Het Gia-proces in Brussel kost iedere dag miljoenen frank aan veiligheidsmaatregelen, die de Belgische maatschappij beogen te beschermen tegen een onzichtbare vijand.
MET EEN LICHTE SCHOK komt de trein tot stilstand in het Brusselse Zuidstation, en lost zijn lading. Op het perron wandelt ostentatief een trio rijkswachters heen en weer, de handen losjes op de rug, de revolver tegen de rechterheup gesjord. Het papieren zakje, waarin de croissants verpakt zaten, verdwijnt noodgedwongen in de vestzak van de reiziger. Alle vuilnisbakken in het station zijn verdwenen. De Nationale Maatschappij van Belgische Spoorwegen (NMBS) verontschuldigt zich voor dit ongerief tegenover haar klanten met opzichtige, knalgele aanplakbiljetten. “Om de veiligheid van de reizigers te kunnen waarborgen, hebben we de vuilnisbakken weggehaald uit het station. “
De maatregel behoort tot de veiligheidsvoorzieningen rond het proces tegen de vermeende leden van het Algerijnse terreurbeweging Groupe Islamique Armé, kortweg Gia (zie kader), dat dezer dagen in het Brusselse justitiepaleis gevoerd wordt. Het proces tovert het gerechtsgebouw om in een versterkte burcht en brengt de Brusselse ordediensten in staat van opperste alertheid.
De rijkswacht stuurt en trekt de aktie, maar ook de politie, de veiligheidsdiensten van het Brusselse openbaar vervoer en het stationspersoneel verscherpen hun aandacht. “Uiteraard doet het stationspersoneel wel méér dan de vuilnisbakken wegnemen, ” verzekert woordvoerder Jean-Pierre Tondeleir van de NMBS-direktie in de Fonsnylaan. Maar wat precies, wil hij liever niet over de telefoon uit de doeken doen. Een ontmoeting wordt geregeld, alleen : een halve dag later belt hij ook die afspraak af. “Zwijgplicht, ” luidt de verklaring kortaf. Naar zijn voorbeeld blijven ook de chefs van de Brusselse stations stom over de aktie ; bij de veiligheidsdiensten van de Maatschappij voor het Interkommunaal Vervoer te Brussel (MIVB) in het metrostation van het Rogierplein houden ze de deur al even zeer gesloten. “Wij mogen niets zeggen, ” zegt een veiligheidsagent, “voor vragen moet je onze oversten raadplegen. De ijzeren deur bovenaan de roltrap. Vragen naar Six. “
“We kunnen alleen spreken met toestemming van de pr-dienst, ” melden de oversten in kwestie. Op de pr-dienst wil Annemie Gentbrugge wel een verklaring kwijt. “De verwijdering van alle vuilnisbakken uit de metrostations gebeurde op vraag van het ministerie voor Binnenlandse Zaken. Bovendien drukten we ons personeel op het hart dat ze extra-alert moeten zijn op het gebied van verdachte voorwerpen in de metrowagens of op de perrons. De toiletten zijn voorlopig dicht en cameraploegen krijgen op hun aanvragen om in de metro te filmen een onveranderlijk njet. Allemaal om de kontrole te vergemakkelijken. We organizeren ook bijkomende veiligheidspatrouilles. “
Daarvoor worden in totaal 151 veiligheidsagenten opgetrommeld, het volledige kontingent van de MIVB-veiligheidsdienst. Gentbrugge : “Mensen, die in normale omstandigheden voor andere taken worden ingezet, krijgen nu een reeks veiligheidsopdrachten mee. Ze zijn ook heel zichtbaar, dat kregen ze als opdracht mee. “
Associëren de klanten zo’n afschrikkingspolitiek niet met praktijken die ze kennen van politiestaten ? “De reakties bij het publiek vallen mee, ” vinden diverse agenten van de ordediensten in metro- en treinstations. “Slechts een handvol mensen vraagt zich af waarom er zoveel vertoon van uniformen op de perrons is. De meesten leggen natuurlijk vanzelf de link naar het Gia-proces, ofwel zijn ze maar heel matig geïnteresseerd. “
De rijkswachttop denkt er net eender over. “Ik heb niet de indruk dat er een angstpsychose bij de bevolking heerst, ” leidt rijkswachtmajoor Jean Boudin, hoofdverantwoordelijke voor de beveiligingsmaatregelen rond het Gia-proces in Brussel, uit de kommentaren van zijn mensen af. “Er is wel grote alertheid binnen de politiediensten, maar die vloeit uit professionele motieven voort. Meer verdachte pakketten en situaties zijn daar een logisch gevolg van. “
BOMMELDING.
Een veiligheidsagent rijdt met de metro mee tussen het Rogierplein en de Naamsepoort. Zijn ogen tasten de wagens af, en zoeken naar wat allemaal verdacht kan zijn : voorwerpen, personen, situaties. Even later neemt hij zonder buit de roltrap naar de hal van het metrostation. “Soms voeren we paspoortkontroles uit, of doorzoeken we iemands bagage, ” zegt een rijkswachter in de stationshal. “Bij elke bommelding rukken we uit met enkele rijkswachters en MIVB-agenten ; eventueel roepen we de ontmijningsdienst en stellen we een urgentieplan in werking om het metroverkeer via het kontrolecentrum stil te leggen. “
Zover moest het tot en met zondag nog niet komen. Voorlopig levert de machtsontplooiing van al die ordediensten weinig konkreet resultaat op. Op woensdag was het aantal bommeldingen opgelopen tot 53. Telkens loos alarm. “Het effekt van dergelijke akties is moeilijk in te schatten, ” relativeert majoor Jean Boudin het gebrek aan konkrete resultaten. “We werken in het ijle, ter preventie van een dreiging die zich eventueel zou kunnen voordoen. Het is niet ondenkbaar dat we door onze massale aanwezigheid in het straatbeeld, ordeverstoorders en potentiële terroristen van hun voornemen hebben afgebracht. Langs de andere kant inspireert al die media-aandacht natuurlijk ook de kwajongens en flauwe grappenmakers tot bommeldingen. ” Twee valse bommelders zijn inmiddels gevat, naar verluidt is de rijkswacht een derde op het spoor. Hen wachten zware boetes, mogelijk zelfs een celstraf. “En daarbovenop nog een fors aantal burgerlijke fakturen, ” vult majoor Jean Boudin dreigend aan. “Als we de valse bommelders vinden, moeten ze opdraaien voor alle kosten, verbonden aan het bomalarm. ” Die lopen op tot dik vijftigduizend frank per alarmsituatie. “De boetes en kostennota’s zijn gerechtvaardigd, ” vindt Boudin. “Gedurende twee uur worden twintig mensen ingezet om de oproep te beantwoorden. En tenslotte ontregelt zo’n flauwe plezante het hele veiligheidsdispositief. “
SYMPATIZANTENAKTIES.
De beveiliging strekt zich uit over heel Brussel. Het wemelt van de patrouilles, vooral rond de kritieke punten. Jean Boudin : “De diplomatieke instellingen zijn ingeschreven in een versterkt, onregelmatig patrouillesysteem. Ook de gevangenissen van Vorst en Sint-Gillis, waar de beklaagden zich voor de duur van het proces bevinden, zitten in dat systeem, net als de metrostations. Er is minstens een verdubbeling van het aantal patrouilles, meestal zelfs iets meer. Die mensen zijn overgeheveld van de Algemene Reserve, maar ze komen ook van buiten het Brusselse korps. “
Ook op sympatizantenakties is de rijkswacht berekend. “We hadden verwacht dat er pamfletten rondgedeeld zouden worden, betogingen georganizeerd, noem maar op, ” zegt majoor Boudin. “Voorlopig voelden we daar geen last van. Misschien laten dergelijke akties op zich wachten tot de uitspraak valt. “
In elk geval stelt zich voor de hele aktie een probleem. De ordediensten moeten een dreiging voorkomen, die ze eigenlijk niet kennen. Jean Boudin : “Alle maatregelen worden vanuit een algemene kontekst genomen. Konkrete dreiging met, bijvoorbeeld, een aanslag is er nog niet geweest. We werken bijgevolg puur preventief, met in het achterhoofd vroegere terroristische akties en ook de recente aanslag in de Parijse metro. Die leerden ons dat we vooral plaatsen moeten vizeren, waar veel mensen komen. Om die latente dreiging zo efficiënt mogelijk te kunnen opvangen, doen we ook een beroep op de Biezondere Opsporingsbrigade (BOB), die de islamitische bewegingen in België en hun konnekties met Frankrijk voor ons doorlichtte. We ageren tegen een sfeer van dreiging en proberen een efficiënte bewaking van kritieke punten uit te stippelen. “
VERKEERSREGELING.
Voor het justitiepaleis staat een combi. Een politieman regelt het verkeer, een Securitas-agent waakt met een politiekollega over de gang van zaken op de parkeerplaats. “Alleen magistraten mogen parkeren, ” legt de bewaker uit. Volgens één van de politieagenten ter plekke beperkt de taak van de Brusselse politie zich tot de verkeersregeling. “Dat klopt niet helemaal, ” weerlegt adjudant Marc Van Droogenbroeck, woordvoerder van de Brusselse politie. “Met de rijkswacht zijn een aantal veiligheidszones afgesproken. Het justitiepaleis zelf, de stations en metrostations, zijn bewakingszones, die de rijkswacht ook in normale omstandigheden voor zijn rekening neemt. Veiligheidskontroles op het Poelaertplein, de Waterloolaan, de Vierarmenstraat en aan de zijkant van het justitiepaleis blijven wel onze bevoegdheid. We hebben trouwens onze mensen overal in Brussel gewaarschuwd : in de buurt van gebanalizeerde voertuigen of in de omgeving van Franse winkels en grootwarenhuizen kijken ze meer dan anders uit naar verdachte voorwerpen. “
Ook het Brusselse politiekorps zette extra mensen in. “Een vijftigtal, ” schat Van Droogenbroeck, “maar het kunnen er ook méér zijn. Ik heb geen zicht op de bijkomende inzet bij onze verkeersdirektie. “
“We schakelden vijf extra agenten en zeven hulpagenten in, ” klinkt het bij die verkeersdirektie. “Ze regelen de parkeervoorzieningen voor advokaten, rechters en magistraten op het Poelaertplein en ter hoogte van het Hilton hotel. Vijf van de agenten regelen ook het verkeer op de omliggende kruispunten, zolang het proces in het paleis aan de gang is. ” Opvallend is alleszins, dat er geen waterdichte koördinatie tussen de verschillende ordediensten bestaat. “Dat hoeft ook niet, ” vindt Van Droogenbroeck. “Elk korps kent zijn zone en zijn bevoegdheden. Bovendien zijn wij aangesloten op de centrale dispatching van de rijkswacht en omgekeerd. Wanneer we dat nodig vinden, kunnen we dus ingrijpen. Trouwens, er is permanent kontakt tussen onze mensen in het veld. “
Als er zich ernstige incidenten zouden voordoen, grijpen de ordediensten overigens wel naar hetzelfde noodplan. “Er bestaat zoiets als een krisisscenario, waarvan de details voor elk incident afzonderlijk door een krisiskomitee bij Binnenlandse Zaken worden ingevuld. Een gedetailleerd draaiboek is er echter niet, ” weet majoor Boudin.
PRIJSKAARTJE.
Voor de ingang van het justitiepaleis schuift een lange rij mensen aan. “Al een half uur, ” sakkert een Franstalige man die met het Gia-gedoe niets te maken heeft. “Ze kontroleren identiteitskaarten, fouilleren iedereen en hanteren de metaaldetektor. Het duurt een eeuwigheid voor je binnen raakt. “
Voor de duur van het proces is het justitiepaleis afgegrendeld door een rijkswachtkordon. Een metaaldetektor beveiligt ook de ingangen voor de magistraten en de pers. Er is een verplichte identiteitskontrole aan de ingang en een nieuwe volledige kontrole voor wie de Gia-debatten van dichtbij wil meemaken. Een kordon van 150 rijkswachters voert die kontroles 24 uur op 24 uit. “Op die manier, ” legt majoor Boudin uit, “vermijden we, dat we het justitiepaleis elke dag opnieuw moeten uitkammen. In het weekend voor het proces gebeurde er een grondige sweeping binnen het gebouw. Een namiddag lang werd heel het paleis uitgevlooid, onze aandacht richtte zich daarbij vooral op verdachte pakketten, omdat die dreiging de meest logische is in de kontekst van terrorisme. De speurtocht werd ondersteund met metaaldetektoren en met speciaal op explosieven getrainde honden. Na die zoektocht werd het veiligheidssysteem geïnstalleerd. Dat systeem heeft een buitenperimeter en een binnenperimeter. Iedereen die in het justitiepaleis binnen wil, wordt gekontroleerd. We gaan daarbij opnieuw specifiek op zoek naar verdachte voorwerpen en trekken de echtheid van identiteitspapieren na. In de omgeving van de gerechtszaal wordt die kontrole nog eens herhaald. “
Tussen de eerste en de tweede metaaldetektor toert bestendig nog een aantal patrouilles rond. “Elke dag tien uur aan één stuk, ” klaagt een jonge Antwerpse rijkswachter. “Soms wordt het knap vervelend, want er valt weinig te beleven. Gisteren ontdekten we nog een geseinde verdachte, maar dat blijft een magere oogst bij zoveel machtsontplooiing. “
De kosten-batenanalyse van de beveiliging doet inderdaad even slikken. Het prijskaartje dat aan de hele operatie hangt, vermeldt stevige cijfers. Majoor Boudin : “De bewaking van het justitiepaleis kost dagelijks 1.134.000 frank, voor de patrouilles in de metrostations moeten we per dag een meerkost budgetteren van 550.000 frank. Een meerkost, want de doordeweekse aanwezigheid van de rijkswacht in de metrostations rekenen we daar niet bij. “
Logisch dat de ordediensten bijna hoorbaar knarsetandden, toen het proces woensdagmiddag regelrecht op uitstel leek af te stevenen.
Frank Demets
Rijkswachters in het justitiepaleis : gevaar voorkomen, dat ze niet kennen.
Rijkswachters rond het justitiepaleis : uitpakken met de grote middelen.
Jacques Vergès : geen politiek proces.
