DOOR FRANS VERLEYEN
OMDAT NIEMAND IETS BETERS WIST te verzinnen, gebruiken we nu het ellendige woord ?samenlevingsregister” of ?samenlevingscontract” ter aanduiding van een nieuwe maatschappelijke gadget. Mensen die onder één dak wonen maar geen klassiek gezin kunnen of willen vormen, mogen voortaan in sommige stadhuizen hun naam en adres in een foliant gaan schrijven, waarna hen een glas schuimwijn wordt aangeboden om te toosten op hun zonnige toekomst. Gangmakers van deze spitsvondige ritus waren, zoals iedereen weet, de Vlaamse auteur Tom Lanoye en zijn glunderende vriend René.
Na rijp beraad vraagt de CVP-leiding haar lokale mandatarissen niet mee te doen met dit soort informele registratie van samenwoners. De procedure heeft geen enkele juridische waarde of gevolg, leidt tot een subtiele degradatie van de gewone echtverbintenis en kan overigens moeiteloos worden vervangen door een akte bij de notaris. Die is wèl rechtsgeldig en regelt in de meeste gevallen alle denkbare moeilijkheden, behalve het gebeurlijke verlangen van een homo-paar om kinderen te adopteren. De christen-democratische jongeren zijn minder stug en zien voorzichtig wel iets in een door de maatschappij erkend ?partneriaat” (weer zo’n woord) met op duurzaamheid gebouwde rechten en plichten.
Er is dus iets aan de hand met het huwelijk, voor vele stervelingen de voornaamste determinant in hun persoonlijk leven. Al dan niet getrouwd zijn, leidt tot een zeer ingrijpend verschil in de ervaring van het eigen bestaan. Dat is vandaag toch zo. In het verleden berustte het echtelijke instituut op andere waarden en inzichten dan nu. Om te beginnen, heeft de mensheid het grootste deel van haar tijd en ontwikkeling doorgebracht zonder enig benul van het cultuurproduct ?huwelijk”. Het bestond gewoon niet. Wel nodigde de natuurlijke evolutie de homo sapiens stapvoets uit tot monogaam gedrag, omdat daar voor het nageslacht biologische voordelen aan vastzaten.
Pas met het ontwaken van religieuze, morele en ook praktische drijfveren begon zich een oervorm van huwelijk en zelfs liefde af te tekenen. Rond het geslachtelijke samenleven van man en vrouw ontstond sacraliteit. In onze beschaving leerden de oudtestamentische bijbel en met name de tien geboden van Mozes daar al iets over. Bij het begin van de christelijke jaartelling hadden echtparen reeds met wettelijke tradities of voorschriften te maken, zoals de bepalingen en voorwaarden in verband met de scheidingsbrief.
Daarnaast werd het huwelijk een handig doorgeefluik voor het beheer van feodale macht en bezittingen. Koninklijke of adellijke dynastieën stortten zich in grillige avonturen om, via goed gekozen bruidsbedden en afstammelingen, met fortuinen en grondgebieden te spelen. In dat stadium speelde de katholieke kerk de rol van notaris die de aangegane verbintenissen opschreef en haar zegen gaf. Ook voor het gewone volk begon zij per parochie matrimoniale archieven aan te leggen, om te kunnen onthouden wie met wie en van wie was.
Pas na het invoeren van de Napoleontische natiestaat begon het burgerlijke gezag zich daar serieus mee bezig te houden. De overheid wilde haar onderdanen uitvoerig en genealogisch leren kennen, ook met het oog op de inning van belastingen, beschikbare rekruten voor de militaire dienst, het inpalmen van erfbare goederen en zomeer. Op grond van die staatsbelangen, niet meer dan tweehonderd jaar geleden bedacht, zeggen een aantal Europese grondwetten nog altijd dat ?het burgerlijke huwelijk aan het kerkelijke voorafgaat.” Het trouwboekje de aanduiding van ieders plaats in de burgerlijke stand wordt uitgereikt door de staat, niet door de priesters.
Dit goed georganiseerde systeem dat patrimonium en voortplanting zowel controleert als beveiligt, vertoont steeds meer barsten. Veel mensen hebben het daar moeilijk mee. De grondslag, hoeksteen, kernwaarde en dergelijke van hun maatschappelijke inrichting waarvoor ze vaak zo fier geleden en gestreden hebben blijkt opeens onstabiel. De seksuele bevrijding van de vrouw, ontkerkelijking, contraceptie, anonimiteit in de grootstad, misprijzen voor overheid en staatsverband, allerlei experimenteel gedrag op zoek naar een postmodern ?goed gevoel” werken de erosie van het officieel afgekondigde huwelijk in de hand. Maar vooral de recente sociale aanvaarding van homofiele geaardheid, de roze wereld van lesbiennes en nichten, verbrijzelen de rots.
Uit de barsten komt iets nieuws gekropen : de hermafrodiete mensheid, de uniseks-variant, het uitwissen van lichamelijke en psychische machtsverhoudingen binnen de liefde, de openlijke demonstratie van wat vroeger verboden of zelfs intrinsiek beschamend privégedrag was, de outing. Die stille maar onloochenbare homoseksuele campagne hangt goed samen en boekt momenteel resultaten. Ze brengt hooggeplaatste waardigheidsbekleders in verlegenheid, eist gelijke rechten op en is ze aan het krijgen. De bipolaire betovering tussen man en vrouw, als traditionele inspiratiebron voor kunst, poëzie en desnoods heldhaftige ethiek, moet ook een beetje plaats ruimen voor het homofiele levensgevoel. Dat komt zelfverzekerd te voorschijn uit zijn lang verborgen schuilplaatsen, zoals de balletwereld en allerlei advertenties voor lichaamszorg.
HET WERELDBEELD VAN DE ORDENTELIJKE LIEFDE kantelt. De moderne mens moet afscheid nemen van een cultureel, esthetisch en emotioneel schema waarvan hij dacht dat het onuitwisbaar was. De politicus staat als maatschappelijk normgever voor een raadsel en aarzelt. Burgemeesters weten niet wat te doen, onwennigheid alom. Want er is een paradox aan de hand. De homoseksuele actie zoals Tom Lanoye ze met goed gevolg aanpakte, berust op een rebellie, op de ontmaskering van een door luciede kunstenaars belachelijk gemaakte hypocrisie die in dit geval ?huwelijk” genoemd werd. Nu eisen de opstandelingen een duplicaat op van wat ze beweren te verloochenen.
Wie daar onprettige gedachten bij koestert, hoeft zich niet te schamen. En hij kan moed putten uit het opbeurende inzicht dat het hier behandelde thema tenslotte ook te maken heeft met iets moois in de verte : de zoektocht naar geluk, of wat mensen zich daarvan voorstellen.
