Voormalig minister Karel Poma verdiepte zich in het verband tussen demokratie en vrijmetselarij. Daar kwam een boekje van.

“IN HET BRITSE parlement en in de vrijmetselaarsloge zitten de leden in de lengte van de zaal. Die van het noordelijk deel kijken, over een brede gang heen, naar de leden in het zuidelijk deel. Ze voeren het woord van op hun plaats, niet vanaf een spreekgestoelte. De voorzitter bevindt zich tussen het noorden en het zuiden in. “

Karel Poma (75) schetst in zijn boekje Actie Vrijmetselaren de omstandigheden waarin de maçonnerie ontstond. De gewezen staatssekretaris voor Leefmilieu en minister van Kultuur kiest voor “een politieke benadering van de moderne vrijmetselarij” en belandt zo bij de geboorte van de parlementaire demokratie, de konstitutionele monarchie en het enlightment in het zeventiende-eeuwse Engeland. Bij zijn politieke bron, het liberalisme, dus. De doctor in de scheikunde in hem wijst voorts Isaac Newton en diens determinisme aan om de vlucht van de wetenschap te verklaren. Kortom, op de Britse eilanden bleek de grondslag aanwezig voor ekonomische expansie en vrijloop van gedachten. En meteen voor het onstaan van de moderne vrijmetselarij : “een progressieve beweging, element van parlementaire demokratie, gebaseerd op pluralisme, verdraagzaamheid, vrijheid, rechtvaardigheid, tegen diktatuur en fundamentalisme. “

Deïst Newton aanvaardt het bestaan van een god een kracht maar omschrijft die niet. De rede staat centraal ; het metafysische wordt gedemystifieerd.

Wanneer Voltaire drie jaar in Engeland verblijft, raken Fransen en Duitsers van daaruit bevrucht met het stuifmeel van een wereldomwenteling. De glorious revolution (1688) speelde zich trouwens af een eeuw voor Parijs storm liep voor vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid.

SCHISMA.

De logewereld vertakte zich. De kristelijk geïnspireerde stroming behield vooral aanhang in Angelsaksisch, Skandinavisch en Germaans gebied. Terwijl de vrijzinnige stroming zich, in Latijns gebied, afzette tegen dogma en kerkgezag. Met andere woorden : de Latijnen, onder wie de Belgen, interpreteerden veel straffer het penser c’est dire non dan de protestanten.

Poma, broeder van een loge aangesloten bij het Grootoosten, neemt de overkant stevig op te korrel. “De protestanten veroordelen andersdenkende vrijmetselaars tot ketters. Ze vervallen daardoor in fouten die ze zelf bestreden. ” Sinds 1815 verwerpt de Geünieerde Grootloge in Londen elke obediëntie die het monoteïstisch godsbeginsel niet aanvaardt. Britse gelijkhebberij ? “Of is deze houding te vergelijken met die van het Vaticaan, dat eveneens altijd alles kontrole wil houden, en geen afwijkingen duldt, een uiting dus van machtswellust en onverdraagzaamheid die afsteekt tegen de principes van verdraagzaamheid en openheid die in de loges heersen ? “

In België wordt de adogmatische vrijmetselarij bedreven door vier obediënties : het Grootoosten, de Grootloge, de Droit Humain en de Vrouwen Grootloge. “Alleen de Reguliere Grootloge van België, pas opgericht in 1979, de kleinste van alle maçonnieke obediënties, houdt zich aan de teïstische opvattingen van de Angelsaksische vrijmetselarij. Is dergelijke zienswijze overeen te brengen met de niet-godsdienstige opvattingen van de meerderheid van haar leden ? ” Poma vindt duidelijk van niet.

Hij checkt dan de houding van de katolieke kerk tegenover de vrijmetselarij en onderscheidt vier perioden van vijandschap. In de achttiende eeuw verboden de pausen de katolieken lid te worden van loges ter wille van het gevaar op besmetting door andersdenkenden. Niet al hun schapen gehoorzaamden ; er bleven zelfs loges van uitsluitend geestelijken bestaan. In die eerste periode van vijandschap kreeg de kerk weinig vat op de vrijmetselarij.

Volgde de Franse revolutie, waarvan loges de leerstellingen verdedigden. Een priem in het hart van het Vaticaan. Napoleon Bonaparte bezette begin negentiende eeuw een flink stuk Europa en daar bloeide een vrijmetselarij in Franse loog. Na de val van de Franse keizer koos de paus voor de restauratie, tegen de scheiding van kerk en staat. Gedurende deze tweede periode van vijandschap haalde Gregorius XVI in de bul “Mirari vos” (1832) fel uit naar de loges en het “dwaze beginsel dat vrijheid van geweten voor iedereen moet opgeëist en gewaarborgd worden. ” Hij veroordeelde ook “de verfoeilijke vrijheid van drukpers. ” Katolieke liberalen, die al banbliksems over zich heen kregen wegens lidmaatschap van de loge, werden zo ook nog aangevallen op hun politieke opvattingen.

Het Grootoosten van België liet vanaf 1871 haar zittingen niet langer beginnen “ter ere van de opperbouwmeester van het heelal”. Het Grootoosten van Frankrijk kondigde af : “De maçonnerie is een filozofische en progressieve instelling. Ze heeft als doel het zoeken naar waarheid, de studie van de algemene moraal, van de wetenschappen en de kunsten, en het beoefenen van de liefdadigheid. Ze heeft als beginsel, de volstrekte gewetensvrijheid en menselijke solidariteit. Ze sluit niemand uit omwille van zijn geloof. “

De Grootloge van Londen interpreteerde de laatste zin als “ateïsten zijn welkom” en verbrak zijn relatie met het Grootoosten van Frankrijk. Paus Leo XII deed er nog een schep bovenop in de encycliek “Humanum Genus” (1884), waarin de vrijmetselarij staat voor het rijk van het kwaad. Daarmee bereikte de derde periode van vijandschap een laatste hoogtepunt. Want de opvolgers van Leo XII gedroegen zich, begin twintigste eeuw, gematigder ten overstaan van de antidogmatische vrijmetselarij. Er stond namelijk een bedreigerender challenger te wachten, één met een tegendogma : het kommunisme.

TWEELING.

Vierde bedrijf. Eind negentiende eeuw infekteert een tweespalt de liberale beweging. De enen willen via vrijheid tot broederlijkheid komen, de anderen (socialisten) via gelijkheid. Uit die aanvaring tussen intellektuelen ontspruit in Rusland een toepassing van het marxisme die vrijheid en geloofsdogma’s op een hoop opstookt.

Grootmeester Albert Lantoine van het Franse Grootoosten schrijft in 1937 een open brief waarin hij de paus een wapenstilstand voorstelt om het kommunisme te bestrijden. Het Vaticaan houdt het bij de uitsluiting van logeleden.

“Vrijmetselarij en demokratie zijn als tweeling geboren. Vijanden van de demokratie zijn haar vijanden, omdat ze slechts in een demokratisch klimaat kan gedijen. Ze staat echter boven politieke partijen, ” chargeert Poma. Hij overdrijft, want vrouwen zijn nog altijd uit de meerderheid van loges gebannen, mannen met kinderen in het katolieke schoolnet worden niet aanvaard, een loge beslist niet bij 50-procentsmeerderheid, enzovoort. Hedendaagse demokratie is wel iets anders dan wat vrijmetselaars er in hun werkplaatsen van maken.

En boven de politieke partijen ? De auteur reikt de voorbeelden van het tegengestelde zelf aan. De homogeen-liberale regering van 1879-1884 bestond uitsluitend uit vrijmetselaars. Die probeerden van België een lekenstaat te maken en begonnen met een wet die toeliet in iedere gemeente een leken-gemeenteschool op te richten. De socialistisch-liberale regering Van Acker-Liebaert van 1954 telde een meerderheid van vrijmetselaars toen de tweede schoolstrijd losbrak.

Blijft waar dat zowel rechtse als linkse diktaturen geen vrijmetselarij gedogen. Adolf Hitler beschouwde Duitsland als bedreigd door een kapitalistisch-marxistisch-judeo-maçonniek komplot. Hij verbood de maçonnerie, maar liet voorzichtigheidshalve geen Duitse vrijmetselaars in kampen ombrengen omdat er nogal wat Pruissische officieren met loges vandoen hadden. Bij de machtsovername van de nazi’s in ’33-34 en de ontbinding van de loges telde Duitsland 62.500 vrijmetselaars.

Bij ons drukte de katoliek-konservatieve krant La Libre Belgique in 1939 de namen van 600 maçons. Gewezen militair geneesheer, Paul Ouwerx, had twee jaar eerder in zijn “Répertoire des Francs-maçons Belges” 1.600 namen met adres van echte of vermeende vrijmetselaars gepubliceerd. Informant van de Duitse ambassade André Harting richtte in ’40 de anti-maçonnieke liga Epuration op, waarvan journalist Leopold Flamant een fervent medewerker werd. De drie konden met de hulp van de nazi-politie in juli 1940 de hand leggen op het archief van de Belgische vrijmetselarij sinds 1830. Het verdween naar Berlijn en in 1945 naar Moskou. Het is daar ontdekt, maar nog altijd niet terugbezorgd.

In ons land hadden tal van moorden op vrijmetselaars plaats. In het Franstalige landsgedeelte nam La Brigade des Tueurs van Rex ze voor zijn rekening ; in Vlaanderen de Zwarte Brigade en de SS. Tot de serie-moordenaars behoorde Robert Verbelen, de beul van Breendonk, die eind van de Tweede Wereldoorlog naar Oostenrijk vluchtte en daar werd vrijgesproken bij gebrek aan bewijzen. Het bestand van 4.500 vrijmetselaars uit 1940 bleek vier jaar later gedecimeerd tot 2.940.

Italië deporteerde veel vrijmetselaars naar het eiland Lipari. En, merkwaardig : in 1947 sloten katolieken en kommunisten daar een verbond om de vrijmetselarij op grondwetelijke basis te dwarsbomen. Poma loopt links en rechts, in diktaturen, de gebeurtennissen af. Slechts een kommunistisch regime verbood de loge niet : dat van Cuba. De vrijmetselaars steunden namelijk revolutionair Fidel Castro, zolang ze dachten dat hij een demokratisch regime zou installeren.

Ook in onverdachte landen steekt af en toe een heksenjacht op. In 1982 schreef Stephan Knight in “The Brotherhood” dat de vrijmetselaars het Britse establishment ondermijnden. Tussenkomsten van Fransen en Belgen voorkwamen dat alle vrijmetselaren, die bij het Europees parlement werkten, zich moesten bekend maken.

Poma heeft tenslotte nog een wenk voor zijn broeders-politici : “Er mag op geen enkel vlak een kompromis worden gesloten met extreem-rechts. “

Frans Vuga

“Actie Vrijmetselaren”, Karel Poma, Roularta Books, 115 blz., 695 frank.

Karel Poma noemt veel feiten en namen. “Maar liever geen namen van maçons die nog in leven zijn. Je weet nooit. “

De vrijmetselaren Winston Churchill en Franklin Roosevelt verdeelden de wereld aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, samen met Josif Stalin, een vervolger van maçons.