Mondiale superrijken nemen Londen over

De internationale beau monde leeft zich uit in blingbling-utopieën met gouden kranen, Dorische pilaren en met leer beklede liften. © Reuters

Londen is de speeltuin van ’s werelds rijksten. Russische oligarchen en Qatarese emirs beheersen er het zakenleven , kopen massaal onroerend goed op, leven als aristocraten in ‘volmaakte afzondering’, en sturen de politiek bij. ‘Hoe groter de macht van de masters of universe, des te minder de regering geneigd is hen voor de voeten te lopen.’

Er is geen land waar per capita meer miljardairs wonen. De jaarlijkse Rich List, een uitgave van The Sunday Times, telt 104 miljardairs in Groot-Brittannië, die samen goed zijn voor 362 miljard euro. 10 jaar geleden waren het er nog 30. Groot-Brittannië creëert geen miljardairs, maar importeert ze. De helft van de financiële elite is in het buitenland geboren. 72 hebben een onderkomen in Londen, waarmee de Britse hoofdstad Moskou, de nummer 2 in de standplaatsenliga van de meest welvarenden met 48 miljardairs, makkelijk verslaat.

Steenrijke Chinezen, Arabieren en Russen kiezen Groot-Brittannië vanwege het stabiele politieke systeem, de open economie en het vriendelijke vestigingsklimaat. Maar wat de Britse eilanden voor vermogende individuen extra aantrekkelijk maken, is hun niet-gedomicilieerde status. Buitenlanders die kunnen aantonen dat hun Britse adres slechts een tijdelijke standplaats is, de ‘non-doms‘ zoals ze in het jargon worden genoemd, betalen een maximum van 60.000 euro voor hun inkomsten buiten Groot-Brittannië. De Britse journalist en romancier John Lanchester, auteur van Capital, vat het zo samen:’Je kunt net zo goed een enorm spandoek boven Londen hangen: “Rijken! Kom hier wonen! Je hoeft geen belasting te betalen!”.’ Het verklaart waarom van de twintig personen bovenaan de Rich List er maar drie Brits zijn. Inkomstenbelasting in Groot-Brittannië is voor ‘the little people‘, morde The Guardian.

Het Britse fiscale klimaat is uiterst mild voor de beter gestelden. Bilaterale verdragen over inkomsten-, winst- en vennootschapsbelasting bevoordelen van oudsher de topinkomens. Dankzij een regressieve gemeenteheffing betaalt de Oekraïense oligarch Rinat Akhmetov voor een appartement waarvoor hij 164 miljoen euro neertelde, evenveel belastingen als de eigenaar van een woning van 240.000 euro elders in het land. Sinds Zwitserland zijn belastinghavens begon droog te leggen, is Londen de eerste keuze voor nieuw, internationaal kapitaal.

‘Middels hun financiële uitgaven leveren non-doms een waardevolle bijdrage aan onze economie’, stelt een document van het ministerie van Financiën. De buitenlandse superrijken spendeerden vorig jaar in Londen bijna

5 miljard euro aan huizen, scholen, gezondheidszorg, shopping en personeelskosten. Antieke veilinghuizen en boetieks met Russisch en Chinees sprekende assistenten zijn van hun clientèle afhankelijk. Restaurants, kunstgalerieën, tuinmannen, veiligheidsbeambten en binnenhuisarchitecten kunnen niet meer zonder.

Billionaire’s Row

Nergens is de invloed van het leger superrijken echter sterker dan in de markt van het onroerend goed. Dat de huizenprijzen in Londen vorig jaar met 12,5 % stegen, is bijna geheel te wijten aan buitenlands geld dat wordt versluisd in het bovenste topje van de onroerendgoedmarkt. 85% van Londens super prime-huizen, de top 5 van de meest waardevolle woningen, wordt verkocht aan buitenlanders. Net als bijna driekwart van alle nieuwbouw. Volgens schattingen zal de prijs van het gemiddelde Londense huis (552.000 euro) de komende vier jaar met 36% stijgen. In het ‘getto van de rijken’ is een nettosalaris van 70.000 euro, waarmee je in de top 5 van Britse inkomens zit, net genoeg voor een onderkomen in een treurige afbraakbuurt.

Londen worstelt al jaren met een acute huizencrisis. In een stad van 8 miljoen staan 800.000 inwoners ingeschreven op woninglijsten. Particuliere huurwoningen zijn duur en ongereguleerd. De gemiddelde huur voor een Londense etage met een slaapkamer is 1335 euro per maand. De oververhitte markt heeft de gemiddelde Londenaar verbannen naar verre satellietsteden. ‘Zelfs consultants die in de hoofdstedelijke ziekenhuizen een jaarsalaris van 90.000 euro vangen, kunnen zich geen tweeslaapkamerflat veroorloven,’ zegt Labour-parlementariër Frank Dobson, ‘laat staan een gezinswoning. Voor docenten is het geen uitzondering om dagelijks vijf uur onderweg te zijn naar en van hun school in de binnenstad.’

De brede Bishop’s Avenue in Noord-Londen kreeg zijn bijnaam ‘Millionaire’s Row‘ in de jaren 1930, toen een miljoen nog wat voorstelde. Aan de grote, vrijstaande huizen, waaronder veel blingbling-utopieën met gouden kranen en tempels met Dorische pilaren, is sindsdien heel wat bij- en aangebouwd. Sommige stulpjes hebben met leer beklede liften, sauna’s, bioscopen en ‘seizoengebonden’ kleedkamers, afhankelijk van welke ruimte de gunstigste lichtinval heeft in de zomer of de winter. Maar ‘Billionaire’s Row‘, zoals de straat intussen onvermijdelijk is herdoopt, is nog steeds ‘een belangrijk toonbeeld van iemands status’, zegt plaatselijk makelaar Trevor Abrahamson. ‘Als je hier woont, hoef je niet uit te leggen dat je rijk bent.’ Een Pakistaanse ex-minister, Arabische prinsen en ‘de allerrijksten van wie je nog nooit hebt gehoord, bezitten hier onroerend goed. Op de stoep lopen vrouwen in anonieme, beige jurken en witte schorten, net zoals je huishoudelijk personeel in de buitenwijken van Nairobi en Johannesburg ziet lopen.’

Eén derde van de 45 huizen in Bishop’s Avenue, gezamenlijke waarde 420 miljoen euro, is onbewoond. Leegstand doet echter niets af aan de waarde van de panden. De internationale rijken gebruiken het Londense onroerend goed bovenal als investering. Huizen in de Britse hoofdstad zijn een nieuwe valuta geworden. Ze zijn niet bedoeld om in te wonen. Als je ’s avonds door Bishop’s Avenue rijdt, zijn de verlichte ramen te tellen op de vingers van één hand, net als in sommige delen van de residentiële wijk Knightsbridge.

Verwenbureaus

Voor de gezinnen van de superrijken die wél het merendeel van hun tijd in de Britse hoofdstad doorbrengen, is hun Londense adres overigens maar een van hun vele optrekjes. ‘Behalve het huis in Londen is er nog de thuisbasis in Dubai of Beijing, het appartement in Courchevel, het jacht in Saint-Tropez, de flat in New York en ga zo maar door’, zegt Annabel, een jonge vrouw met een kristallen accent. We hebben afgesproken bij Cartier waar ze vaste klant is. Annabel winkelt voor haar vak. Ze assisteert klanten bij het nakomen van hun sociale verplichtingen, zoals de aankoop van een armband voor de jarige peetdochter van een bankier. Vijftien wordt ze. De smalle witgouden armband kost 3600 euro.

Annabel werkt voor Quintessentially, een conciërgebureau dat de plooien in de luxueuze levensstijl gladstrijkt. Annabel is een van de duizend werknemers van het bureau die voor klanten tafels reserveren in restaurants, vakanties organiseren en chauffeurs aannemen; activiteiten die niet voorkomen in het pakket van de modale inkomens, maar wel herkenbaar zijn. Wat het leven van Annabel en haar collega’s interessant ‘en soms verdomd lastig’ maakt, zijn de extravagante verzoeken die bevestigen ‘dat de rijken anders zijn dan jij en ik’, zoals Francis Scott Fitzgerald ooit opmerkte tegen Ernest Hemingway. Waarop Hemingway antwoordde: ‘Ja, ze zijn rijker.’

Quintessentially is niet het enige Londense ‘verwenbureau voor de superrijken’. Opgericht in 2000 door een neefje van Camilla Parker-Bowles, echtgenote van de Britse kroonprins, is het wel het bekendste. Door een plafond van 5000 klanten is de wachtlijst enkele jaren lang. Gwyneth Paltrow, Richard Branson, Tatjana von Bismarck en Scarlett Johansson, die er volgens de Britse pers staan ingeschreven, betalen een jaarlijks lidmaatschap van 29.000 euro. Daarbovenop komen alle servicekosten. Zoals de verzending van een Schotse rok die nog diezelfde middag op een jacht in Zuid-Frankrijk moet zijn. Of de tien witte pauwen waarvoor een Russische in bijna hysterische staat opbelde, omdat ze die vergeten te bestellen had voor een theepartij op het gazon. ‘De allerrijksten vinden het normaal om een voetballer uit de eredivisie te vragen om op het verjaardagsfeestje van hun tienjarige zoon te komen voetballen’, zegt Annabel.

Leven en laten leven

‘Londen is populairder dan New York, omdat het meer divers is en meer nationaliteiten telt’, zegt Liam Bailey van ‘makelaar-voor-de-sterren’ Knight Frank. Het ‘leven en laten leven’-motto van de stad, dat vaak neigt naar onverschilligheid, wordt aangemerkt als een pluspunt. Veel buitenlandse miljonairs voelen zich nergens zo thuis als in de Britse hoofdstad, ‘omdat niemand er zich bekommert om hun huidskleur of tongval’.

De meeste superrijken slenteren zelden door de multiculturele volkswijk Soho. Ze hebben geen enkele voeling met de alledaagse werkelijkheid van de stad. Ze reizen niet met de metro en staan nergens voor in de rij. Ze leven in Londen in ‘volmaakte afzondering’. Soms is er een opening of een speciale voorstelling waar ze elkaar ontmoeten. Maar alleen elkaar. Ze doen denken aan de freule die begin vorige eeuw een dubbeldekker besteeg om er snel weer uit te stappen. ‘Want er zat niemand in die ik kende, darling‘, zei ze later tegen een vriendin.

Over aristocraten gesproken. ‘Het zijn ook de oude tradities en de geschiedenis die Engeland zo aantrekkelijk maken’, verzuchtte een makelaar vorige week. Hij doelde op de Upstairs Downstairs-cultuur die het kransje van de Rich List sterk zou aanspreken. Voor een doorsnee- oligarch is de leefstijl van de vroegere Britse elite, de adel, de blauwdruk voor zijn bestaan in Groot-Brittannië. Hij heeft zich met zijn gezin geruisloos gevoegd naar de gebruiken van Downton Abbey; de jacht, de paardenrennen, het buitenhuis, de butler, de herensociëteiten en natuurlijk de privéscholen. Niet zelden hebben particuliere kostscholen hun heropleving te danken aan de buitenlandse leerlingen. Een mes dat overigens aan twee kanten snijdt. Zo waarschuwt The Good School Guide deze maand dat kostscholen hun identiteit kunnen kwijtraken als er te veel buitenlandse kinderen op zitten. Die scholen (39.600 euro per jaar voor de beste) zouden ‘wel eens minder aantrekkelijk kunnen worden voor overzeese ouders als er geen Britse gezinnen meer zijn waarmee ze kunnen omgaan’.

De claim van Qatar

De invloed van vermogende buitenlanders in Londen is groot én groeiende. Een onderzoeksrapport van de Universiteit van Cambridge uit 2011, ‘Who owns the City?‘, concludeerde dat 52 % van het Londense zakendistrict in handen is van niet-Britse investeerders. In 1980 was dat amper 8 %. Je hoeft in Londen maar naar boven te kijken om te zien hoe het buitenland de stad overneemt. Met 310 meter en 72 verdiepingen is de Shard (‘glassplinter’) het hoogste gebouw in West-Europa. ‘Het is het nieuwe icoon van Londen’, volgens burgemeester Boris Johnson, zij het dat er afgezien van de locatie niets Londens aan is. De Shard is voor 95 % eigendom van Qatar. Zijn verder geheel of gedeeltelijk in handen van de Qatarezen: de Londense beurs, het Olympisch Dorp, een flink deel van de duurste torenflats in One Hyde Park, kantoren van Barclays Bank en de supermarktketen Sainsbury. Net als Harrods trouwens, ooit hét warenhuis voor de ancien chic, nu een van de grootste toeristische trekpleisters.

Burgemeester Johnson mag de Shard dan zien als ‘het symbool van hoe Londen zich uit de mondiale recessie werkt’, de buitenlandse vingers in de stedelijke pap maken de stad ook kwetsbaar. Qatar is niet de enige, maar wel de meest in het oog springende bezitter van viriele Britse statussymbolen. Aan die buitenlandse expansiedrift is volgens critici een risico verbonden dat Londen te makkelijk negeert. ‘Internationale veelverdieners zijn goed voor de Britse schatkist, maar de solvabiliteit van Groot-Brittannië is wel afhankelijk geworden van de inkomens van een relatief klein aantal individuen’, zegt Robert Frank, journalist voor onder meer The Wall Street Journal. ‘Van mensen die ieder moment kunnen besluiten hun bedrijven of geld naar elders te verhuizen en wier inkomens fluctueren met de beursgang.’ Justin Bowden, afgevaardigde van de GMB-transportbond, voegt eraan toe: ‘Hoe groter de macht van de masters of the universe, des te minder de regering geneigd is hen voor de voeten te lopen. Je mag er niet aan denken dat Groot-Brittannië ruzie krijgt met Qatar.’

De paradox van Londen

De afwezigheid van een Brits paspoort vormt alvast geen belemmering voor inmenging in de Britse politiek. De partijkas van de regerende Conservatieven profiteert het meest van de buitenlandse vermogenden. Ze heeft sommigen een lidmaatschap aangesmeerd van de exclusieve Leader’s Group. Leden van die donorclub betalen minimum 60.000 euro voor een etentje met premier Cameron. Onder de 43 gulle gevers die in het eerste kwartaal van dit jaar met de eerste minister aan tafel zaten, bevonden zich 4 miljardairs uit de Rich List.

Ongetwijfeld duwt buitenlandse belangenvermenging de Britse politiek in richtingen waar ze liever niet komt. Eerder dit jaar werd de verhouding met Washington uit koers geslagen. In de crisis om Oekraïne gaven de Britten niet thuis toen de VS aandrongen op fikse sancties tegen Moskou. Downing Street weigerde ‘Londens financiële centrum dicht te gooien voor de Russen’, zoals een uitgelekt regeringsdocument het formuleerde. ‘Groot-Brittannië is er alles aan gelegen om het vuile Russische geld te beschermen’, schreef The New York Times boos.

Omdat niemand vraagt naar de oorsprong van de in het buitenland verkregen fortuinen, is de Britse hoofdstad een magneet voor belastingontduikers en criminelen die er hun besmeurde reputatie schoonwassen, bezittingen kopen met de opbrengst uit offshorebedrijven, belastingen vermijden en ontsnappen aan vervolging in hun eigen land. ‘Twee derde van het Russische geld in Londen is afkomstig uit corruptie en misdaad’, schat Labour-politicus Ben Bradshaw. Maar Britse advocaten en notarissen verdienen miljoenen aan Russische oligarchen. Meer dan 60 % van het werk van de London Commercial Court komt uit Rusland en Oost-Europa.

Voor de mondiale superrijken is Londen toevluchtsoord en pensioenplan. Voor sommige Londenaren symboliseert de internationale elite de ergste uitwassen van globalisering. Toch is dat kennelijk nog geen reden om de barricades te beklimmen. De schoonzoon van Formule 1-baas Bernie Ecclestone kan veilig met zijn dure auto’s door Knightsbridge rijden. Het komt bij niemand op om James Stunt en zijn vloot te bekogelen. Ze worden hooguit bespot. Groot-Brittannië, een van de ongelijkste landen in het Westen, kan leven met een hoofdstad waar het aantal voedselbanken even snel stijgt als de huizenprijzen en de champagnebars.

Het zijn de rijke en minder rijke migranten die van Londen het New York van de 21e eeuw hebben gemaakt. Er is niet te ontkomen aan de buzz, een permanente staat van lichte opwinding, in de binnenstad, waar genoeg energie, creativiteit en optimistische ondernemingszin te vinden is voor de hele EU. Londen, nooit echt een Europese stad, is Europa’s best florerende stadstaat. ‘Dat is de macht en de paradox van Londen’, schreef The Financial Times. ‘En misschien ook wel van de Europese droom.’

DOOR LIA VAN BEKHOVEN

‘Twee derde van het Russische geld hier is afkomstig uit corruptie en misdaad.’

‘Zelfs consultants die een jaarsalaris van 90.000 euro vangen, kunnen zich geen tweeslaapkamer-flat in Londen veroorloven, laat staan een gezinswoning.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content