EEN TOCH WEL aardige blote buik, met een navel die door het kontrast tussen schaduw en licht wel een vergeetput lijkt, moet de lezer naar het nieuwste nummer van het Nieuw Wereldtijdschrift lokken. En daar is inderdaad veel over vanalles in te vinden. De foto voorop het nummer alludeert op een artikel van Geert Lernout binnenin, dat de titel The Joyce of Sex draagt (nee, déze woordspeling was nog niet gebruikt). Daarin vergelijkt Lernout James Joyce met D.H. Lawrence ; het boek “Ulysses” van de eerste werd in 1922 in de Verenigde Staten verboden, de roman “Lady Chattersley’s Lover” bleef verboden tot 1960.

Maar “Ulysses” was al in 1933 door het Amerikaanse gerecht weer vrijgegeven want uiteindelijk niét obsceen gevonden, terwijl Lawrence en hij wist daar dus alles van het toch maar een vies boekje vond. Wat is het verschil ? Dat seks voor Joyce slechts een literair-intellektueel motief was, terwijl Lawrence literatuur gebruikte om er zijn boodschap van seksuele bevrijding mee te verspreiden. Met als uiteindelijke paradoks, aldus Lernout, dat je het in boeken toch beter niet te veel over seks kan hebben, want het lezen of schrijven erover staat de daad zelf in de weg.

GOETHE.

Een opstel zoals er meer zouden moeten worden geschreven, is dat van Mark Schaevers over de nauwelijks nog bekende Nederlandse schrijver Nico Rost (1896-1967) en diens relaas uit het koncentratiekamp “Goethe in Dachau”. Rost overleefde het kamp door in zijn hoofd vooral voortdurend met kultuur bezig te zijn. Er waren nog een paar andere faktoren die hem hielpen te overleven : Duits kennen, voorbereid zijn, geloven (in Marx en Stalin in zijn geval), in een netwerk (van mede-kommunisten) opgenomen zijn, plus nog wat kleinigheden. Maar dus ook bezig zijn met literatuur. (Het werkte niet voor iedereen, bijvoorbeeld niet voor Primo Levi.) “Literatuur in het aangezicht van de dood ? ” vraagt Rost zich af. “Waarom eigenlijk niet ? “

Met dit artikel over Rost keurig geschreven met voetnoten en al houdt Schaevers meteen een vrij zeldzaam maar zeer overtuigend pleidooi voor het “nut” van kultuur. Koncentratiekampen behoren voor de modale lezer gelukkig niet tot de alledaagse werkelijkheid, maar het is net in zulke grenssituaties dat de relevantie van een en ander duidelijk kan worden : kultuur als optie, omdat “je niet alleen je lichaam, maar ook je brein voor ondervoeding moet behoeden”.

M.R.

Nieuw Wereldtijdschrift 1995/6, 260 fr. ; adres : Edelinckstraat 9, 2018 Antwerpen.

Joyce : vies boekje ?

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content