Voor het eerst is er een omvattend overzicht van de Kristelijke Arbeidersjeugd (KAJ), een beweging die tot in de jaren 1960 grote invloed had.
INFO / Leen Alaerts, ‘Door eigen werk sterk. Geschiedenis van de kajotters en kajotsters in Vlaanderen’, 1924-1967. Kadoc i.s.m Het Kajottershuis vzw, Leuven 2004, 600 blz., euro 45.
In 1935 al werd geopperd dat het nodig was om de geschiedenis van de KAJ neer te schrijven. De beweging bestond toen pas elf jaar, maar was zo succesvol dat gevreesd werd dat de legende de realiteit zou ondersneeuwen. De Franstalige afdeling – Jeunesse Ouvrière Chrétienne (JOC) – publiceerde haar geschiedenis in 1990. Geldgebrek en een overvloed aan materiaal leidden ertoe dat de geschiedschrijving van de Vlaamse tak telkens werd gestopt. Deelstudies waren er genoeg, legendes ook, maar een wetenschappelijke én leesbare geschiedenis van de KAJ en de vrouwelijke tegenhanger VKAJ ligt er nu voor het eerst. Daarmee wordt een lacune opgevuld: in de emancipatie van de Belgische arbeiders speelden beide organisaties immers een immense rol.
KAJ en VKAJ ontstonden in 1924 als een organisatie voor jonge arbeiders en arbeidsters, én als onderdeel van de christelijke arbeidersbeweging. De stichter, priester – later kardinaal – Jozef Cardijn (1882-1967), bouwde verder op de patronaten en parochiale verenigingen voor arbeiderskinderen. Maar hij creëerde wel iets nieuws. De KAJ was een jongerenbeweging én een arbeidersbeweging, ze gaf jonge arbeiders en arbeidsters syndicale steun en vorming. Het werd een organisatie voor en door jongeren, waar de leden zelfvertrouwen werd geschonken.
En het succes was enorm. De KAJ slaagde erin om jonge werklozen op te vangen, vocht voor betere werkomstandigheden en bouwde een netwerk uit van zelfverzekerde en uitermate loyale medewerkers.
Dat netwerk bleek ook in sombere tijden nuttig. Enkele spectaculaire acties waren de opvang en de repatriëring van vluchtelingen in de Tweede Wereldoorlog, de hulp aan onderduikers en werkweigeraars, en de clandestiene activiteiten in Duitse werkkampen. Maar ook het verzet tegen elke poging van de nazi’s om jonge mannen naar het Oostfront te krijgen, om de christelijke vakbeweging te laten opgaan in de éne nationaal-socialistische vakbond.
Veel zaken die vandaag de dag evident zijn, werden door de KAJ bevochten: aandacht voor vakonderwijs, de verlenging van de leerplicht, het recht van arbeiders om levenslange vorming te krijgen, een sociaal statuut voor de dienstverlenende sector. Of de beroepsoriëntering bijvoorbeeld, die vandaag door de Centra voor Leerlingenbegeleiding wordt verzorgd.
De geschiedenis van KAJ/VKAJ is tegelijk een geschiedenis van de twintigste eeuw. De organisaties ontstonden als onderdeel van de Katholieke Actie, een conservatieve stroming die Europa wil herbekeren en de macht van de kerk in de maatschappij wil herstellen. Ze ontwikkelde zich tot een linkse sociale beweging die ver vooruitliep op de syndicaten van het interbellum. De beweging die haar leden het principe van inspraak aanleerde, verantwoordelijkheid gaf en respect eiste voor iedereen, ging na de Tweede Wereldoorlog vanzelf de weg op van dekolonisatie, ontwikkelingssamenwerking en antiracisme.
Halfweg de jaren zestig was de glorietijd voorbij. De dood van Cardijn die toch dé spilfiguur bleef, speelde zeker mee. Maar belangrijker was dat de KAJ binnen een snel veranderende samenleving bleef vasthouden aan een verouderde moraal en de nadruk bleef leggen op het katholieke gedachtegoed, terwijl de kerk in heel Vlaanderen op protest stuitte. De beweging bleef voorstander van een gescheiden werking, terwijl de andere jeugdbewegingen hun meisjes- en jongensgroepen bijeenbrachten. En wellicht was ze ook het slachtoffer van haar eigen succes: de strijd om de leerplicht was grotendeels gewonnen, de verschrikkelijke arbeidsomstandigheden waartegen KAJ van in het begin vocht, waren verleden tijd, stemrecht voor iedereen was een realiteit. Vandaag werkt de KAJ vooral met jongeren uit het technisch en beroepsonderwijs, en werpt ze zich op als een van de voortrekkers van de andersglobalistenbeweging.
Misjoe Verleyen
