Hij heeft ‘m dus gewonnen: vorige week maandag kreeg A.F. Th. van der Heijden de AKO-Literatuurprijs voor zijn 1053 pagina’s dikke roman Het schervengericht. Tien jaar geleden won hij de prijs ook al eens, toen voor Onder het plaveisel het moeras (768 pagina’s – maar dat was dan eigenlijk ook maar een hálve roman, zijnde het ‘Tweede boek’ van deel 3 van zijn grote autobiografische romancyclus over de jaren zeventig en tachtig, De tandeloze tijd (1983-1996)).
Omvangrijke boeken zijn een handelsmerk van deze schrijver geworden, die onder het pseudoniem Patrizio Canaponi in 1978 debuteerde met de verhalencyclus Een gondel in de Herengracht, en daarvoor prompt de Anton Wachterprijs kreeg. Er is in de kritiek wel eens opgemerkt dat Van der Heijden in zijn eentje de wacht van de ‘Grote Drie’ van de Nederlandse literatuur heeft afgelost, en hij lijkt van plan een even groot volume aan romans, novellen, aantekeningen, dagboeken en brieven de wereld in te sturen als Willem Frederik Hermans, Gerard Reve en Harry Mulisch sámen. Het schervengericht is een onderdeel van de romancyclus Homo duplex, waarvan in 2003 het ‘nulde’ deel De Movo Tapes verscheen, vorig jaar Drijfzand koloniseren. De erven Movo, en in september van dit jaar Mim, of de doorstoken globe, dat tegelijk deel uitmaakte van de serie novellen geschreven als hommage aan Harry Mulisch bij diens 80e verjaardag. Samen zijn die drie titels toch ook weer goed voor een dikke 1050 pagina’s. En de ondertussen complete (hoewel, dat weet je bij Van der Heijden nooit) Tandeloze tijd beslaat ruim 3100 bladzijden. Het motto ervan is dan ook ‘leven in de breedte’.
Dat door Van der Heijden gemunte begrip is een eigen leven gaan leiden – méér kun je als schrijver niet bereiken. Het behelst een met grote en barokke bravoure volvoerde poging om de tijd zijn tand uit z’n bek te slaan door de eeuwige opeenvolging der gebeurtenissen te vervangen door een panoramische gelijktijdigheid van alles. Zoals het hoofdpersonage Albert Egberts in het eerste deel van de cyclus, Vallende ouders (1983), het zijn vriend Thjum uitlegt:
‘Er is een (…) truc om (…) oneindig veel tijd te winnen en te ontginnen… Tijd die niet aan je vreet… die je niet ouder maakt. (…) Luister, ik hoef jou niet voor te rekenen hoe snel een minuut verstrijkt. Toch is zo’n minuut goud waard, als je hem tijdens het verstrijken maar voldoende “in de breedte” weet te rekken. (…)’ Immers: de menselijke geest bezit ‘het fantastische vermogen van synchronisme. Alles wat hij aan beelden, gedachten, herinneringen in zich draagt kan hij gelijktijdig produceren en reproduceren.’ Om kort te gaan: ‘De menselijke geest is een eindeloos uitvouwbaar leporelloboek’ (Van Dale: ‘boek waarvan de bladen uit één lange, in harmonicavorm gevouwen strook bestaan’).
Voor zijn nieuwe Homo duplex-project, meteen maar op tien delen begroot, heeft Adri(anus Franciscus Theodorus) van der Heijden, in 1951 geboren in het Brabantse Geldrop, de nom de plume A.F. Th. aangenomen. Een merknaam die staat voor: volumineus, gedurfd, alomvattend, zeg maar kosmisch schrijven. De verteller van De Movo Tapes is niet voor niets de lichtgod Apollo, die in het jaar 2024 terugblikt op wat zich sinds de maanlanding op aarde heeft afgespeeld (iets waarin hij zelf in niet geringe mate de hand heeft gehad); Het schervengericht is een uitvergroting van één bepaalde episode daaruit, en zou je een mythische reconstructie kunnen noemen van de moorden van de bende van Charles Manson in 1969 in Los Angeles, met als beroemdste slachtoffer de actrice Sharon Tate. Niet toevallig is Van der Heijden literair een verwant van de al genoemde Mulisch.
Hij lokt ook vergelijkbare commentaren (‘megalomanie’) uit. Vandaar ook dat relletje vorige week met Arnon Grunberg. Die had zich in twee columns meewarig-neerbuigend over Van der Heijden uitgelaten. De laatste nam dat niet en wenste tijdens de uitreiking van de AKO-prijs niet met de eerste in één zaal te zitten.
Herman Jacobs
