Dirk Draulans
Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

Overstromingen in de winter en langdurige droogte met beperking van het watergebruik in de zomer. Ons klimaat verandert drastisch. Een ontwikkeling die ook hier dramatische gevolgen kan hebben.

HET weer slaat op hol. Begin vorig jaar moest de bevolking van een groot deel van Nederland geëvacueerd worden, omdat ze bedreigd werd door zware overstromingen. Nog geen half jaar later sloeg ons land alarm : aanhoudende droogte bracht de watervoorziening in gevaar. Ook dit jaar worden bossen gesloten om branden te vermijden, en worden drastische beperkingen van het waterverbruik voorbereid. Groot-Brittannië vreest de gevolgen van opnieuw een droge augustusmaand, die vorig jaar draconische beperkingen van het waterverbruik noodzakelijk maakte.

Elders in de wereld is het niet beter. Een onwaarschijnlijke sneeuwstorm legde New York begin dit jaar lam. In de Oostenrijkse Alpen daarentegen moesten skiwedstrijden worden afgelast bij gebrek aan sneeuw. In Argentinië was het vorig jaar uitzonderlijk warm, in Schotland uitzonderlijk koud. De Caraïben worden getroffen door steeds zwaardere cyclonen. Het zuiden van Spanje kreunt onder de gevolgen van aanhoudende droogte, maar in het noorden spoelt een zware regenbui een camping met tientallen toeristen weg.

Wat is er aan de hand ? ?Extreme weersomstandigheden zijn het gevolg van de globale opwarming van het aardklimaat, die op haar beurt een gevolg is van de luchtvervuiling,? zegt klimatoloog James Hansen van het Goddard Institute for Space Studies in New York, dat afhangt van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa. Hansen werd wereldwijd bekend toen hij als eerste wetenschapper officieel over het broeikaseffect sprak. Het aardklimaat warmt op, omdat de zonnestralen die van het aardoppervlak weerkaatsen, door in de lucht geaccumuleerde vervuilende deeltjes worden tegengehouden.

?Klimaatsverandering is een traag en gradueel proces,? vervolgt Hansen. ?In sommige delen van de wereld komt een patroon naar boven : de zomers zijn droger en warmer dan gewoonlijk, de winters kouder en natter. Als het aardklimaat verder opwarmt, zullen ook de extremen in de hydrologische cyclus nog scherper worden : meer perioden van droogte en meer overstromingen.?

ZEEPEIL.

Wetenschappers uit de hele wereld raakten het erover eens dat het broeikaseffect een feit is, en dat zijn oorsprong in essentie een gevolg is van menselijke activiteiten. De weermannen van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) in Ukkel blijven zich vastklampen aan de stelling dat, als de mens niet eens in staat is het weer van overmorgen te voorspellen, hij zeker niks kan zeggen over dat van volgend jaar, laat staan volgende eeuw. Toch zijn er de feiten : gletsjers en ijskappen smelten, het zeepeil en de temperatuur van het oceaanwater stijgen, en overal worden temperatuurrecords gebroken.

Computermodellen en wetenschappelijke analysen bieden verklaringen voor het frequenter worden van extreme weersomstandigheden. Een opwarming van het aardoppervlak veroorzaakt sterkere verdamping en meer vochtigheid in de lucht. In droge gebieden wordt het nog droger. Een temperatuursverhoging van een graad of twee resulteert daar in een vermindering van de al schaarse regenval met minstens 10 procent. Bronnen verdampen, de bodem droogt uit, de vegetatie verdort en de oppervlakte van gedegradeerde en woestijnachtige gebieden vergroot. In het Middellandse-Zeegebied, bijvoorbeeld, begint de sfeer stilaan op die van de Sahel te gelijken.

De regenval zal nog ongelijker verdeeld raken dan nu, met minder regen in droge streken, en meer in kustzones of noordelijk gelegen gebieden. Meer vochtigheid in de lucht betekent niet noodzakelijk meer frequente regenval, maar wel heviger buien. Een steeds grotere hoeveelheid regen zal niet langer vallen in de perioden dat landbouwgewassen het meeste water nodig hebben. Vroeger viel er in de winter en de zomer ongeveer evenveel regen. Nu valt er in de winter al 30 procent meer nattigheid dan in de zomer. Overstromingen en droogte zullen zo gewoon worden, dat ze binnen enkele jaren geen nieuws meer zullen zijn, maar behoren tot het weer van alledag.

De door het klimaat aangedragen problemen worden uiteraard versterkt door de immer groeiende vraag naar water. Op wereldschaal verdubbelt de vraag elke 21 jaar. Het vakblad Science publiceerde onlangs de resultaten van een analyse, waaruit bleek dat de mens momenteel al meer dan de helft van het beschikbare zoet water gebruikt. Te veel om goed te zijn. Simulaties wezen uit dat tegen het jaar 2025 meer dan 70 procent van de zoetwatervoorraden op een of andere manier door de mens zou worden aangewend. Als we niet oppassen, raakt het drinkbare water op.

?Het watergebruik is gevangen geraakt in een ecologische risicospiraal,? zegt professor Norman Myers van de universiteit van Oxford auteur van het boek ?Ultimate Security?. ?De snelle aangroei van de wereldbevolking, vooral in tropische en subtropische gebieden, verhoogt de druk op droge streken. Aan de ene kant worden steeds drogere gronden in de landbouw ingeschakeld. Anderzijds worden wouden en waterrijke gebieden met waterbewarende vegetatie steeds sneller gecultiveerd. Het gecumuleerde effect daarvan is minder regen en meer verschraling. Die versnellen op hun beurt nog eens de processen die aan hun basis liggen. Veel mensen worden uiteindelijk gedwongen het platteland te verlaten. Ze komen terecht in steden, waar ze nog afhankelijker zijn van water, maar waar zuiver water schaars is.?

De gevolgen van langdurige droogte zijn uiteraard goed merkbaar in landbouwgevoelige landen. In de eerste helft van de jaren negentig werden Californië en Australië getroffen door een droogte, die de landbouwsector onderuit haalde en de verspreiding van schadelijke insecten stimuleerde. De wereldgraanvoorraad viel terug tot een stock van zestig dagen. Ook in Peru en China veroorzaakte droogte problemen met de voedselvoorziening. In Zuid-Afrika vielen uitgehongerde boeren de nationale parken aan, omdat ze ten einde raad hun vee daar wilden laten grazen. In Brazilië plunderden honderden hongerige boeren pakhuizen en winkels. In Zambia moest het elektriciteitsverbruik worden gerantsoeneerd, omdat de stuwmeren opdroogden.

SPANJE.

In droge streken is het effect van een aangroeiende bevolking op de watervoorraden nog sterker dan elders. Onder meer omdat relatief veel water nodig is om feitelijk onvruchtbare gronden toch bewerkbaar te maken. Het landbouwbeleid op wereldschaal houdt daarenboven dikwijls te weinig rekening met problemen inzake watertoevoer. Op vele plaatsen werd boeren aangeraden om gewassen met hoge opbrengst te planten. Die hebben echter meer water nodig om goed te groeien dan op het eerste gezicht minder rendabele soorten. Ook de gewoonte om waterminnende gewassen als rijst te willen kweken in droge streken, verhoogt de druk op de watervoorraden, omdat ze grootschalige irrigatieprojecten vereist.

In Portugal, Spanje, Italië en Griekenland kan irrigatie de problemen niet meer opvangen. Nu al wordt twee derde van het beschikbare zoet water voor irrigatieprojecten afgeleid, maar de catastrofe kan niet worden afgewend. Toen het enkele maanden geleden hevig regende in Spanje wekte dat grote euforie. De vreugde was echter van korte duur. De regen was zo hevig en de grond zo droog, dat de toplaag van de bodem gewoon werd weggespoeld. Het werd er ook zo warm, dat de meeste regen verdampte voor hij in de bodem kon dringen.

Minder regen betekent ook minder vegetatie, die de bodem tegen erosie zou kunnen beschermen. De hitte en de droogte stimuleren natuurlijk het waterverbruik. In het Middellandse-Zeegebied is watervoorziening een politieke topprioriteit geworden, hoewel niemand precies weet hoe ze moet worden aangepakt. Er is in feite maar een optie : het landgebruik moet drastisch worden gewijzigd. Wateropslorpende landbouwtechnieken moeten worden ontmoedigd, en het behoud, het herstel of de creatie van natuurlijke waterhoudende gebieden gestimuleerd.

Zelfs in traditioneel regenrijke landen als België (zie pagina 15) en Groot-Brittannië slaat de droogte in alle hevigheid toe. Het vakblad New Scientist bracht vorige week een gedetailleerde analyse van het Britse probleem. De Britten tappen 72 procent van hun water uit de toplaag van de bodem. Het diepere grondwater, dat in ons land 62 procent van het water levert, wordt te weinig geëxploiteerd. De Britten willen nu reservoirs bouwen om de watertekorten op te vangen, maargeologen menen dat dit op termijn de problemen nog zal verergeren.

De oplossing zou liggen in het afleiden van water in de winter naar dieperliggende waterhoudende grondlagen, die dan in de zomer kunnen worden aangeboord. Een maatregel die ook bij ons overwogen zou kunnen worden. Want zelfs grondwater is gevoelig voor de effecten van volgehouden droogte.

Dirk Draulans

Extreme weersomstandigheden zijn een gevolg van de opwarming van het aardklimaat.

Het watergebruik is gevangen geraakt in een ecologische risicospiraal.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content