‘De komende twee weken zullen nog minstens 2 miljoen Oekraïners het land verlaten’, voorspelt de invloedrijke Oostenrijkse migratie- expert Gerald Knaus. Om te vermijden dat buurlanden als Moldavië en Polen onder de druk zouden bezwijken, bedacht de bedenker van de Turkijedeal een spreidingsplan.
Miljoenen Oekraïners op de vlucht, met grote chaos en instabiliteit in Europa tot gevolg. Het is volgens Gerald Knaus, voorzitter van de denktank European Stability Initiative (ESI), precies waar de Russische president Vladimir Poetin op hoopt. Knaus sluit niet uit dat die hoop bewaarheid wordt. ‘Alleen als de Europese leiders nu handelen, kan dat cynische doel van Poetin vermeden worden’, zegt Knaus in een telefonisch gesprek.
Ontbreekt het die Europese leiders aan een sense of urgency?
Gerald Knaus: Ik denk dat er overal in de EU een grote bereidwilligheid is om Oekraïense vluchtelingen op te nemen. En ik geloof ook wel dat alle Europese regeringsleiders beseffen dat ze een belangrijke bijdrage kunnen leveren. Dat is niet het probleem. Waar het de Europese leiders wel aan ontbreekt, is een geloofwaardig institutioneel antwoord. Dat komt ook omdat men nog onvoldoende beseft wat er de volgende weken precies gaat gebeuren.
Wat gaat er volgens u dan precies gebeuren?
Knaus: De komende weken zullen minstens nog eens twee miljoen mensen uit Oekraïne vluchten. Om een idee van de omvang te geven: tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 waren het er één miljoen in één jaar. De omvang van de Oekraïense vluchtelingenstroom betekent een groot gevaar voor de stabiliteit in bijvoorbeeld buurland Moldavië, een land met 2,5 miljoen inwoners dat nu al honderdduizend vluchtelingen heeft opgevangen. Tegelijk dreigt het gevaar dat de vluchtelingen die nog moeten vertrekken geen fatsoenlijk onderkomen meer zullen vinden. Ik verwacht dat nog ongeveer één miljoen vluchtelingen de komende weken naar Duitsland en Oostenrijk zullen reizen – logische bestemmingen omdat Berlijn en Wenen makkelijk te bereiken zijn per spoor. Zelfs als die landen in staat blijken om al die mensen op te vangen, zit je nog altijd met één miljoen bijkomende vluchtelingen voor wie in Polen en Moldavië onmogelijk nog onderdak gevonden kan worden.
De luchtbrug naar Berlijn in 1948 was een kwestie van politieke wil. Die is vandaag ook aanwezig.
U stelt voor om, in het kader van wat u het ‘Scholz-Macronplan’ noemt, één miljoen Oekraïense vluchtelingen via een luchtbrug over andere Europese lidstaten te verspreiden.
Knaus: Ja, en in een ideaal scenario slagen we erin om ook niet-EU-landen als het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en zelfs Canada erbij te betrekken. Politiek is dat haalbaar. We zitten met het gelukkige toeval dat Duitsland op dit ogenblik voorzitter is van de G7 en Frankrijk voorzitter van de EU. Olaf Scholz en Emmanuel Macron zouden samen kunnen beslissen om iemand – ik denk in de eerste plaats aan een voormalig politicus met goeie contacten en enig gewicht – aan te wijzen die deze operatie kan coördineren. Het zou iemand moeten zijn die, liever vandaag dan morgen, bijvoorbeeld naar de Spaanse premier Pedro Sanchez kan bellen met de vraag of die bereid is via een luchtbrug 200.000 Oekraïense vluchtelingen naar zijn land te laten komen.
Angela Merkel is naar verluidt nog altijd werkloos.
Knaus: Merkel is zeker een optie. Maar ik denk ook aan iemand als Alexander Stubb, de voormalige Finse premier, die naar ik verneem nog altijd marathons loopt, of aan Rory Stewart, de voormalig Britse minister van Ontwikkelingssamenwerking. De persoon in kwestie moet vooral heel snel inzetbaar zijn. Er gaat vandaag een golf van empathie door Europa, en de nood is immens.
Om één miljoen vluchtelingen met een luchtbrug vanuit Polen en Moldavië naar hier te krijgen, heb je in twee weken tijd meer dan 3000 vluchten nodig.
Knaus: Een enorme uitdaging, maar het is haalbaar. Ik verwijs graag naar 1948, toen Stalin West-Berlijn van de rest van de wereld afsloot. Een vorm van chantage, waarbij de Sovjet-Unie ervan uitging dat Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten niet zouden durven te reageren. Dat was een misrekening: via een luchtbrug hebben die landen Berlijn meer dan een jaar lang van voedsel en brandstof voorzien. Die luchtbrug was een kwestie van politieke wil, en die wil is er me dunkt ook vandaag. Zo’n luchtbrug organiseren lijkt me trouwens nog niet het ingewikkeldste probleem. Minstens zo complex wordt het om de burgerbevolking in landen als Spanje, Frankrijk of België onmiddellijk in beweging te krijgen, zodat ze net als in Duitsland massaal in tijdelijke huisvesting wil voorzien. Dat vereist een organisatie waarvoor je, behalve een coördinator, ook een team van specialisten nodig hebt die een goed overzicht hebben van de noden en het aanbod én vluchtelingen kunnen overtuigen dat het in hun belang is om bijvoorbeeld naar Lissabon of Madrid te vluchten.
Een Oekraïense vrouw die met haar kinderen naar Polen vlucht, zal er meer dan waarschijnlijk kunnen terugvallen op een netwerk. Die kans is in België sowieso veel kleiner.
Knaus: Elke Oekraïner heeft het recht om zich te vestigen waar hij of zij wil. Niemand zal ergens toe gedwongen worden. Maar je zit nu eenmaal met het feit dat Warschau al 300.000 Oekraïense vluchtelingen heeft opgenomen. Die stad kan niet nog eens 200.000 vluchtelingen opnemen als ze die ook scholing, medische verzorging en een onderkomen wil garanderen. Ik zie geen andere mogelijkheid dan de twee miljoen vluchtelingen die er de volgende weken bij zullen komen over andere landen te verdelen.
Vindt uw plan gehoor in de politiek?
Knaus: Het voorstel is in het Duitse parlement verdedigd door Joachim Stamp, de viceminister-president van Noordrijn-Westfalen. Hij is een invloedrijke politicus en heeft verklaard dat hij het plan ook zal verdedigen bij kanselier Scholz. Tegelijk denk ik dat we niet kunnen wachten tot de Europese Commissie in actie schiet. Liever vandaag dan morgen moet er een coördinatieteam komen dat alleen hiermee bezig is. Ik heb de afgelopen dagen gesproken met burgemeesters van verschillende Europese steden. Ik verwacht dat ze heel binnenkort al met een verklaring zullen komen waarin ze zich achter dit plan scharen. Overal zie ik een grote bereidwilligheid. Alleen ontbreekt het aan coördinatie. Om een voorbeeld te geven: in Oostenrijk hebben hoteleigenaars gezamenlijk besloten om in elk hotel minstens één Oekraïens gezin op te nemen. Als we dat initiatief zouden overnemen in bijvoorbeeld Frankrijk en Spanje, krijg je plots aanzienlijke getallen. Wat ontbreekt, is een team dat daartoe de aanzet geeft, en een precies overzicht heeft van wat in welk land de noden en het aanbod zijn. De empathie is er al, de logistiek nog niet.
Die empathie is er ook duidelijk in België. De crisis van 2015 liet evenwel zien dat die Willkommenskultur niet zo duurzaam was.
Knaus: Deze situatie is heel anders dan die van 2015. De vluchtelingen die nu komen, zijn hoofdzakelijk vrouwen en kinderen. Het zijn halve families, die, zodra de wapens zwijgen, allemaal terug willen naar hun mannen, vaders of broers. Het klopt ook niet dat die Willkommenskultur na 2015 volledig is verdwenen. In Duitsland bleef dat sentiment krachtig in steden of gemeenten waar veel vluchtelingen opgenomen werden. De weerstand en het onbehagen waren het grootst op plaatsen waar men nauwelijks contact met hen had. Natuurlijk zal ook deze crisis met chaos en problemen gepaard gaan. Maar die chaos kan wel in belangrijke mate ingedamd worden als we deze vluchtelingen over Europa verdelen, en men in elke stad in Europa Oekraïners zal kunnen leren kennen. Dit plan kan een dam zijn tegen de weerstand die we bij de vorige crisis vooral in 2016 hebben gezien, vooral op plekken waar weinig vluchtelingen waren.
Er wordt soms op gewezen dat onze bereidwilligheid nu groter is omdat het cultuurverschil kleiner is.
Knaus: In 2015 was de bereidheid om Syriërs op te nemen in de meeste Europese landen ook best groot. Maar er is natuurlijk wel een verschil. De belangrijkste reden voor de grote opnamebereidheid lijkt me dat iedereen heel precies kan zien waar deze mensen voor vluchten. Bovendien kunnen Oekraïners nergens anders heen. Er is geen andere weg. Daarbij komt onmiskenbaar ook een grote solidariteit voor buren. Die zag je ook in Turkije voor de Syriërs, bij Colombianen voor Venezolaanse vluchtelingen en nu, bij de Polen, de Roemenen en de Moldaviërs voor de Oekraïners. Ze zien heel duidelijk waarom die mensen vluchten, ze beseffen dat ze enkel die kant uit kunnen, en nemen ze daarom zonder veel mitsen en maren op.
Ook Duitse buitenlandminister wil een luchtbrug
Het Scholz-Macronplan van Gerald Knaus valt duidelijk niet op een koude steen bij de Duitse buitenlandminister Annalena Baerbock (Die Grünen). In een verklaring voor de Duitse media riep ze de Europese en trans-Atlantische partners afgelopen maandag op om, ‘de onmenselijkheid te beantwoorden met menselijkheid’. ‘Wij moeten als Europeanen de mensen aan de buitengrenzen van Oekraïne ondersteunen door ze over heel Europa te verdelen’, aldus Baerbock. ‘Wij hebben niet alleen corridors nodig in Oekraïne, maar ook een solidaire luchtbrug om de vluchtelingen vanaf de Oekraïense buitengrenzen rechtstreeks naar Europa te brengen. Daarbij gaat het niet over een paar duizend, maar mogelijk over tot acht miljoen mensen.’
Gerald Knaus
? 1970 geboren in Oostenrijk
? Studeerde in Oxford, Brussel en Wenen ? 1999 oprichter en directeur van het European Stability Initiative, een denktank die de Europese Unie adviseert over haar buitenlands beleid
? 2001-2004 evalueert de EU-missie in Kosovo
? 2016 ontwerpt de migratiedeal tussen Turkije en de EU
? 2020 publiceert Welche Grenzen brauchen wir?, een boek over de toekomst van het asiel- en migratiebeleid
