VTM-Nieuws lanceert deze week Nieuwsleaks, een site voor Vlaamse klokkenluiders. Klachten over ambtenarij, justitie, bedrijven, sportclubs? Eén adres, heet het. Hoofdredacteur Kris Hoflack en misdaadreporter Faroek Özgünes over lekken, fantasten, en de winningmood op de VTM-nieuwsredactie.
De website Nieuwsleaks wordt een beveiligd platform waar mensen desnoods anoniem gevoelige informatie kunnen posten. Nadat het kaf van het koren is gescheiden, gaan journalisten ermee aan de slag. VTM hoopt via Nieuwsleaks aan onthullende informatie te komen, bestemd voor het Nieuws, Telefacts en het opsporingsprogramma Faroek.
Waarom lanceert u Nieuwsleaks uitgerekend nu?
FAROEK ÖZGÜNES: Het idee sluimerde al langer. Wikileaks, Edward Snowden en zijn NSA-files, Luxleaks… Sinds enkele jaren spelen klokkenluiders een steeds grotere rol in de nieuwsgaring. In Vlaanderen bestond er nog geen kanaal voor dat soort informatie. Een hiaat, bleek vorige week nog eens toen het schandaal losbarstte over onbetrouwbare injectienaalden van het Leuvense bedrijf Terumo. Onthuld door het Nederlandse duidingsprogramma Een Vandaag, na een tip van een klokkenluider binnen het bedrijf. Zoiets zou in de toekomst via Nieuwsleaks bij ons moeten belanden.
Hoe garanderen jullie de anonimiteit?
ÖZGÜNES: Op onze website staat een link naar het bekende tor-netwerk, ook populair bij dissidenten in dictatoriale regimes. Alle routinggegevens worden versleuteld, en alle data worden op buitenlandse servers bewaard. Zo is het onmogelijk om via IP-adressen een bron te traceren. Dat is cruciaal, want doorgaans ontstaat er een interne heksenjacht op klokkenluiders, nestbevuilers die de top van hun organisatie in het gedrang brengen. Toch wordt Nieuwsleaks gebruiksvriendelijk, je hoeft geen nerd te zijn om data of foto’s in te laden. Dat mag anoniem, zeker in een eerste fase.
Dreigt Nieuwsleaks geen fantasten aan te trekken?
KRIS HOFLACK: We moeten aan de bron selecteren, en dat is nog maar het begin. Het checken en uitpluizen van een beloftevol spoor haspel je niet in een dag of twee af. We verwachten geen kant-en-klare primeurs, maar veeleer files met massa’s documenten of balansen die je nauwgezet moet fileren. We zullen daar tijd en mankracht voor uittrekken. Dit is werk voor ervaren onderzoeksjournalisten zoals Faroek of Robin Ramaekers.
Welke primeurs hopen jullie hieruit te puren? De ontmaskering van de Bende van Nijvel?
ÖZGÜNES: Het hoeft niet meteen zo sensationeel te zijn. Ik heb recent een Telefacts gemaakt over de regularisatie van illegale criminelen. De redactie had een tip gekregen over twee Russen die hun criminele verleden hadden uitgewist en een Belgische verblijfsvergunning hadden gekregen. Via Nieuwsleaks hopen we op meer van dat soort tips. Ze kunnen uit de ambtenarij komen, maar evengoed uit het bedrijfsleven, justitie of, waarom niet, sportclubs. Klokkenluiders kunnen in alle organisaties opstaan, het zijn niets anders dan medewerkers die wantoestanden vaststellen en geen gehoor vinden bij hun oversten. Denk aan een arbeider in een slachthuis waar geknoeid wordt met paardenvlees. Of een verpleegster in een home die het niet meer kan aanzien hoe bejaarden worden verwaarloosd.
De Wetstraat is zo lek als een mandje. Kunnen de spindoctors van de politiek ook bij Nieuwsleaks terecht?
ÖZGÜNES: Dat is niet echt de bedoeling. Lekken zijn altijd manipulatief, de bron heeft een agenda die samenvalt met zijn eigen belang. Klokkenluiders, daarentegen, houden het maatschappelijke belang voor ogen en nemen daarbij een persoonlijk risico.
HOFLACK: We moeten alert zijn voor manipulatie, en niet alleen als er lekken komen uit de politiek. Neem nu de diamantoorlog binnen het Antwerpse parket, of het ontslag van Steven Martens bij de Voetbalbond. Als er binnen een organisatie een machtsstrijd tussen verschillende kampen woedt, dan weet je dat je moet oppassen met lekken. Niettemin, we zullen de deur niet dichtgooien voor klokkenluiders uit de politiek of justitie. Alles staat of valt met onze screening.
Echt nieuw is het niet. Het International Consortium for Investigative Journalists (ICIJ) heeft al langer een Belgische cel. Recent legde het de schimmige belastingdeals van Luxemburgse banken bloot.
HOFLACK: Er zijn gelijkenissen maar vooral verschillen. Het ICIJ is een internationaal platform. Als er informatie binnenloopt met een Belgische connectie, sluizen ze die naar de Belgische cel door. In de praktijk gaat het om drie ervaren onderzoeksjournalisten, dat is qua mankracht vergelijkbaar met wat VTM in stelling kan brengen. Die drie journalisten werken voor de schrijvende pers. Als televisiemedium hebben wij de primeur, met een klokkenluiderssite specifiek gericht op Vlaanderen.
In Nederland hebben vijftien verschillende media de krachten gebundeld in de klokkenluidersite Publeaks. Waarom kan dat niet bij ons?
HOFLACK: Iemand moet zijn nek uitsteken, en dat hebben wij gedaan. Maar zeg nooit nooit. De Nederlandse formule is interessant. Publeaks fungeert als beveiligd doorgeefluik, de bron kan zelf aangeven naar welk medium ze haar informatie wil doorspelen.
Dan zal er eerst aan de verstandhouding tussen de nieuwsredacties gesleuteld moeten worden. De voorbije weken werd de interne crisis bij de VRT breed uitgesmeerd in de kranten. Leidt dat tot enig leedvermaak bij VTM?
ÖZGÜNES: Nee, want we beseffen hoe relatief alles is. Ik draai al 25 jaar mee. Ik heb de tijd gekend dat we met ons Nieuws dubbel zoveel kijkers lokten als de VRT met haar Journaal. De tijd dat wij als eersten met een middagnieuws uitpakten, waarop de toenmalige VRT-hoofdredacteur reageerde met de bewering dat er om 13.00 uur geen nieuws is. Intussen is er zo veel veranderd, het VRT-Journaal is al jarenlang marktleider. Leedvermaak voelen we dus niet, maar het doet ons wel plezier dat de kloof fors kleiner is geworden.
VRT-hoofdredacteur Björn Soenens pareerde de interne kritiek met een paar sneren aan jullie adres. Terwijl de VRT staat voor constructieve en positieve journalistiek, bedrijft VTM bij voorkeur bangmakende sensatiejournalistiek, klonk het. U reageerde gepikeerd.
HOFLACK: Kijk, televisiejournalistiek is heel simpel: je moet de realiteit tonen en er waar nodig duiding bij geven. Ik huiver van concepten zoals constructieve en positieve journalistiek, dat is me veel te paternalistisch. Je mag de feiten niet verbloemen, ook al zijn ze schokkend en lelijk. Als de IS westerse gijzelaars onthoofdt, dan moet je daar aandacht aan besteden, uiteraard zonder gruwelbeelden te tonen. Ik ken Björn en acht hem hoog. Hij mag ons bekritiseren, maar zijn cijfers moeten wel kloppen. Daarom heb ik gereageerd toen hij weerlegde dat het VTM-Nieuws beter scoort bij jongeren dan het Journaal. Sorry, maar de CIM-cijfers liegen niet.
Er is veel te doen over de Vlaamse Televisiesterren. In de categorie Informatie & Duiding is geen enkel VRT-programma genomineerd. Het VTM-Nieuws ligt in poleposition om op 18 april de award voor het eerst binnen te rijven. Staat de champagne al koel?
ÖZGÜNES: Dat zou voorbarig zijn. Trouwens, we hebben die nominatie niet nodig om ons goed te voelen. We zitten in een winningmood, nietwaar Kris?
HOFLACK: Ja, wij zijn een beetje zoals Club Brugge. De VRT blijft Anderlecht, de grootste van het pak. Maar wij tellen mee, en we verkeren inderdaad in een winningmood. U moest eens weten hoe pijnlijk die metafoor is voor een verstokte Anderlecht-fan zoals ik.
Volgens een complottheorie zou organisator De Vlaamse Televisiefabriek boos zijn omdat de VRT de rechtstreekse uitzending van de uitreiking heeft geschrapt. Vandaar: geen nominatie. Klinkt aannemelijk?
HOFLACK: Mooie complottheorie, inderdaad. Als iemand er bewijzen voor heeft, kan hij ons die via Nieuwsleaks bezorgen. Discretie gegarandeerd.
DOOR ERIK RASPOET
