De Italiaan Lorenzo Mattotti is een toonaangevend striptekenaar. Zijn eigenzinnige vormgeving en persoonlijke thema’s maken hem uniek. In Leuven loopt een retrospectieve over zijn werk.

Hoewel striptekenaars doorgaans enkel bekendheid genieten in het wereldje van het beeldverhaal, is Mattotti (°1954, Brescia) een relatief bekende naam bij een ruim publiek. Dat is waarschijnlijk vooral te danken aan zijn illustratiewerk voor prestigieuze bladen als Le Monde, Vogue of The New Yorker, en aan de affiches die hij ontworpen heeft voor bekende evenementen zoals het filmfestival van Cannes. Ook zijn werk voor jeugdboeken en tekenfilms, waaronder illustraties voor Pinocchio, hebben hun weg naar een groot publiek gevonden.

Nochtans is Mattotti al van bij het begin van zijn carrière in eerste instantie een stripauteur. Al erg jong, nadat hij zijn architectuurstudie heeft afgebroken, stort hij zich volledig op het beeldverhaal. Dat is wat hij als kind al wilde doen. Na enkele vrij traditionele stripverhalen verlegt hij zijn ambities. Hij wil een ander soort verhalen vertellen en die op een nieuwe manier in beeld brengen. Het is de innerlijke wereld van zijn personages waarover hij het wil hebben, veeleer dan de zichtbare werkelijkheid. Met Il Signor Spartaco probeert hij deze doelstelling voor het eerst waar te maken. De strip is opgebouwd rond de dromen van een treinreiziger, wat Mattotti voldoende vrijheid biedt om vormen en kleuren te gebruiken die tot dan toe ongezien zijn in de klassieke Frans-Belgische strip. Ook de totale afwezigheid van een avontuur betekent een radicale breuk met de heersende stripwetten.

Het zal niemand verbazen dat de voornaamste inspiratiebronnen van Mattotti dan ook buiten het beeldverhaal liggen. In de eerste plaats zijn het schilders die hem beïnvloeden. Erg uiteenlopende kunstenaars uit vele stromingen zoals het symbolisme, expressionisme of de romantiek, maar ook muzikanten, schrijvers of regisseurs hebben duidelijk hun stempel gedrukt op het werk van Mattotti.

DROMEN EN ASSOCIATIES

Met Vuren vestigt Mattotti in ’86 definitief zijn naam in de stripwereld. Hij heeft zes jaar aan het album gewerkt. Vuren vertelt een vreemd verhaal over de strijd tussen natuur en beschaving. Het hoofdpersonage is een bemanningslid van een pantserkruiser, die een geheimzinnig eiland moet klaarmaken voor beschaving. Opnieuw spelen dromen en associaties een grote rol. Al is er in Vuren wel een duidelijke verhaallijn, toch vermijdt Mattotti rechtlijnigheid en een al te expliciete vertelling. Wat hem interesseert, is de innerlijke strijd die het hoofdpersonage voert om te veranderen, en los te komen uit zijn strakke omgeving. Grafisch is Vuren zeker een hoogtepunt uit Mattotti’s werk. Het boek doet in zekere zin denken aan een galerij, een opeenvolging van schilderijen, die samen met de tekst die er later bijgevoegd is, een verhaal vertellen. Tegelijk weet Mattotti de stroefheid te vermijden die vaak gepaard gaat met strips waar de grafiek erg sterk is.

Voor de relatie tussen tekst en beeld verwijst hij naar muziek: ook daar onderscheidt een mooie compositie zich doordat de som meer is dan de afzonderlijke delen. Muziek en tekst moeten elkaar verrijken, net zoals woord en beeld dat moeten doen. Opmerkelijk bij Mattotti is dat de tekst veeleer de beelden illustreert dan andersom. Hij heeft de verhoudingen gewijzigd, en waakt erover dat de tekst voldoende vrijheid laat voor verschillende interpretaties.

Na de publicatie van Vuren geldt Mattotti als de kleurenvirtuoos bij uitstek in de stripwereld. In de inleiding van een catalogus uit ’90 karakteriseert de Nederlandse tekenaar Joost Swarte Mattotti’s werk nog als ‘het gebruik van kleur, kleur, kleur en kleur’. Grote verrassing dan ook als in ’92 de zwartwitstrip De Man aan het Raam verschijnt. Samen met zijn ex-vrouw Lilia Ambrosi maakt hij deze strip over een man die zijn weg zoekt in de wereld en het moeilijk heeft met relaties. Voor een deel is het boek autobiografisch. Het is een intense en gevoelige strip waarbij hij met pentekeningen opnieuw andere vormen verkent. De grote uitdrukkingskracht komt voornamelijk van de weerloze en gevoelige lijnen van Mattotti. Hij vermijdt zwarte vlakken, er zijn enkel lijnen die als een geschrift een verhaal vertellen. Het zijn geen afgelijnde vormen die de lectuur moeten vereenvoudigen, integendeel, ze vereisen dat de lezer zelf op zoek gaat naar een betekenis. Het feitelijke verhaal is minder belangrijk, Mattotti vertelt over de gevoelens van zijn personages. De meest directe manier om het daarover te hebben is door ze in tekeningen vorm te geven.

Deze benadering van het beeldverhaal is typisch voor Mattotti. Ook in recenter werk blijft deze gedachte prominent. In Caboto bijvoorbeeld, een strip die hij heeft gemaakt in opdracht van de Spaanse overheid naar aanleiding van de vijfhonderdste verjaardag van de ontdekking van Amerika. Het is een biografisch verhaal over de ontdekkingsreiziger Caboto die in 1526 een reis onderneemt naar Zuid-Amerika. Het historische verslag van dit avontuur is niet meer dan de achtergrond die Mattotti gebruikt om een poëtisch verhaal te vertellen over de dromen en angsten van de betrokkenen, over de vrouwen aan boord, of over de indrukken die de indianen gehad moeten hebben toen ze voor het eerst schepen zagen. Hij kiest voor een andere vormelijke benadering, enigszins maniëristisch, waarbij hij zich onder andere laat inspireren door zestiende-eeuwse schilders.

DONKER EN ZENUWACHTIG

De recentste lange strip van Mattotti heet Stigmates. Opnieuw in zwart-wit getekend, opnieuw opgebouwd met lijntekeningen, maar toch is de stijl heel anders dan in De Man aan het Raam. Het is een donker en zenuwachtig boek over de lijdensweg van een dronkaard die op een dag wakker wordt met stigmata. Na lange omzwervingen die hem bijna tot de totale zelfvernietiging brengen, vindt hij verlossing dankzij religieuze teksten. Hij is getransformeerd van een zelfzuchtig individu naar een open en sociaal mens. De ruwe, krassende lijnen staan hier in fel contrast met de tedere pen uit De Man aan het Raam. Het is evident dat de tekenstijl zich bij Mattotti aanpast aan het verhaal.

Tussen zijn stripwerk door heeft Mattotti een sterke internationale faam als illustrator verworven. Het is enigszins ironisch dat hij meer succes oogst met illustraties terwijl hij zelf het beeldverhaal verkiest. Anderzijds is het niet verwonderlijk dat zijn strips geen grote commerciële successen zijn, aangezien enkele van de meest essentiële kenmerken van de traditionele strip in zijn werk afwezig zijn. Wat hij in de plaats stelt, is niet gering: een grafiek die op een erg directe manier een eigen verhaal vertelt. Mattotti schept een magische wereld waarin de lezer kan en moet zoeken naar betekenis. Telkens opnieuw zoekt hij onbetreden gebied op, en dat maakt zijn werk des te boeiender om te ontdekken. Uitkijken naar wat zijn Dr. Jekyll en Mr. Hyde-bewerking wordt die dit jaar nog moet verschijnen.

De strips van Mattotti zijn in het Nederlands uitgegeven door Sherpa en Oog&Blik. In het Frans zijn de meeste titels verkrijgbaar bij Seuil.

De retrospectieve ‘Lorenzo Mattotti – beeld, verhaal, kleur, lijn’ loopt tot 1 april in Tweebronnen in Leuven, in de Diestsestraat 49. Naast origineel stripwerk is er een ruime selectie illustraties en schilderijen te bekijken. Meer informatie over de tentoonstelling op www.beeldbeeld.org.

Erik Lesire

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content