Sinds de jaren tachtig is de groep rijken in Duitsland met vier procent gegroeid. Ondertussen daalt het inkomen van de modale Duitser.
Nauwelijks werkloosheid, geen schulden, mooie exportcijfers: op het eerste gezicht gaat het de Duitse economie voor de wind. Maar er is ook een keerzijde. De Duitse middenklasse profiteert niet mee. Ze is, net als in de Verenigde Staten, langzaam maar zeker aan het verkleinen en verarmen.
De cijfers die deze evolutie staven, komen van het respectabele Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (DIW) in Berlijn. Uit een vorige week gepresenteerd onderzoek van het DIW blijkt dat de Duitse middenklasse sinds 1983 ongeveer acht procent kleiner is geworden. Mocht begin jaren tachtig nog 62 procent van de Duitsers zichzelf middenklassers noemen, dan vormen ze straks mogelijk zelfs geen meerderheid meer.
Zeker voor de al wat oudere Duitser is dat wennen. Ooit, in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, was de welvarende middenklasse de ruggengraat van de natie.
Eind jaren zestig kon socioloog Karl Martin Bolte de Duitse samenleving nog vergelijken met een ui: bijzonder breed in het midden, en uiterst smal aan de boven- en onderkant. Van die vermaarde Bolte-Zwiebel kan intussen geen sprake meer zijn.
Het onderzoek van het DIW laat zien dat zowel de Duitse boven- als onderkant de afgelopen decennia vier procent groter is geworden. Logischerwijze werd het midden van de Bolte-Zwiebel daardoor alleen maar smaller.
Daar komt nog bij dat de inkomenskloof in die periode aanzienlijk groter werd. Kort samengevat blijkt uit het onderzoek dat de grote verdieners nog veel meer gingen verdienen, terwijl de middenklassers en – minder significant – de minst verdienenden, hun inkomen zagen stagneren of zelfs afnemen.
Groeiende ongelijkheid dus, het is ook in het welvarende Duitsland geen nieuw verschijnsel.
Marcel Fratzscher, de eerder liberale voorzitter van het DIW, had al vaker gewaarschuwd dat Duitsland op dat vlak sterk op de Verenigde Staten begint te lijken. Het Duitse mediaanloon is volgens het DIW sinds de eeuwwisseling zelfs nog sterker gedaald dan in Amerika.
Voor de verdwijning van de middenklasse bestaat volgens Fratzscher meer dan één verklaring. Als belangrijke oorzaken noemt hij digitalisering en robotisering. Jobs in de industrie – traditioneel de sterkhouder van de Duitse economie – worden meer en meer geautomatiseerd. Daardoor moeten Duitsers hun heil vaker zoeken in slechtbetaald halftijds werk of mini-jobs in de dienstensector.
Misschien wel het grootste pijnpunt is volgens Fratzscher het Duitse onderwijs, dat hij in een recent interview ‘achterhaald en verouderd’ noemde. Fratzscher betoogt dat het Duitse onderwijs er minder dan andere Europese landen in slaagt om kinderen van arbeiders op de banken van de hogescholen of universiteiten te krijgen. Het zou verklaren waarom de Duitse middenklasse inmiddels vooral een lage middenklasse is geworden. In elk geval blijkt die middenklasse een vijver waarin de rechtspopulistische partij Alternative für Deutschland graag en met succes gaat vissen.
Jeroen de Preter
Duitsland begint steeds meer op de Verenigde Staten te lijken.
