Onder zijn beleid groeide Bozar uit tot het grootste en bloeiendste cultuurhuis van het land. Directeur Paul Dujardin wil in zijn derde mandaat nog meer aandacht voor het maatschappelijk debat en de culturele diversiteit. Deze week krijgt hij alvast Barack Obama op bezoek.
De jongste van tien uit het gezin van een Brusselse slager ondervond dat hij met ruziën niets gedaan kreeg van broers en zussen – en met onderhandelen vrijwel alles. Vreemd dat op het curriculum van Paul Dujardin (50) alleen studies in de kunstgeschiedenis en de archeologie staan, niet in de rechten en de diplomatie. Want in de wereld van de diplomaten beweegt hij zich als een vis in het water. Hij kreeg het zelfs voor mekaar dat de Amerikaanse president Barack Obama tijdens zijn bezoek aan Brussel in de grote concertzaal van Bozar komt spreken over de trans-Atlantische verhoudingen met Europa. Eerder al sprak Al Gore in Bozar over de klimaatverandering. En nog vroeger George W. Bush, maar dat was in besloten kring.
In 2002 werd Paul Dujardin artistiek directeur-generaal van de NV Paleis voor Schone Kunsten. Het culturele project doopte hij al gauw om tot Bozar. Van de vele armlastige kunstverenigingen in het PSK maakte hij één slagkrachtige federale culturele instelling. Hij bracht partners samen uit de zakenwereld, de binnen- en buitenlandse politiek, de cultuur en de media. ‘Wat mijn kracht is? Kijk naar de kracht van Gerard Mortier in 1982-’83, om de drie grote traditionele partijen van het land met empathie te overtuigen van zijn visie. Elk cultureel instituut in Europa dat goed functioneert, werkt interdisciplinair, vanuit een globale visie op politiek, economie en cultuur.’
Gesamtkunstwerk
‘Bozar is nog altijd in de eerste plaats een platform voor kunsttentoonstellingen en concerten. Maar meer dan vroeger wil ik ook de creatieve industrie binnenhalen, en de wereld van architecten en ingenieurs tonen. De technologie geeft ons vandaag veel meer de kans dan vroeger om onderzoek en ontwikkeling, mode en design in een museum te brengen en ermee te experimenteren. Ik deel de droom van de klassieke avant-garde, het museum als Gesamtkunstwerk dat alles en iedereen met elkaar verbindt.
‘Zo komt er in 2015 een Zomer van de Mode. Er is behoefte aan onderzoek en creativiteit, en daarvoor moet je mensen van diverse disciplines rond de tafel samenbrengen. Kijk naar al die creatieve brains die uit het klassieke kunstonderwijs komen en vandaag geen job vinden. De overheid komt in de verleiding om het kunstonderwijs af te bouwen. Maar als je die mensen zou inzetten in de kunstindustrie, dan creëer je werkgelegenheid. Daar ligt een economische opportuniteit, en een verantwoordelijkheid voor de ministers van Onderwijs en Cultuur. Wij willen de ondersteuning van onderwijs en cultuur van de laatste dertig, veertig jaar beschermen. Bozar heeft de taak om dat debat te voeren en de wereld van innovatie en creativiteit te tonen. Van Jan Hoet, Gerard Mortier en anderen heb ik geleerd dat je mag meedoen aan het intellectuele en politieke debat, als je het op een goede manier kunt vertalen. Niet alleen in beelden, maar ook via andere kanalen, documentaires, films.’
Denktank
‘We willen een aanbod brengen dat complementair is aan de bestaande platformen, Modemuseum, Design Vlaanderen en andere. Daarvoor zitten we rond de tafel met bedrijven zoals Materialise (wereldleider in 3D printing), met instituten zoals het MAD Brussels (nieuw centrum Mode en Design dat in 2016 de deuren opent), met figuren uit de creatieve industrie zoals Lowie Vermeersch (grote speler in de automotive sector) en Matthijs van Dijk (professor aan de universiteit van Delft), met groepen als LVMH (Louis Vuitton Moët Hennessy, een wereldconcern van luxeproducten, nvdr) en medewerkers van mevrouw Prada. Het zijn de producenten van luxeartikelen die zeggen: “Wij kunnen nog miljoenen investeren in onderzoek, wij gaan de ambachten beschermen.” Zij moeten de toekomst van de expertise garanderen.
‘Europa moet op een innovatieve manier met zijn creatieve industrie omgaan. Als kunstenhuis moeten we de kans grijpen om hier, op vijfhonderd meter van het Europees Parlement, de brains te verzamelen om te kijken wat we met de verschillende disciplines samen kunnen doen. Daarvoor bouwen we een Agora uit, een discussieplatform en een denktank op Europees niveau. Twintig jaar geleden zette Gerard Mortier – ten tijde van Europees Commissievoorzitter Jacques Delors – een aantal vergaderingen in Brussel op rond Europese vragen en netwerken. Zijn opvolger als directeur van de Muntschouwburg Bernard Foccroulle deed dat tien jaar geleden opnieuw met een Theater voor Europa in Brussel. Ik mag die lijn voortzetten. Zolang we een kwaliteitsvol kunstaanbod brengen, dwingen we het recht af om deel te nemen aan het debat.’
Diversiteit
‘Bozar trekt gemiddeld één miljoen bezoekers per jaar. In 2014 gaan we zelfs naar 1,2 tot 1,3 miljoen door het succes van de tentoonstellingen van Michaël Borremans en Zurbaran. Ik had dat niet verwacht. We krijgen grote groepen van de middenklasse in onze musea en kunstinstellingen, en ik hoop dat we ze kunnen koesteren. Maar het is een probleem dat de sector nog zo white, white, white blijft. Het is een van mijn ambities in mijn derde mandaat om de culturele diversiteit nog op te voeren. We doen dat bijvoorbeeld met 50 jaar Turkse en Marokkaanse migratie, of met de fantastische concertprogrammatie van Tony Van der Eecken die Marokkanen, Turken, Congolezen of Iraniërs hun muziek laat beleven en hun helden in Bozar brengt.
‘Als ik kijk in onze brochure van de klassieke muziek, dan lijkt het soms alsof we nog altijd heel klassiek westers programmeren. Maar als je op het eind van het jaar kijkt welke concerten we allemaal gebracht hebben, met soefi- en zoveel andere evenementen, dan moet je die indruk corrigeren. Als Marcel Kalifi komt, heb je een zaal gevuld met tweeduizend toeschouwers van wie de helft klassiek Arabisch zingt.’
Europese verhaal
‘Het heeft me altijd gefascineerd hoe Jan Hoet een Europese en trans-Atlantische cultuur als een vanzelfsprekendheid opvoerde. Hij bracht de grote stromingen naar Gent – denk aan de Arte Povera, met Pistoletto, Kounellis. Eind de jaren tachtig, na de Koude Oorlog, was er een grote dynamiek. Ik behoor tot de generatie die toen naar de universiteit ging en voor wie dat allemaal evident was. In die jaren stichtte Patrice Chéreau ‘le Théâtre de l’Europe’ in Parijs en werd Arte tv opgericht. Nu men de euro wil afschaffen en de grenzen opnieuw wil sluiten, is het onze verantwoordelijkheid om die lijnen te ver- dedigen.
‘Ik voel dat de dynamiek die bestond, aangetast is door een soort populisme, een anti-europeanisme, een terugkeer naar het lokale, het geslotene en het navelstaren. Dat is niet alleen in Vlaanderen zo, dat is ook in Finland zo, overal een beetje. We hebben op het terrein van ethische en maatschappelijke kwesties behoefte aan een meer geëngageerd verhaal van kunstenaars en intellectuelen. We moeten de stem van een hele gemeenschap laten horen, en dan spreken we opnieuw over Agora, over een vertaling in grote stromingen in Bozar: tentoonstellingen over het Europese verhaal, over de contrareformatie, Zurbaran, de achttiende eeuw met Watteau, het iconoclasme, de invloed van het Oosten op Europa, het hele erfgoed. Hetzelfde voor de hedendaagse kunst.
Afrikatop
‘Met de antenne AfricaMuseum@Bozar creëren we een informatie-en ontmoetingsplaats, een laboratorium en een tentoonstellingsruimte in samenwerking met het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, dat voor renovatie drie jaar de deuren sluit. Het platform zal zich bezighouden met de vraag van de diaspora van 25 miljoen Europeanen van Afrikaanse afkomst. Het migratieprobleem kan niet worden opgelost door Maggie De Block of nationale parlementen. Het moet op een Europees niveau worden aangepakt. Daarom debatteren we hier rond ethiek, cultuur en migratie. Kunstenaars en schrijvers kunnen daarbij inspirerend werken. In Lubumbashi staan we in contact met een aantal vrouwen die er een hedendaags kunstcentrum à la Wiels hebben gemaakt. En zo werken we samen met nog veertien andere instellingen.
‘Binnenkort is er ook de Afrikatop, op 2 en 3 april. Ik heb mijn voet tussen de deur gestoken bij Catherine Ashton, bij Herman Van Rompuy, José Barroso en Martin Schultz: we gaan parallel een Afrikatopje doen met een vijftigtal intellectuelen, pan-Afrikaans, over de problematiek van migratie.’
Nieuwe renaissance
‘Wat ik na mijn laatste mandaat ga doen? Kaas maken misschien? Je kunt gaan schrijven of doctoreren. Als je snel wilt gaan moet je alleen lopen, maar als je ver wilt komen moet je samengaan, dat is een Afrikaans spreekwoord. Ik voel dat het mijn sterkte is om met een team dingen te doen. We zijn kuddediermensen. Ik ben hier blijven wonen omdat ik hier een familie heb, kinderen die naar school gaan. Maar ik voel me overal thuis.
‘Ik wil mijn empathie blijven opbrengen en bruggen bouwen, wat tegenwoordig het grote verschil uitmaakt tussen politiek en cultuur. Politici luisteren te weinig naar de anderen, en daardoor kom je tot een soort populistische situatie. Cultuur wil altijd ook inclusief zijn, de ideeën van anderen erkennen. Ik wil politiek en cultuur weer dichter bij elkaar brengen. Er is een nieuwe renaissance nodig, zoals de kunstenaar Michelangelo Pistoletto zegt, en meer verant- woordelijkheidsgevoel, vooral in de politieke en de financiële wereld.’
DOOR JAN BRAET, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE
‘We hebben behoefte aan een meer geëngageerd verhaal van kunstenaars en intellectuelen.’
