In Kosovo afgevuurde projectielen met verarmd uranium bevatten ook een zeer kleine hoeveelheid opgewerkt uranium. Dat is kernafval, afkomstig van kernreactoren.

Tot vandaag heeft de NAVO altijd volgehouden dat er in de projectielen met verarmd uranium (VU) alleen U-238 is verwerkt, afval van het verrijkingsproces voor gebruik in civiele kerncentrales. Maar een Zwitsers lab dat in opdracht van UNEP (United Nations Environment Programme) de samenstelling van in Kosovo gebruikte VU-projectielen onderzoekt, heeft nu ook minuscuul kleine hoeveelheden uranium-236 gevonden. Dat wijst op een zeer geringe besmetting van het VU met gerecycleerd uranium. Wat nieuwe vragen oproept over de gezondheidsrisico’s van de VU-projectielen.

De aangetroffen concentratie U-236 bewijst dat het hier niet gaat om natuurlijk VU. Dergelijke concentratie kan alleen afkomstig zijn van afval van splijtstof die in een kernreactor heeft gezeten. In dit gerecycleerd VU zitten ook altijd sporen van plutonium, americium en splijtingsproducten zoals cesium, strontium, rutenium en technetium. ‘Besmet’ VU (of gerecycleerd uranium) is radioactiever dan ‘gewoon’ VU.

Plutonium is echter uiterst giftig en zeer radioactief. Zelfs enkele tientallen microgrammen plutoniumstof kunnen bij inademing kankerverwekkend zijn.

‘De onderzoeksresultaten van het Zwitserse lab (0,0028 procent U-236) komen perfect overeen met de besmetting die het Amerikaanse Army Environmental Policy Institute reeds in ’95 heeft toegegeven’, zegt Henk Van der Keur van Laka, een onafhankelijk documentatie- en onderzoekscentrum voor nucleaire energie in Amsterdam. ‘In een technisch rapport bevestigt het Amerikaanse Army Environmental Policy Institute de besmetting van VU-voorraden met een geringe sporenhoeveelheid (0,003 gewichtsprocenten) U-236.’

De resultaten roepen een hele reeks vragen op. Bevat alle VU-munitie zo’n kleine hoeveelheid besmet uranium? En vooral, is de hoeveelheid besmet uranium in het VU altijd zo miniscuul klein, of soms groter? Henk Van der Keur: ‘Gerecycleerd uranium is nooit helemaal vrij van U-236, plutonium en americium. In de oude militaire fabrieken was het voornamelijk kwestie het plutonium voor de kernwapens eruit te halen. Of het uranium wel helemaal zuiver was, interesseerde de militairen geen moer. Zorgwekkend in dit verband is de onvoorstelbare slordigheid waarmee sommige Amerikaanse opwerkingsfabrieken in het verleden werden gerund. Een bekend voorbeeld is de inmiddels gesloten verrijkingsfabriek in Paducah (Kentucky). Door verregaande nalatigheden tijdens het productieproces werden daar duizenden werknemers ziek. Onherstelbare schade werd toegebracht aan het milieu. Misschien heeft dit wanbeleid ook gevolgen gehad voor de productie.’

INTIMIDATIE EN ONTSLAG

De nieuwe gegevens bevestigen alvast de bevindingen van Asaf Durakovic. Deze Amerikaanse wetenschapper had reeds U-236 aangetroffen in de urine van zieke Golfoorlogveteranen. De wetenschappelijke wereld reageerde kritisch op zijn onderzoeksmethode. De Amerikaanse overheid zette Durakovic onder druk. Hij raakte zijn baan kwijt, werd geïntimideerd. Hetzelfde overkwam alle andere wetenschappers die naar de gezondheid van de zieke Golfoorlogveteranen onderzoek hebben gedaan: de Amerikaanse biochemicus Garth Nicolson, de Canadese chemicus professor Hari Sharma. De Duitse professor Siegwart-Horst Gunther bracht zelfs een tijd in de gevangenis door, toen hij een in Basra afgevuurd VU-projectiel voor onderzoek mee naar Duitsland had genomen. Dit projectiel bleek ongewoon radioactief. Op een centimeter afstand zond dit een stralingsdebiet uit van 7,3 microsievert per uur. Als je zo’n projectiel in de hand neemt, is de stralingsdosis nog veel hoger.

Inmiddels stuit de minimaliserende houding van de NAVO omtrent het gebruik van VU menig wetenschapper tegen de borst. Is ‘gewoon’ VU zo ongevaarlijk? Wel integendeel.

‘Als een VU-projectiel explodeert, ontstaat er door de hitte, een aerosol met fijne deeltjes uraniumoxide’, bevestigt Pekka Haavisto, voorzitter van het UNEP-onderzoeksteam. ‘Vooral het inademen blijkt schadelijk. Wie zo’n klein deeltje in de longen krijgt, kan er op termijn ernstig ziek van worden. Als de fijne deeltjes die op de grond of in de tanks terecht zijn gekomen, om een of andere reden opwaaien, ontstaan er opnieuw aerosols.’

‘Uranium is vooral chemisch toxisch’, zegt dr. Lodewijk Van Bladel van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle. ‘Ik denk hier niet alleen aan de militairen, maar ook aan de burgers die in de getroffen gebieden blijven wonen. Vooral kinderen lopen gevaar als zij giftige uraniumdeeltjes inademen of opeten.’

Verarmd uranium legt in geen geval alle klachten van zieke militairen uit. Volgens biochemicus Nicolson zouden zelfs maar een beperkt aantal militairen door de blootstelling eraan ziek zijn geworden. Tot de rest van de weerzinwekkende oorlogscocktail behoren chemische en biologische wapens, multivaccinatie, insecticides. Een precieze link met de ziekte valt daarom vandaag haast nooit met zekerheid te bewijzen.

Om die reden is het zo onbetamelijk dat de Belgische militairen met post-missieklachten nog altijd geen behoorlijke vergoeding hebben gekregen. En geen publieke excuses van de politieke en militaire wereld.

Marleen Teugels