Het gaat zo’n beetje samen met de job. Na enkele maanden in de Wetstraat 16 te hebben doorgebracht, wordt een Belgische eerste minister normaal gesproken gevraagd voor een lezing in het kader van les grandes conférences catholiques. Het is het soort invitatie dat niet wordt geweigerd; de data van de spreekbeurten staan met stip genoteerd in de agenda’s van de Brusselse beau monde.
De bijeenkomsten worden doorgaans gehouden in een van de statige gebouwen rond het park. Zowel de spreker als zijn publiek is select. Weinig plekken zijn nog zo stijf deftig Belgisch van aard, zo doordrongen van het stof van oude wandtapijten en de discrete glans van dure juwelen. Een enkele keer wordt ook een buitenlander geïnviteerd, bij voorkeur iemand die een band heeft met België. Zo vulde wijlen president Mobutu van Zaïre ooit de grote zaal van het Paleis voor Schone Kunsten – maar dat was vanzelfsprekend voor hij uit de gratie viel en niet meer zo welkom was in de Brusselse salons.
Vorige week was Guy Verhofstadt aan de beurt. Het mag niet verbazen dat hij, enkele maanden voor het begin van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie, over de ‘waarde en de waardigheid van het Europese project’ sprak. Toch zullen een aantal van zijn toehoorders, als ze goed hebben geluisterd, vreemd hebben opgekeken van een paar passages in zijn tekst. Ze horen er namelijk niet altijd zo’n vurig pleidooi voor vrijheid en gelijkheid als de basis van politiek handelen, principes die volgens Verhofstadt ‘samen horen en zich slechts in samenhang kunnen ontwikkelen’. Daarbij sluit het concept van de menselijke waardigheid aan, ‘dat uniek en universeel is en dat elke kaste of stand en elke begrenzing van cultuur en beschaving doorbreekt’.
Er was van buiten af opmerkelijk weinig aandacht voor de uiteenzetting van de premier. Vooral omdat elk praatprogramma van elke televisiezender naar aanleiding van het proces tegen de vzw’s van het Vlaams Blok op zoek was naar quotes over extreem-rechts en het cordon sanitaire. Verhofstadt zal voor een keer niet sexy genoeg zijn geweest, zoals dat tegenwoordig heet. Maar voor wie er nog aan twijfelt: zijn denken gaat niet in de richting van het compassionate conservatism, dat sinds de overwinning van George W. Bush in de Verenigde Staten ook in Europa hier en daar al vlot in de mond ligt. Onder meer in VLD-kringen.
Verhofstadt maakte vanzelfsprekend van de gelegenheid gebruik om het programma van zijn regering in herinnering te brengen. Van de modernisering van de overheidsdiensten, over de politieke vernieuwing en de communautaire pacificatie tot de actieve welvaartsstaat en de introductie van het zogenaamde e-government. En dan blijkt dat het op dit moment allemaal niet zo meezit. Dat er een verschil is tussen het meeslepende betoog voor een welwillend publiek en de realiteit op de werkvloer van de politiek.
Die oogt voor paars-groen dezer dagen namelijk in de eerste plaats bijzonder rommelig. De conjunctuur die de coalitie voortstuwde, is haar vaart kwijt. Onder meer bij Belgacom en Sabena gaan banen verloren. De UMTS-veiling bracht veel minder geld op dan verwacht. De verdere federalisering ligt in handen van enkele kamerleden van de Volksunie, een partij in volle ontbinding die bovendien geen deel uitmaakt van de federale regering. Na de groene excellenties Isabelle Durant en Magda Aelvoet liep nu de VLD-coryfee Rik Daems ernstige schade op.
De eerste minister zal het node toegeven, maar de kans is reëel dat zijn regering haar hoge verwachtingen zal moeten bijstellen. Het viel, bijvoorbeeld, dik tegen dat enkele provinciebesturen onlangs lieten weten dat ze hun belastingen willen verhogen – lang voor de mensen iets van de beloofde belastingverlaging van de federale regering in hun zakken hebben gezien. Als de prijs van de politiehervorming goed en wel is berekend, zullen veel gemeenten dat voorbeeld volgen. Voor de Waalse gemeentebesturen is het in ieder geval duidelijk dat zij de factuur niet zullen betalen. Ze hebben daarvoor de steun van de immer charmante PS-voorzitter Elio Di Rupo, die niet van plan is om de machtsbasis van zijn partij te laten aantasten.
Een jaar geleden heette het dat onenigheid in de coalitie werd opgelost met debatcultuur. Het is een tijd geleden dat iemand dat woord nog in de mond nam. Paars-groen heeft dringend behoefte aan een duidelijk zichtbaar succesje om het groeiende gevoel van onbehagen te keren. Verhofstadt besloot zijn lezing vorige week met een prachtig, visionair citaat van Victor Hugo over de Verenigde Staten van Europa uit 1849. Niet veel later werd de schrijver gedwongen om te kiezen voor een ballingschap die jaren zou duren.
Hubert van Humbeeck
