut opstellen, aangepast aan de evolutie van de voorbije jaren. Daartoe moeten wij onderhandelen met afgevaardigden van de spelers om te weten wat hun eisen en verlangens zijn, en moeten wij bepalen wat de rechten en plichten van een werkgever zijn. Die liggen toch enigszins anders dan voor werkgever en werknemer in een gewone onderneming.
We moeten durven inzien dat de Bosman-zaak op de spits is gedreven omdat er geen overleg was tussen bondsinstanties en de speler of zijn vertegenwoordigers. Er zijn contacten geweest met de internationale spelersvakbond Fifpro, maar die mensen hebben een dubbelzinnige houding aangenomen. Aan de ene kant wensten zij met de Uefa tot een akkoord te komen, aan de andere kant steunden zij Bosman financieel om zijn proces door te zetten. Ik pleit voor een vorm van gestructureerd overleg, en als uitvloeisel daarvan voor een Europese licentie voor profspelers die daarmee in heel Europa aan de slag kunnen.
Wat is voor de bond op dit moment een profspeler ?
COURTOIS : Dat is gedefinieerd door een wet uit 1978. Een prof is een speler die een contract heeft waardoor hij minimum 44.616 frank per maand verdient. Maar ik geloof niet dat het veel zin heeft om aan die bepaling vast te houden. Ik wens enkel een scheiding tussen spelers mét en spelers zonder contract. Wat er ìn dat contract staat, is een zaak tussen speler en club, maar toch moeten er wettelijke bepalingen worden vastgelegd waar men niet buiten mag.
Bepalingen in verband met de sociale zekerheid, bijvoorbeeld. Een profvoetballer die geen contract meer krijgt, kan niet eens gaan stempelen.
COURTOIS : Nog zo een delicate zaak. Ik zal antwoorden uit eigen naam, niet als secretaris-generaal van de bond. Wij constateren dat na het arrest-Bosman de spelers proberen om langlopende contracten uit de brand te slepen. Dat is misschien een wat onverwacht gevolg. Ik denk dat veel spelers bang zijn voor de toekomst. Door de verminderde inkomsten zullen de clubs het aantal profs en hun vergoeding moeten terugschroeven, en dat maakt veel huidige contractspelers nerveus want de werkloosheid dreigt. Ik heb uit eigen naam al aan veel voorzitters van eerste-klasseclubs gezegd dat ze daarvoor een oplossing moeten zoeken. Ze moeten een systeem van werkloosheidsvergoeding uitdokteren waarvan werkloze profs gedurende een beperkte periode kunnen genieten. In samenwerking met Assubel hebben de bond, de profliga en de spelers tien jaar geleden een pensioenfonds voor profvoetballers op poten gezet dat tot nu toe goed functioneert. Volgens diezelfde formule moet ook een werkloosheidskas mogelijk zijn.
U kan dat wel voorstellen, maar de bond is natuurlijk geen werkgever van de voetballers.
COURTOIS : Dat is juist. Maar ik vind het de taak van de federaties om in overleg met de spelers tot een bepaling van wederzijdse rechten en plichten te komen, die aanvaardbaar is voor de openbare opinie en de politieke overheid. Pas als de betrokken partijen daarover een consensus bereiken, is het mogelijk om het professioneel voetbal te doen aanvaarden als een economische sector met toch een eigen karakter en met eigen geplogenheden. De rechtbanken zullen dan misschien minder geneigd zijn om de heersende gebruiken in de sportwereld als niet terzake doend opzij te schuiven. Want dat is nu gebeurd en heeft het voetbal in zijn geheel een slecht imago bezorgd.
Wanneer is een club een profclub ? En zijn de spelers lid van de bond of van de clubs ?
COURTOIS : De spelers zijn in de eerste plaats lid van de bond, en worden dan naar binnen- of buitenlandse clubs geaffecteerd. Hebben zij daar een profcontract, dan wordt de club juridisch als werkgever en de speler als werknemer beschouwd. Dat contract bindt de bond dus niet. Voor ons is een club een profclub vanaf het moment dat zij een bepaald aantal profspelers opstelt en voldoet aan vastgelegde technische en materiële criteria. Een profclub is lid van de profliga, heeft een ruime inspraak in zaken die de profclubs aanbelangen en is via dat kanaal vertegenwoordigd in de raad van bestuur van de bond.
Controleert de bond de boekhouding van de clubs ?
COURTOIS : Nee, en ik betreur dat want gezonde financiën moeten natuurlijk het allereerste criterium zijn. In sommige landen moeten de profclubs een garantie storten. En de boekhouding wordt elk jaar door een onafhankelijke revisor nagekeken. Als de financiële toestand van een club desastreus is, degradeert ze.
Maar ònze bevoegdheid gaat dat te buiten want in België willen de clubs er niet van weten. Daarom pleit ik voor een systeem van waarschuwingslichten. Onafhankelijke revisoren controleren de boekhouding en een club die niet in orde is met BTW en sociale zekerheid, of die haar financiële verplichtingen tegen spelers of schuldeisers niet nakomt, krijgt een officiële waarschuwing dat ze moet ingrijpen.
Nu treedt de bond alleen op als de bondstaksen niet betaald zijn, of als er sprake is van een overdracht van patrimonium om schulden te omzeilen. Dat is ingevoerd om te vermijden dat clubs met de glimlach failliet gaan en onder een andere juridische benaming verder doen.
De meeste Belgische clubs hebben hun spelers als activa ingeschreven waardoor hun balansen min of meer kloppen. Dat kan niet langer.
COURTOIS : Ik vermoed dat de meeste Europese ploegen daarmee geconfronteerd zijn. Zelfs grote Spaanse en Italiaanse clubs hebben schulden die in de miljarden lopen. Dat kan alleen maar door de spelers in het patrimonium in te brengen. Op die basis krijgen zij een lening bij de bank. Als dat ineens weg valt, gaan we naar een catastrofe. Daarom proberen wij in België absoluut een overgangsperiode in te bouwen voor de binnenlandse transfers. Dat is ons voorlopig nog niet verboden want het arrest-Bosman geldt enkel voor internationale transfers binnen de EU.
Tot er weer iemand naar de rechtbank stapt en een nationale rechter het arrest van het Hof van Luxemburg parafraseert.
COURTOIS : Dat gevaar bestaat, reden te meer om snel en in gezamenlijk overleg te komen tot een statuut van profspeler en profclub.
De televisierechten moeten de transferinkomsten vervangen. Vandaar de drang van de profclubs naar een autonome Sectie Betaald Voetbal. Vandaar de demarche van Feyenoord bij het gerecht.
COURTOIS : Ik waarschuw tegen te grote hebzucht. Wie nu zegt : alles voor de profclubs, of : alles voor mijn club, die moet beseffen dat de top van nu niet noodzakelijk de top van morgen is. Op korte termijn kan die redenering rendabel zijn. Op lange termijn volgens mij niet. Iedereen heeft belang bij solidariteit.
Maar kan u die solidariteit juridisch gezien opleggen ? Tot hoever reiken de bevoegdheden van de bond ?
COURTOIS : Ik kom terug op de animus societatis, het uitgangsprincipe van elke vereniging. Vergeet niet dat de clubs voor alle internationale competities eerst formeel moeten inschrijven. Op die manier verklaren zij zich akkoord met de spelregels en de bevoegdheid van de organiserende instantie, ook wat de verdeling van de inkomsten betreft. Je kan eventueel ook dat nog voor een rechtbank gaan aanvechten, maar van zo een zaak staat de afloop toch verre van vast.
Spelers of clubs die naar de rechter stappen, blijven onder zware druk staan. Feyenoord heeft van de Fifa een fax met bedreigingen gekregen. Het was vroeger in vele bondsreglementen één van de eerste artikels : verbod om tegen de federatie te procederen.
COURTOIS : Ik begrijp niet waarom Fifa die fax verstuurd heeft. Het lijkt mij geen verstandige zet. Ik pleit al lang tegen dergelijke reglementsbepalingen die tegen de geldende rechtsprincipes ingaan. Ik heb bij de Fifa een voorstel ingediend om binnen internationale en nationale federaties arbitragecommissies op te richten. Clubs en spelers verklaren zich door hun aansluiting akkoord om geschillen eerst aan deze commissies voor te leggen en intern naar een oplossing te zoeken. Pas als dat mislukt, in laatste instantie, mag het conflict voor de burgerrechtbank gebracht worden. Dat is iets heel anders dan te zeggen : je mag niet procederen.
Vanuit politieke hoek komt misschien nog het grootste gevaar met het decreet op de vrije nieuwsgaring. Zo dreigt het voetbal na de inkomsten van de transfers ook nog eens de inkomsten van de televisie kwijt te geraken.
COURTOIS : Dat is zeker een bedreiging die we niet mogen onderschatten. Het voorstel is gelanceerd vanuit de Vlaamse Gemeenschap en wordt nu op nationaal niveau overwogen. Als de vrije nieuwsgaring de verkoop van televisierechten onmogelijk maakt, is het profvoetbal niet meer mogelijk. Ook andere sectoren, ik denk aan culturele evenementen, zouden het zwaar te verduren krijgen. De politiek moet toch eens beseffen wat het sociale aspect van voetbal is. Wij hameren er steeds weer op : wij zijn de grootste jeugdbeweging van het land. Wij houden jonge mensen van de straat, geven ze een deel opvoeding mee. Als de politici al onze bronnen van inkomsten willen droogleggen, dan moeten ze zelf maar voor alternatieve middelen zorgen. Er worden jaarlijks door de verschillende departementen, die zich met jeugdbescherming bezig houden, miljarden in de begroting ingeschreven. Geef daarvan een deel aan de sportfederaties, zodat ze hun infrastructuur leefbaar kunnen houden. Wanneer zal men vanuit politieke hoek de maatschappelijke functie van de sportbonden eens willen erkennen ?
Koen Meulenaere
Enzo Scifo aan het werk met de nationale ploeg. Alain Courtois : We moeten een statuut van de profspeler opmaken.
Alain Courtois : Gezonde financiën moeten het eerste criterium voor een profclub zijn.
Paul Okon van Club Brugge duelleert met Gilles De Bilde van Anderlecht. Alain Courtois : De bond is eigenaar van de competitie.
Europees Commissaris Karel Van Miert met Fifa-afgevaardigde David Will. Alain Courtois : De politiek moet de maatschappelijke functie van de sportfederaties eindelijk eens erkennen.
