Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Ruys, de mond- en klauwzeerplaag grijpt verder om zich heen.
Manu Ruys: Door al de rampspoedige berichten heen zie je bij de mensen een euromalaise ontstaan. Ze geven Europa de schuld van de opeenvolgende voedselcrisissen. En dat de minister van Landbouw alleen maar kan uitvoeren wat Europa dicteert, versterkt die indruk. Dertig jaar geleden pakte Sicco Mansholt met zijn beruchte plan uit. Europa was niet alleen meer staal en kolen, maar ook landbouw. Mansholt opteerde voor grootschaligheid. Grote banken, onder meer van de Boerenbond, deden hun intrede en de agro-industrie werd het ideaal. Men heeft dat laten groeien en ontsporen. Vooral onder druk van de Fransen werd de Europese landbouwpolitiek een politiek van subsidiëring. Er ontstond al snel overproductie die naar de derde wereld uitgevoerd werd, wat daar de inheemse landbouw ontwrichtte. Ook nu, na de recente ziektes, wordt de vernietiging van de productie weer gesubsidieerd. De bevolking neemt dat niet meer. Er ontstaat een gevoel van deernis met de boeren die door de agro-industrie platgedrukt zijn. De politiek moet dat signaal ernstig nemen, want de sympathie voor de geitenboer uit Klemskerke symboliseert de twijfel aan de Europese constructie.
Slaat die twijfel alleen op het Europees landbouwbeleid?
Ruys: Mensenhandel en mensensmokkel is een ander thema dat de mensen in hun gewone leven raakt. Er komen jaarlijks naar schatting 500.000 illegalen Europa binnen, plus nog eens 300.000 asielzoekers. Zowel de buiten- als binnengrenzen van de EU zijn zo lek als een zeef. De mensen hebben daar vragen bij, en dat gaat niet alleen om een handvol asielzoekers in Zon en Zee. Het gaat om de ongrijpbare maffia die overal infiltreert, en om de vraag wat er zal gebeuren als na de uitbreiding van de EU de interne grenzen ook voor de nieuwe Oost-Europese lidstaten opengaan. Ik heb daar de jongste jaren veel rondgereisd, voor veel Oost-Europeanen is West-Europa een verlokking. Het is overigens paradoxaal dat de mond- en klauwzeerepidemie plots tot het sluiten van de nationale grenzen leidt, wat haaks staat op de principes van de EU.
De mensen stellen, nadrukkelijker dan vroeger, vragen bij Europa. Dat zal nog meer het geval zijn als we over acht maanden op de euro moeten overschakelen. Je merkt nu al dat dat zal leiden tot prijsaanpassingen naar boven, die neerkomen op een nieuwe inflatie. Gooi bij dat alles de instorting van de beurzen en de voortekenen van een nakende economische crisis, en je hebt de ingrediënten voor een klimaat van onzekerheid en onbehagen, waarin de factor Europa een grote rol speelt.
De EU heeft uiteraard ook grote verdiensten, in de eerste plaats de vrede. Kijk naar de Balkan. Vroeger zouden Fransen, Duitsers en Russen zeker partij gekozen hebben voor de een of de ander, en de kans op een derde wereldoorlog was reëel geweest. Dat het conflict nu relatief beperkt is gebleven, is aan de EU te danken. Maar tegelijkertijd ervaren we dan weer de zwakheid van het politieke Europa. Nice was een flop. De macht van de Commissie is afgenomen en voorzitter Romano Prodi maakt geen beste indruk. Het zijn een paar belangrijke staats- of regeringsleiders en de ministerraden die de macht uitoefenen, waarbij er een groeiende onenigheid tussen Frankrijk en Duitsland is. Niemand weet hoe de uitgebreide EU morgen zal worden bestuurd.
Misschien kan België daarin het voortouw nemen.
Ruys: De gretigheid van Guy Verhofstadt (VLD) valt op. Hij ruikt zijn kans om via Europa een niche aan te boren. Hij weet ook wat zijn voorganger is overkomen. Jean-Luc Dehaene (CVP) had een grote indruk gemaakt op de Europese toppen en iedereen verwachtte hem als voorzitter van de Commissie. Tot de Britten ‘nee’ zeiden. Met die les in gedachten bijt Verhofstadt zich op zijn beurt in het Europese dossier vast. Waarbij meteen de vraag rijst wat er met de Belgische regering gebeurt als de premier zich zes maanden of langer op Europa richt. Want de problemen waarmee het federale kabinet geconfronteerd zal worden, zijn niet gering.
Als de conjunctuur omslaat, zal de regering geld tekortkomen.
Ruys: De vorige regeringen hebben onder Jean-Luc Dehaene en Herman Van Rompuy (CVP) goed werk geleverd bij het terugdringen van de staatsschuld. Die besparingsdrift is onder paars-groen geluwd en vervangen door wat soms te veel op sinterklaaspolitiek leek. De minister van Begroting heeft overigens al snel de rem weer aangetrokken. De regering wordt met talloze eisen tot loonsverhoging geconfronteerd, en heeft daar een paar keer aan toegegeven met een kettingreactie tot gevolg. Het onderwijs kost steeds meer, de politie- en ambtenarenhervormingen zullen fortuinen kosten… Waar de regering dat geld zal blijven vinden, is een vraagteken.
Een van de heikele dossiers wordt Sabena.
Ruys: Een eeuwig weerkerend probleem. Dertig jaar geleden vertelde senaatsvoorzitter Robert Vandekerckhove (CVP) mij al dat Sabena altijd verlieslatend zou blijven en best zou worden opgedoekt. Maar hij voegde eraan toe dat het Hof zich daartegen verzette. Via Sabena moest de Belgische vlag op alle luchthavens ter wereld wapperen. Sabena is in het buitenland niet geliefd. Een van de redenen daarvoor dateert van vóór de Congolese onafhankelijkheid, toen Sabena de enige maatschappij was die op Kinshasa mocht vliegen, in die jaren een lucratieve lijn. Dat heeft bij de andere maatschappijen grote wrevel veroorzaakt, en die is na de onafhankelijkheid van Congo lang blijven voortleven.
Niet alleen de luchtvaart en de spoorwegen baren financiële zorgen, maar ook het havenbeleid. De juridische perikelen rond het Deurganckdok zijn erg, maar het verhaal van het Doeldok is je reinste waanzin. Veroorzaakt door de aanmatigende ambities van de Antwerpenaar die eigenlijk in een dorp woont maar wel de grootste haven ter wereld wil hebben. Zo hebben ze eerst dat nutteloze Doeldok gegraven, dat ze nu weer aan het dichtgooien zijn. Een vreselijke geldverspilling die in de spanningen tussen Zeebrugge, Gent en Antwerpen kadert. Een echt havenbeleid zou die spanningen moeten neutraliseren, maar het tegendeel is waar. En dan zie je hoe Rotterdam in Vlissingen een enorme containerhaven aan het bouwen is. De grote containerschepen zullen in de toekomst niet meer naar Antwerpen of Zeebrugge komen, maar naar Vlissingen. Met zware gevolgen voor de Vlaamse en Belgische economie.
In juni gaan premier Verhofstadt en minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel in Congo een nieuw hulpprogramma aanbieden.
Ruys: Ik vraag me af of Louis Michel (PRL) voldoende weet wat er op het terrein gebeurt. Er is geen Congolese staat meer. Er zijn warlords die elkaar bevechten en vooral de koek onder elkaar verdelen, en dat met steun van buitenlandse regeringen die allemaal op ertsen uit zijn. Uganda haalt goud uit het noordoosten, Angola haalt diamanten uit de Kasai, de kobalt gaat naar Zimbabwe, en er lopen ook nog enkele Belgen rond zoals Georges Forrest. De groep rond de jonge Kabila is even corrupt als die rond vader Kabila, allerlei kliekjes bestrijden elkaar, de wapenimport blijft aanzienlijk. En dan gaat België zeggen: we gaan humanitaire operaties organiseren. Reginald Moreels moet dat doen. Eerst gemanipuleerd en dan vermorzeld in de CVP, opgevist door de liberalen, en op missie naar Nairobi gestuurd. Moreels weet hooguit een maand dat hij dat hulpprogramma voor Congo op poten moet zetten, en hij is lang niet de expert van Afrika die sommigen van hem maken. Deze nieuwe fase in de Afrikapolitiek neigt naar dilettantisme.
De Vlaamse minister-president Patrick Dewael organiseert een Vlaamse Conferentie en stelt met ‘Vooruitzien’ een blauwdruk voor de toekomst van Vlaanderen voor.
Ruys: Dewael (VLD) is intelligent en ambitieus. Hij ziet de slingerbeweging in de mentaliteit van de bevolking, en die gaat terug naar rechts, terug naar bepaalde waarden. Vandaar dat hij streeft naar een grote liberale volkspartij, die CVP-leden of CVP-kiezers kan aanzuigen. Hij ziet België naar een geprofileerd confederalisme evolueren, en onderhoudt goede contacten met Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS) die dezelfde ideeën heeft. Dewael denkt in termen van ‘constitutionele regio’s’. Dat is iets anders dan de regio’s die Luc Van den Brande (CVP) coördineert, en waarbij er vele zijn zonder prestige of macht. Dewael ziet regio’s die bijna de bevoegdheden van een staat hebben: Catalonië, Schotland, Freistaat Bayern, en zeker ook Vlaanderen en Wallonië, die voor bepaalde materies onder een Belgische koepel kunnen blijven samenwerken. Het is in die constitutionele regio Vlaanderen dat Dewael zich wil engageren en profileren. Tot grote frustratie van Luc Van den Brande, die met zijn kritiek op zijn opvolger achter het net zit te vissen.
‘Kerk en Leven’ stelt dat paars-groen de katholieken pest.
Ruys: Je kan spreken van een christelijke ontreddering, zowel bij de CVP als bij de kerk. De CVP verliest haar partners en haar kopmannen. Ik heb nooit begrepen waarom Van den Brande in juni ’99 op de avond van de verkiezingen geen initiatief heeft genomen om een Vlaamse regering te vormen. De CVP was nochtans de grootste in Vlaanderen. De volgende morgen heeft Dehaene zijn partij laten vallen, is gaan toasten met Verhofstadt en heeft de deur achter zich dichtgetrokken. Van den Brande heeft zijn kans niet gekregen of niet genomen, en is van het toneel verdwenen. Johan Van Hecke (CVP) wil een partij vormen die niet meer christelijk is. Dat wordt grotendeels onderschreven door CVP-voorzitter Stefaan De Clerck, zo heeft zijn woordvoerder toch verklaard, terwijl Herman Van Rompuy stelt dat er meer dan ooit nood aan een christelijke partij is. Er is dus geen eenheid van visie meer in de CVP, en de sterke figuren zijn verdwenen. De partij voelt zich tekortgedaan. Ze is bijvoorbeeld ongelukkig met de afloop van het euthanasiedebat. Hugo Vandenberghe is vernietigend over het wetsvoorstel, maar niemand kan beweren dat de senaatscommissie over één nacht ijs is gegaan. Er is een degelijke discussie gevoerd en er is rekening gehouden met bepaalde argumenten van de katholieken. Daaruit is nu een tekst gekomen met vrij veel waarborgen, als die een meerderheid krijgt in de Kamer heeft de CVP ongelijk om daarover een oorlog te ontketenen. Ze moet de democratische spelregels respecteren.
Maar niet alleen de CVP is ontredderd, ook de katholieke kerk. Kerk en Leven haalt uit naar het antikatholieke karakter van paars-groen, maar kardinaal Danneels is het daarmee niet eens. Worden de katholieken gepest? Volgens mij niet. Het probleem van de kerk is dat ze geen respect meer afdwingt, en dus wordt ook haar zichtbaarheid in het openbare leven afgebouwd. Kruisbeelden horen niet in een rechtbank thuis, dat de regering wordt opgevorderd voor een Te Deum is een anachronisme, de fusie van de onderwijsnetten is een kwestie van financiële efficiëntie. In hoeverre is het katholiek onderwijs trouwens nog katholiek? Danneels is een verstandig man en maakt zich niet druk over die veranderingen, ook niet over zijn degradatie op de protocollijst. Hij noemt zich een bedrijfsleider die een product moet verkopen, woorden die zijn voorgangers nooit in de mond zouden hebben genomen.
Zijn probleem is de verdeeldheid binnen de clerus. Vermaarde theologen stellen vragen bij de dogma’s. Rudy Borremans kan de aanvragen voor ‘Rent a Priest’ niet bijhouden. Twee voorbeelden van de grote beweging in de kerk, die zich in afwachting van een nieuwe paus over haar roeping zou moeten bezinnen. Ik denk dat in West-Europa een nieuwe kerk zal ontstaan, met minder clerus en meer inbreng van gewone mannen en vrouwen die fundamentele waarden willen beleven. Pas dan zal ze opnieuw respect afdwingen, niet meer als machtsinstituut maar als groep van denkende mensen die met een nieuwe christelijke boodschap naar buiten komen. De kerk moet daar opener over dialogeren.
Manu Ruys is journalist en publicist.
MANU RUYS
Koen Meulenaere
