Hoe denkt de omgeving van Luis Moreno en Rakel Garcia over de uitwijzing door de Belgische regering ? Op stap met familie, vrienden en leden van Herri Batasuna, de partij die bij de ETA aanleunt.
EEN BERICHT UIT BASKENLAND
MIJN grootvader weende van verdriet bij de dood van Franco,” komt Marian wat moeizaam op gang. ?Grootvader en grootmoeder waren Spaanse immigranten die uit Estremadura naar Baskenland kwamen. Maar wij voelen ons echte Basken we zijn ook met Basken getrouwd,” betrekt zij haar zus Christina in het gesprek. De taal verstaan ze wel, maar Baskisch spreken doen ze niet. Marian en Christina zijn zussen van Luis Moreno die, samen met zijn vrouw Rakel Garcia, door de Belgische regering aan de vooravond van de Spaanse parlementsverkiezingen aan Madrid wordt uitgeleverd. Het echtpaar zou onderdak hebben verschaft aan lui die later bij ETA-aanslagen waren betrokken. Het enige bezwarende getuigenis tegen het koppel kwam er na foltering door de Guardia Civil van een van de ETA-verdachten.
Marian zuigt zenuwachtig aan haar sigaret, aan een tafeltje in Degustacion Eztia, het koffiehuis dat de familie Moreno sinds 1994 in het centrum van Sopela openhoudt. In deze residentiële gemeente op dik tien kilometer van Bilbo (Bilbao) leefden tot 1993 ook Luis en Rakel. De zee en het strand zijn vlakbij. Toen ze vernamen dat de Guardia Civil hun huis doorzocht, aarzelden Luis en Rakel geen sekonde. Ze lieten hun hebben en houden voor wat het was en sloegen op de vlucht de woning wordt sindsdien verhuurd om de hypoteek af te lossen. De koncessionaris van een Miele-zaak in Bilbo en de kort tevoren werkloos geworden bediende vonden uiteindelijk onderdak bij Baskische vrienden in Vilvoorde. Als Spaans staatsburger verbleven ze gedurende meer dan een jaar zonder noemenswaardige problemen in België.
Ze vonden er werk, lieten hun kind overkomen en leefden allerminst klandestien. Tot in 1993 de Spaanse overheid om hun uitlevering verzocht. Sindsdien volgde een resem procedures die vorige week uitmondde in de uitwijzingsbeslissing van de Belgische minister van Justitie Stefaan De Clerck (CVP). De politicus die als parlementslid in een brief aan zijn voorganger Melchior Wathelet (PSC) nog sterk aandrong om het Baskische koppel vooral niet uit te wijzen, maakte als minister een onverklaarbare bocht. Nieuwe elementen die zijn ommezwaai zouden verklaren, voerde De Clerck daarbij niet aan.
KERNCENTRALE.
Marian praat onwennig over politiek. ?Ik ben daar niet zo mee bezig,” verontschuldigt ze haar aanvankelijke terughoudendheid. Maar dan, stilaan op dreef : ?Het is toch eigenaardig dat een minister die tot voor kort tegen uitlevering was, nu van gedacht is veranderd. Dat de beschuldiging na foltering tot stand kwam, blijft zeer bedenkelijk.” De twee zussen sympatizeren met Herri Batasuna, zonder er aktief in te zijn. ?We hebben kinderen op te voeden.”
Onrustig draait Marian de aansteker met daarop het symbool van de anti-nucleaire beweging, tussen haar vingers. Desgevraagd vertelt ze dat twintig kilometer verder een gebruiksklare Spaanse kerncentrale staat te verkommeren. ?Het is de enige kerncentrale van Europa die volledig klaar is, maar niet wordt gebruikt. Door het verzet van het Baskische volk,” zo klinkt het. ?De centrale staat al vijftien jaar stil en twee jaar terug is er beslist tot definitief afstel,” voegt Goio Garcia Arranz, een broer van Rakel er aan toe. Goio was in het kleine Derio tot voor kort gemeenteraadslid voor de Herri Batasuna (zie kader).
Hij licht toe wat we onder het zogeheten verzet van het Baskische volk moeten verstaan. ?Er waren manifestaties met vele duizenden mensen waarbij er aan beide zijden doden vielen.” En, bijna achteloos, wellicht omdat het in zijn ogen zo vanzelfsprekend is : ?Behalve de mobilizaties, waren er ook de aanslagen van de ETA tegen de komst van de kerncentrale.” Tot slot, zelfverzekerd en trots : ?De centrale is er niet gekomen, dankzij de Baskische strijd.”
Op de vraag of Luis en Moreno lid waren van de ETA, antwoordden Goio en Marian meer dan vaag. ?Dat is mogelijk,” zegt de broer van Rakel. ?Wie bij de ETA is, schrijft dat niet in grote letters op zijn hemd.” De zus van Luis antwoordt identiek : ?Dat weet ik niet. Ik kan dat niet ontkennen of bevestigen. Als ik zelf bij de ETA zou zijn, zou ik het ook niet aan mijn familie of vrienden vertellen, want dat brengt hen in gevaar.” Of Luis en Rakel al dan niet lid waren van de ETA, vindt de familie ogenschijnlijk onbelangrijk. Spanje zelf levert daarvan helemaal geen bewijs, klinkt het, alweer eensgezind.
?Als Spanje echt weet had van ETA-lidmaatschap, dan zou het niet nalaten om dat uit te spelen,” aldus Goio. ?Het enige waarvan Luis en Rakel worden beschuldigd, is dat zij onderdak verleenden aan ETA-mensen. Spanje verdenkt hen niet eens van ETA-lidmaatschap. Bovendien is de enige bewijslast na foltering tot stand gekomen,” herhaalt Marian het ook in België bekende standpunt.
DOOD IN DE CEL.
Dat Rakel en Luis het op een lopen zetten, zodra ze vernamen dat de Guardia Civil hun huis doorzocht, bewijst niks, vinden de aanhangers van Herri Batasuna. ?Als er iets is waar elke Bask bang voor is, ook zij die niet aktief zijn in de nationalistische beweging, dan wel de Guardia Civil,” zegt Goio. ?Daar wil niemand mee te maken hebben. De Guardia Civil kan straffeloos te werk gaan. Hij moet geen bewijzen leveren, kan willekeurig mensen oppakken, beschuldigen, folteren en weer vrij laten. Het is een staat in de staat en de kaders bouwen nog altijd voort op het Franco-tijdperk. Nooit was er een zuiveringsoperatie. De Guardia Civil is alleen te vergelijken met de repressie in een of andere bananenrepubliek, waar het leger straffeloos zijn gang kan gaan. Vandaar dat er honderden mensen voor op de vlucht slaan. Gewone mensen, zoals Luis en Rakel.”
Dat een Spaanse rechtbank erkent dat bij het voor Luis en Rakel belastende getuigenis, gefolterd werd, betekent niet dat Spanje een echte rechtstaat is die haar fouten korrigeert, zegt de broer van Rakel. ?Spanje heeft in eerste instantie de nodige informatie over deze foltering achtergehouden voor de kommissie- Peter Kooijmans van de kommissie Mensenrechten van de Verenigde Naties. Spanje heeft dit soort praktijken altijd ontkend en de aanbevelingen van de kommissie niet gevolgd. Dat de socialistische PSOE van premier Felipe Gonzalez zo in krisis verkeert, heeft precies met al die schandalen te maken. Dat is geen zelfkorrektie van een rechtstaat, dat is paniekerig reageren op de schandalen die uitbarsten.”
Alle Baskische gesprekspartners zouden net hetzelfde gedaan hebben als Rakel en Luis : wanneer de Guardia Civil hen zoekt, maken Basken zich beter zo snel als kan uit de voeten. ?Het is niet de eerste keer dat mensen worden aangehouden, voor een dubbele periode van telkens vijf dagen op incommunicando worden gezet, dat ze worden gefolterd en dan zonder meer weer worden vrijgelaten,” zegt Sabin del Bado, een ander militant van Herri Batasuna in Derio, het dorp nabij de luchthaven van Bilbo, waar de familie van Rakel leeft. ?Er zijn verscheidene gevallen bekend van mensen die in kommissariaten aan hun eind kwamen, tijdens de korte periode dat ze ondervraagd werden. Twee jaar geleden was er een geval dat sterk aan dat van Rakel en Luis doet denken. Een koppel wordt, zonder dat er een konkrete beschuldiging wordt geuit, samen aangehouden. De vrouw, Gurutze Yantzi, sterft in de gevangenis, de man wordt zonder verdere kommentaar vrijgelaten. Pas twee jaar na de feiten erkent de kristen-demokratische PVN dat de vrouw na foltering in het kommissariaat stierf, maar niemand onderneemt er wat tegen. Want dit soort zaken gebeurt dagelijks en komt zelden aan het licht. Officieel heet het vaak dat een verdachte zelfmoord pleegde : door het raam gesprongen.”
VERSPREIDING.
In Hernani, nabij Dobostia (San Sebastian), is het hoofdkwartier van Euskadiko Amnistiaren Aldeko Batzordeak, de Baskische amnestiekomitees. Iñigo Elkoro ontrolt een immense tweedelige poster. ?Gisteren van de persen gerold,” zoekt Elkoro zich een weg tussen de foto’s. Hij toont 550 gevangenen, volgens de duur van hun gevangenschap in groepen onderverdeeld. Na een test in 1987, werkt Spanje sinds 1989 een spreidingsplan uit. De Baskische politieke gevangenen worden over heel Spanje verspreid met de bedoeling hen van hun familie te isoleren, en om de rechtsbijstand en de geneeskundige verzorging te bemoeilijken, verklaart Elkoro, zoon van een Baskisch parlementslid van Herri Batasuna en als advokaat aan de slag bij de Amnestie-organizatie die nauw bij de partij aanleunt.
Dikwijls worden artsen hoe dan ook niet bij de Baskische gedetineerden toegelaten. Het stellen van de diagnose gebeurt op basis van schriftelijke mededelingen van de gevangene, de remedie wordt hem ook al per koerier overgemaakt. ?Of een rechtbank in Madrid oordeelt over een gevangene die op de Canarische Eilanden verblijft.” Bovendien belemmert de Spaanse overheid de mogelijkheden van de Baskische gevangenen om zich gedurende de gevangenschap bij te scholen.
Maandelijks krijgt elke gevangene 2.500 frank van de amnestiebeweging. Dat geld wordt verzameld tijdens een van de zomerse feesten in de dorpen, door de verkoop van T-shirts en pins, door de loterij die het hele jaar loopt. In elk dorp neemt een lokaal komitee daartoe de nodige initiatieven. In elk dorp is er ook wel een volkshuis zoals het Txapela Herrikoa in Derio. Daar staan de kollektebussen waarin de Basken hun wisselgeld, en meer, deponeren. Voor de gevangen strijdmakkers. ?Elke Baskische familie is geteisterd door een politieke arrestatie,” verklaart Elkoro de solidariteit. ?Drie vierden van mijn eigen familie zat al vast.” Sinds 1989 werden maar veertig Basken voortijdig uit de gevangenis ontslagen. Amper vijf daarvan toonden, steeds volgens Elkoro, berouw dat wil zeggen dat ze de Baskische strijd verzaakten. De anderen waren te ziek of konden het gevangenisleven om andere redenen niet aan. ?Zij verrieden de kollektiviteit niet, zij verlieten hun cel in stilte,” aldus Elkoro.
?Het aantal berouwvolle Baskische gevangenen stelt dus niks voor,” zegt de jurist. Hij wijst op de cijfers : ?In 1989 zaten er 1.200 Basken vast, nu meer dan 500 en het is altijd een komen en gaan.” Volgens hem is het Spaanse spreidingsplan mislukt. ?Onze belangrijkste eis vandaag is dat de Basken tenminste in Baskische gevangenissen zouden worden opgesloten, en dat zal ook gebeuren. Zelfs de PVN is daar vandaag, door de druk van de straat, van overtuigd.” Eind december trokken daarvoor nog 40.000 mensen door de straten van Bilbo.
GEWONE MENSEN.
In het Txapela Herrikoa in Derio hangt behalve een grote herdenkingsaffiche voor de in Frankrijk overleden Bask Iñaki Aurrekoetxea, ook een handgeschreven kamerbreed papier over Rakel en Luis. ?Rakel en Luis rest slechts één hoop : dat de Belgische raad van state hun verzoek aanvaardt. Anders levert zij hen over aan een regering die foltert en moordt.” Boven de deur hangen, zoals in alle volkshuizen van Herri Batasuna, de in dit geval acht foto’s van de verdwenen of gevangen genomen inwoners van de eigen stad of gemeente. Helemaal rechts, nog minder door de sigaretterook vergeeld, de foto van Rakel. Midden tussen de portrettenrij staat een houten skulptuur. De letters ETA staan uitgehouwen, vòòr de slang en de bijl : de Baskische strijd wordt met sluwheid en geweld gevoerd.
Dat motto geldt ook voor de Spanjaarden. Amper één jaar nadat zij aan de macht kwam, liet de socialistische regering-Gonzalez begin jaren tachtig de politie toe om met de doodseskaders van Gal de Basken te lijf te gaan. Ook mensen die van verre niets met de ETA te maken hebben, werden daarvan het slachtoffer zoals de ETA almaar meer onschuldige slachtoffers maakt. Gonzalez speelt het ook sluw : wanneer de verkiezingen naderen, regent het in het buitenland aanvragen om Basken uit te leveren. Ook nu loopt het verzoek aan Brussel parallel met gelijkaardige vragen aan, bijvoorbeeld, Mexico en de Dominicaanse republiek. Het internationale prestige van de premier moet zo afstralen op zijn binnenlandse, Spaanse, kiezer.
Volgens de familie van de betrokkenen worden onschuldige mensen op die manier een speelbal in een partijpolitieke strijd. Rakel was niet meer dan een gewone sympatizant van Herri Batasuna, zeggen de verwanten. In de bij de partij aanleunende vakbond (LAB) was zij aktiever. Daar verrichtte zij in haar vrije tijd sekretariaatswerk. ?Maar een vrijgestelde of een kaderlid was zij zeker niet,” verzekert haar broer Goio. Voorts was zij lid van het ouderkomitee van de Baskische Iskola-school. ?Zij leidde een zeer normaal leven. Zij was slechts van ver bij de partij betrokken,” zegt het gewezen gemeenteraadslid. ?Tenzij wij ons vergissen. Maar wij hadden nooit de indruk dat zij bij iets klandestiens was betrokken.” Eenzelfde verhaal weerklinkt vijftien kilometer verderop, bij de familie van Luis : ?Voor zover geweten, was hij een gewoon sympatizant van de links-nationalistische beweging.”
Herri Batasuna wil een einde maken aan wat zij de eeuwenoude Spaanse bezetting van Baskenland noemt. ?De Basken moeten zelf kunnen kiezen welke band, welke graad van afhankelijkheid of onafhankelijkheid zij hebben ten opzichte van Spanje en Frankrijk. Wij willen onderhandelen over het zelfbeschikkingsrecht, niet onmiddellijk de onafhankelijkheid uitroepen, wel de mogelijkheid om de demokratische procedure in gang te zetten die mogelijk naar onafhankelijkheid leidt,” zegt Jorge Cristobal, het jonge gemeenteraadslid uit Derio die zichzelf, zoals een goed deel van de harde kern van de partij, een marxistisch-leninist noemt. Goio Garcia voegt er snel aan toe dat Herria Batasuna ook sociaal-demokraten, overtuigde katolieken en kleine ondernemers telt. ?Het cement is het nationalisme. Voorts hebben we het gevoel in een progressieve formatie te werken,” zegt de broer van Rakel, die er van bij het begin, in 1976, bij is. Cristobal van zijn kant erkent het vicieuze van de geweldspiraal waarin ETA en Spanje het Baskenland duwen. Maar ooit zal er iemand moeten stoppen en moet er gepraat worden, weet hij. En : ?De Basken houden deze strijd langer vol dan Spanje.”
Peter Renard
Het Baskisch nationalisme is militant. Dagelijks komen mensen op straat. Maar de vraag is wie de spiraal van het geweld doorbreekt.
