Vier maanden na de verkiezingen komt de vorming van een centrumrechtse federale regering steeds dichterbij. Zorgt ze voor een breuk met het verleden? Knack maakt de eerste balans op.
Het ziet ernaar uit dat er voor het eerst in meer dan 25 jaar geen socialisten in de federale regering zullen zitten. Velen rekenen daarom op een breuk met het verleden. Komt die er ook, met N-VA, CD&V, Open VLD en MR in de regering? De voorbije maanden werd alvast druk vergaderd – over inhoud, maar ook over postjes. De manier waarop Marianne Thyssen (CD&V) naar voren werd geschoven als Europees commissaris was alvast géén voorbeeld van nieuw bestuur: de beslissing sleepte aan, ze was niet transparant, ze was onderdeel van een ruimere politieke koehandel en afspraken over het premierschap. Kortom: de aanduiding van Thyssen gebeurde op een manier waarvoor de regering-Di Rupo vroeger bakken kritiek had gekregen.
Zal er inhoudelijk wel een nieuwe tijd aanbreken? Over de niet-budgettaire en niet-sociaaleconomische dossiers waren de onderhandelaars het op een paar details na snel eens. Maar over de ándere thema’s werd er meer gediscussieerd. Hier en daar werd een proefballonnetje opgelaten, andere beslissingen lekten uit. Wat mogen we op het vlak van budgettaire en sociaaleconomische thema’s verwachten van deze federale regering, die zelf de klemtoon legde op het herwinnen van onze concurrentiekracht? Knack doet een eerste check-up, aan de hand van zeven voorstellen die aan de onderhandelingstafel werden besproken.
1. Minimale dienstverlening
Het viel te verwachten dat er snel een akkoord zou zijn over een minimale dienstverlening bij de NMBS in geval van stakingen. Toen de regering-Di Rupo in april op haar laatste benen liep, werd de minimale dienstverlening in de Senaatscommissie tegen de wil van de socialisten in goedgekeurd door een wisselmeerderheid van MR, Open VLD, CD&V en N-VA – net de partijen die vandaag werken aan de vorming van een nieuwe federale regering.
De NMBS zal dus verplicht worden om bij een staking een minimaal aantal treinen te laten rijden. De spoorwegmaatschappij wacht nog op de definitieve teksten om commentaar te geven, de vakbonden reageerden al furieus en noemen het ‘een aanfluiting van het stakingsrecht’. De minimale dienstverlening die al in andere Europese landen bestaat, zal met de centrumrechtse regering ook bij ons haar intrede doen.
2. Indexsprong
De kans dat de centrumrechtse regering ons vrij unieke systeem van loonaanpassing aan de index fundamenteel zal aanpakken, is uiterst gering. Wellicht blijft het bij een indexsprong: de geplande automatische indexering van de lonen zal een keer worden overgeslagen, zoals ook al in de jaren tachtig gebeurde. Het voordeel zou volledig naar de bedrijven gaan, wat zou neerkomen op een loonlastenverlaging van 2,4 miljard euro. N-VA, Open VLD en MR dringen aan op zo’n indexsprong, de Franstalige liberalen zouden zelfs twee keer die automatische aanpassing willen overslaan. Voor CD&V ligt dat wat moeilijker, maar als er een uitzondering wordt gemaakt voor de uitkeringen kan het wellicht wel. De vakbonden spreken over ‘sociale horror’ en kondigen betogingen en stakingen aan als de indexsprong er komt.
3. Tax-shift
Alle partijen die rond de onderhandelingstafel zitten, zijn voor een verschuiving van de belastingen – een zogenaamde tax-shift. De belastingen op arbeid moeten naar beneden, zodat onze bedrijven de concurrentie met buitenlandse ondernemingen aankunnen. In ruil daarvoor moeten enkele andere belastingen omhoog. Het btw-tarief op luxeproducten kan bijvoorbeeld wat hoger. Accijnzen zoals op tabak zullen vrijwel zeker stijgen, net als de milieuheffingen.
Meer discussie is er over een vermogenswinstbelasting, bijvoorbeeld een meerwaardebelasting op aandelen. Open VLD is daarover niet zo enthousiast, CD&V is wel voor, volgens sommigen wil ze zo ‘een linkse trofee’ binnenhalen om Beweging.net (de nieuwe naam van het ACW) te sussen. Van een globale belastinghervorming is nog geen spoor.
4. Vergoeding Arco-coöperanten
CD&V en N-VA staan lijnrecht tegenover elkaar als het gaat over de schadeloosstelling van de Arco-coöperanten die bij het Dexia-debacle veel geld verloren. CD&V heeft altijd gezegd dat de Arco-coöperanten vergoed zullen worden – Arco was een financieringsvehikel van het ACW. N-VA heeft steeds gesteld dat de Arco-coöperanten misleid zijn door het ACW, en dat de beweging vooral zelf over de brug moet komen om de verliezen te vergoeden. Het gaat om 1,3 miljard euro.
Vorige week tekende minister van Financiën Koen Geens (CD&V), met de zegen van de ontslagnemende regering-Di Rupo en van de partijen die nu aan de onderhandelingstafel zitten, beroep aan tegen een beslissing van de Europese Commissie, die de waarborgregeling voor de coöperanten vernietigde. Een uitspraak volgt pas over twee jaar. Daarmee gaat het Arco-dossier voor zeker twee jaar de koelkast in.
5. Eigen topambtenaren
De toekomstige regering denkt eraan om ministers bij elke nieuwe federale regering hun eigen topambtenaar te laten kiezen. De redenering is dat een regering met een topambtenaar van dezelfde politieke kleur meer invloed kan uitoefenen op de uitvoering van het beleid. Ongetwijfeld speelt mee dat N-VA nauwelijks vertegenwoordigd is onder topambtenaren, en MR zou de topambtenaren van PS-signatuur aan de kant willen schuiven. Bovendien zou zo het aantal kabinetsmedewerkers verminderd kunnen worden. Het is onduidelijk of er een akkoord is over dit nieuwe systeem. In elk geval gewagen de partijen die nu niet meeonderhandelen van een nooit geziene politisering. De socialistische overheidsvakbond ACOD reageerde: ‘Waar voordien nog wat schroom bestond, vraagt men nu openlijk om een partijkaart, misschien ook wel om de correcte dresscode en niet te vergeten de verplichting om de leeuw te laten wapperen op 11 juli.’
6. Pensioenen
Rond de onderhandelingstafel lijkt er eensgezindheid te bestaan om de pensioenen te hervormen op basis van het rapport dat door experts onder leiding van ex-SP.A-minister Frank Vandenbroucke tot stand kwam – een rapport dat onder de aftredende regering werd besteld. Het kernidee is dat er langer gewerkt moet worden, en dat uitzonderingen worden weggewerkt. Ambtenaren zouden langer aan de slag moeten blijven, en hun pensioen zou niet langer berekend worden op het loon van de laatste 10 jaar (wanneer ze het meest verdienen) maar op basis van de laatste 15 of 20 jaar. De voorwaarden voor een vervroegd pensioen worden strenger. Dat alles zou niet in één klap worden doorgevoerd, maar zou geleidelijk ingang moeten vinden. De vakbonden vinden dat het allemaal te ver gaat: ‘Dit treft vooral de zwaksten op de arbeidsmarkt’, meent het ABVV. ‘Wie een deel van zijn leven deeltijds heeft gewerkt – veel vrouwen – dreigt een veel lager pensioen te krijgen.’
7. Begrotingsevenwicht
België heeft nog altijd de afspraak met Europa dat het tegen 2016 een begroting in evenwicht moet bereiken. Daarbij is altijd sprake geweest van 17 miljard euro aan besparingen. De partijen aan de onderhandelingstafel hebben volgens de zakenkrant De Tijd dat pad verlaten: ze willen het begrotingsevenwicht halen in 2017 of 2018, en het gaat plots nog om ‘slechts’ 11 miljard besparingen, omdat men na 2016 geen overschotten meer zou opbouwen. Europa heeft daar nog niet mee ingestemd. Bovendien waren Open VLD en CD&V het oneens over de verdeling van de inspanning: de liberalen willen vooral uitgaven schrappen, de christendemocraten denken ook aan nieuwe belastingen, bijvoorbeeld een vermogensbelasting. Het is onduidelijk of de regering voor het eerst in decennia de overheidsuitgaven niet hoger zal laten stijgen dan de index, en zo de zogenaamde Moesen-norm zal volgen.
Slotsom
‘Er is nergens een akkoord over zolang er geen akkoord is over álles’, zo gaat dat bij politieke onderhandelingen. Wat kunnen we zeggen over de centrumrechtse regering op basis van wat nu bekend is? Vakbonden en oppositie schreeuwen al moord en brand, maar is er op budgettair en sociaaleconomisch vlak een breuk met het verleden in zicht? Als de ministers inderdaad hun eigen topambtenaren aanduiden, betekent dat een omwenteling in de organisatie van de ambtenarij. Of het zorgt voor een efficiëntere overheid is een andere zaak.
Met de minimale dienstverlening, minder sociale lasten en de pensioenhervorming zijn er enkele breukjes met het verleden. De manier waarop de vergoeding van de Arco-coöperanten in de koelkast werd gezet, is dan weer erg oude stijl. De verhoging van de accijnzen en milieuheffingen (zonder een vereenvoudiging van de fiscaliteit), en de voorgenomen indexsprong (zonder fundamentele hervorming van het indexmechanisme) zijn recepten die vroeger al werden toegepast. Als dat straks in het regeerakkoord wordt bevestigd, hebben we eerder te maken met een sanerings- dan met een hervormingsregering.
DOOR EWALD PIRONET
