Vier jaar lang al draaien een Baskisch echtpaar en hun dochter rond in een juridische mallemolen. Hun verhaal.

NA VIER JAAR juridische touwtrekkerij staan Luis Moreno en zijn vrouw Raquel Garcia even ver als op 29 juni 1993. Toen vroeg Spanje de uitlevering van de twee op de beschuldiging ?lid te zijn van de terroristische vereniging ETA die (…) aanslagen heeft gepleegd op goederen en personen waarbij achthonderd personen de dood vonden.”

De feiten op een rij. Eind januari 1992 verneemt het echtpaar Moreno dat de Guardia Civil in hun woning een huiszoeking doet. ?Eén van de razzia’s die de politie geregeld uitvoert,” zegt Iñigo Elkoro Aiastui, een Spaans advokaat die vaak pleit in zogenaamde ?terroristenprocessen.” Daar bestaat in Spanje een aparte rechtbank voor : de Audiencia Nacional oordeelt op basis van uitzonderingswetten van 1978.

Bij die razzia’s pakt de politie telkens tientallen mensen op. Sinds de dood van diktator Francisco Franco in 1975 werden op die manier veertigduizend vermeende ETA-sympatizanten in hechtenis genomen. Op een bevolking van nog geen drie miljoen Basken vertegenwoordigt dat een indrukwekkend cijfer. Wie opgepakt wordt, kan dankzij de uitzonderingswetten vijf dagen lang incommunicado gehouden worden, wat volgens mensenrechtenaktivisten ?de kans op mishandelingen vergroot.” Rapporten over mishandelingen cirkuleren er trouwens genoeg. Amnesty International beweert dat het aantal aanklachten wegens foltering stijgt van jaar tot jaar. Spanje kreeg ook al een paar keer een terechtwijzing : onder meer van het Europese hof voor de rechten van de mens én van de Verenigde Naties.

Het echtpaar Moreno doolt een maand rond in Spanje en belandt in maart 1992 in België. Volkomen legaal, overigens : burgers van de Europese lidstaten mogen zich in elk van die (toen twaalf EG-) landen vestigen. Op dat ogenblik is er tegen hen trouwens geen enkel aanhoudingsbevel.

Meer dan een jaar later komt de Spaanse vraag om uitlevering. De Belgische politie arresteert het echtpaar. Bij de huiszoeking wordt geen enkel bewijs gevonden dat hen zou kunnen ontmaskeren als ?leden van een gewapende bende.” Integendeel : de twee hebben hier werk, leiden een volstrekt normaal leven en verbergen zich hoegenaamd niet.

In de gevangenis vragen ze het statuut van vluchteling aan. Dat wordt in eerste instantie afgewezen, maar kommissaris-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen Marc Bossuyt beslist de zaak te onderzoeken. Daarmee valt de uitleveringsprocedure automatisch stil.

Bossuyt levert vervolgens geen half werk. Hij wint het advies in van de VN-kommissaris voor de vluchtelingen. Die stelt duidelijk dat ook Spaanse staatsburgers het statuut van vluchteling kunnen krijgen. Hij voegt eraan toe dat het verlenen van asiel, niet impliceert dat Spanje géén rechtsstaat zou zijn. Wel wijst hij erop dat mishandelingen door de politie in Spanje voor de rechter komen en worden vervolgd. Dat klopt, zegt het Baskische parlementslid Karmelo Landa. Maar : ?Politiemensen die wegens foltering veroordeeld worden, moeten die straf nooit uitzitten en blijven zelfs na recidive gewoon in dienst.”

AMBASSADE.

Bossuyt wil nog een tweede advies. Hij vraagt de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Willy Claes (SP) om via de ambassade in Madrid inlichtingen in te winnen. De vraag tot uitlevering van het Baskische echtpaar steunt namelijk op het getuigenis van Juan Ramon Rojo, die de Guardia Civil volgens de verslagen van de Spaanse wetsdokter vijf dagen na elkaar mishandelde. Als Rojo onder mishandeling bekentenissen aflegde, kan een rechtbank die niet aanvaarden. Bovendien, zo schrijft Bossuyt aan Claes, is ?uitlevering dan strijdig met (…) de VN-konventie tegen foltering van 1984.” In diezelfde brief benadrukt Bossuyt ten overvloede de onafhankelijkheid van alle betrokken rechters en van hemzelf. Dat doet hij niet per toeval. Want, aldus nog Bossuyt, kort daarvoor gaf premier Jean-Luc Dehaene (CVP) in Spanje ?de indruk dat diplomatieke druk en politieke opportuniteitsoverwegingen de beslissing van de Belgische rechtbanken kunnen veranderen”.

Er sluipen wel meer van dat soort opmerkingen in die brief. Samengevat komt de stelling van Bossuyt erop neer dat de betrokken rechters advizeerden om niet uit te leveren en dat het de gewoonte is dat de regering zo’n advies volgt. België had dat al in juli 1993 kunnen meedelen aan Spanje, en zo de hele asielprocedure en dus de herrie met Spanje vermijden.

Buitenlandse Zaken haast zich echter niet. Het maakt de vraag om inlichtingen pas op 3 februari 1994 over : vijftig dagen later. Het verzoek blijft onbeantwoord.

Bossuyt wacht niet op dat antwoord. Op 16 februari 1994 wijst hij het statuut van vluchteling af. In een zeer omstandige motivering legt hij nogmaals uit dat een uitlevering niet kàn omdat alle betrokken rechtbanken aanvoeren dat er niet mag uitgeleverd worden en omdat België nooit uitlevert voor politieke misdrijven of strafrechterlijke misdrijven die een politiek doel beogen, wat hier zeker het geval is. De Spaanse vraag om uitlevering licht zelf toe dat ETA ?de afscheiding van de Baskische provincies van Spanje wil,” een manifest politiek doel.

De twee Basken tekenen tegen de beslissing van Bossuyt beroep aan bij de vaste beroepskommissie. Die wil nu wél weten waarom het dossier geen antwoord bevat op de twééde vraag van Bossuyt : werd Rojo, die de Moreno’s beschuldigt, nu wél of niet mishandeld ? Een maand later laat Buitenlandse Zaken weten dat de Spaanse regering die vraag onbeantwoord liet, en dat België ook niet aandrong op een onderzoek. Vreemd genoeg dringt ook de beroepskommissie, ondanks het aandringen van de verdediging, niet verder aan op een antwoord.

Op 12 januari van dit jaar valt de beslissing : het echtpaar Moreno wordt niet beschouwd als vluchteling. Dus volgt de arrestatie en begint de uitleveringsprocedure opnieuw.

Uitleveringen zijn onderworpen aan een hele reeks verdragen en wetten. Zowel de Belgische wet op de uitlevering (1833) als het Spaans-Belgisch uitleveringsverdrag (1870) verbieden uitlevering voor politieke misdrijven. Het in maart 1995 in werking getreden Schengen-verdrag en het daaraan gekoppelde Europese uitleveringsverdrag maken alles nog eenvoudiger. België behoudt zich niet alleen het recht voor niet uit te leveren als er sprake is van politiek misdrijf of politieke motieven, het stelt uitdrukkelijk niet uit te leveren aan landen die ?uitzonderingsrechtbanken” in stand houden. Landen zoals Spanje, dus.

Toch wordt Luis Moreno op zijn werk gearresteerd in afwachting van een regeringsbeslissing. Die beslissing wordt genomen op geheim advies van de kamer van inbeschuldigingstelling. Alleen besloot die in 1993 al dat er niet mag uitgeleverd worden.

Waarop wacht de regering dan ? Justitieminister Stefaan De Clerck (CVP) zelf vroeg als volksvertegenwoordiger om niet uit te leveren. Hij beroept zich nu op het Europees verdrag tegen het terrorisme, maar ook daarin bevestigt België dat het niet uitlevert voor politieke misdrijven. Kommentaar wil De Clerck liever niet kwijt. Zijn persattaché Chris Lecluyse : ?De minister wil het volledige dossier bestuderen en een serene beslissing nemen. Het zou niet korrekt zijn daarop vooruit te lopen.”

RECHTSSTAAT.

Advokaat Elkoro van zijn kant betoogt dat het dossier onvolledig is. ?Er zijn nieuwe elementen. Op 29 december vorig jaar erkende de Audiencia Nacional in Madrid het mogelijk plaatsvinden van martelingen. Een deel van de verklaringen van Rojo werden bijgevolg uit het dossier gelicht. Madrid zelf aanvaardt dat niet meer als rechtsgeldig getuigenis.

Tweede feit : de rechtbank van eerste aanleg in Bilbao erkende dat Rojo en twee andere gearresteerden mishandeld werden om een bekentenis af te dwingen. Die rechtbank stelt dat het om foltering gaat en dat de agenten van de Guardia Civil die hen arresteerden, moeten in beschuldiging gesteld worden.”

Advokaat Paul Bekaert, één van de Belgische advokaten van het echtpaar, noemt dat ?belangrijke informatie” en zegt dat het tekenend is dat Spanje deze gegevens niet spontaan aan België doorspeelt. ?Het bewijst wat wij altijd al beweerden : de uitleveringsaanvraag is tendentieus opgesteld. Madrid heeft de plicht alle elementen van het dossier mee te delen. België moet daar zelfs niet om vragen.”

Blijft de vraag waarom heeft de toenmalige justitieminister Melchior Wathelet (PSC) het advies van de rechtbank niet volgde en verzuimde om Spanje duidelijk te maken dat België niet uitlevert. België was toen voorzitter van de Europese Unie en wilde wellicht geen moeilijkheden met een lidstaat. Omgekeerd dringt zich de vraag op waarom alle met deze zaak samenhangende vonnissen in Spanje tegen het einde van en na het Spaanse EU-voorzitterschap vielen ? Omdat Spanje evenmin moeilijkheden met een lidstaat wilde ?

Andere vraag. Waarom vraagt Spanje nu plotseling aan verschillende landen Mexico en Duitsland onder meer om uitlevering van daar wonende Basken ? Senator José Luis Elkoro onderscheidt alweer een zuiver politiek motief. Op 3 maart zijn er namelijk verkiezingen in Spanje. De ultra-rechtse PP (Volkspartij) legt de socialistische PSOE van premier Felipe Gonzalez het vuur aan de schenen. Elkoro : ?Omdat de PSOE haar populariteit snel ziet afkalven, wil Gonzalez laten zien dat hij ook forse maatregelen kan nemen. Vandaar de verklaring dat hij niet onderhandelt met de Baskische ETA, ook al bood die dat aan. Vandaar de plotse vloed van vragen om uitlevering, die in Spanje trouwens veel media-aandacht vangt.”

Landa treedt dat bij. ?De geheime moordkommando’s die ETA-leden uitschakelden, worden door velen beschouwd als de beste manier om het Baskische probleem aan te pakken. Met haar uitleveringsverzoeken wil de Spaanse regering de binnenlandse repressie internationaal rechtsgeldig maken. Want elk land dat uitlevert, geeft onrechtstreeks toe dat Basken geen enkel geldig politiek motief voor hun onafhankelijkheidsstrijd. Tegelijk kan Madrid de intimidatie opdrijven, want geeft ze het signaal : Basken kunnen we nu overal ter wereld te pakken krijgen. Zeker vlak voor verkiezingen zal de druk op België verhogen.”

Misjoe Verleyen

Luis Moreno en Raquel Garcia bij hun arrestatie op 1 december 1993 : beschuldigd door gefolterde getuigen.

Advokaat Iñigo Elkoro : nieuwe feiten.