EUROPA LEERT het maar niet. Een jaar geleden sloegen Knack, De Correspondent, VPRO, ARD, Die Zeit en enkele andere redacties uit acht Europese landen de handen in elkaar om een grote Brusselse machine onder de loep te nemen: het veiligheidsonderzoek. In totaal heeft de Europese belastingbetaler de afgelopen tien jaar maar liefst twee miljard euro daarin geïnvesteerd. Het zou ons beter moeten beschermen tegen terreur, chemische wapens, cyberaanvallen en ander geweld. In de nasleep van de aanslagen in onder meer Brussel en Parijs zou je denken dat de Europese Commissie met plezier zou uitpakken met tastbare resultaten en krachtige nieuwe technologie. Na één jaar onderzoek is duidelijk waarom dat niet gebeurt. Het Europese veiligheidsonderzoek kreunt onder de acroniemen, projectplannen en vorderingsrapporten. De twee miljard euro heeft vooral een waanzinnige berg papier opgeleverd.
VANZELFSPREKEND vallen er af en toe wél successen op te tekenen. In de stukken van Knack-onderzoeksjournalist Kristof Clerix verderop in dit blad zult u een tiental voorbeelden vinden van onderzoek dat concrete oplossingen heeft opgeleverd: van nieuwe ontmijningstechnologie tot een monitoringsysteem voor drinkwater in de strijd tegen biologische oorlogen. Een ‘elektronische neus’ zal in postsorteercentra brieven met antrax kunnen detecteren. Een mobiel lab werd in Guinee al ingezet in de strijd tegen ebola. Het zijn stuk voor stuk projecten waarvan het nut zonneklaar is. Het is vreemd dat de gecontesteerde Europese Commissie daar stil over blijft.
EN WAAROM BLIJFT ze ook op de vlakte over tal van andere projecten? Waarom slepen onderzoekscentra met de voeten als Knack zeer eenvoudige vragen stelt, zoals deze: wat heeft uw onderzoek nu eigenlijk opgeleverd? Waarom worden de antwoorden zo vaak verdronken in een moeras van administratie? Zo vroegen we herhaaldelijk aan het Joint Research Centre – een majeur EU-onderzoeksinstituut met dito financiering – om ons meer te vertellen over hun 32 veiligheidsprojecten. Na veel aandringen kregen we een mail met 32 links naar lijvige onderzoeksrapporten waar vooral weinig uit op te maken viel. Het lijkt er sterk op dat het Joint Research Centre zélf niet zo goed weet waar al die onderzoekers mee bezig zijn.
VAN DE BELGISCHE veiligheidsprojecten die geld kregen van de Europese Commissie zijn er ondertussen zo’n 120 afgerond. Van die 120 blijkt iets minder dan de helft helemaal niet gericht te zijn op de ontwikkeling van concrete, tastbare resultaten. Maar wel op ‘aanbevelingen, casestudy’s, catalogi, concepten, conferenties, handboeken, expertisenetwerken, gegevensbanken, methodologieën, onderzoeksagenda’s, procedures, rapporten, richtlijnen, risicoanalyses, roadmaps, rondetafeldiscussies, taxonomieën, vergelijkende studies, workshops en websites’ – het bureaucratisch woordenboek is bij dezen weer aangevuld. Wie de inhoudstafel van het 634 pagina’s tellende rapport ‘EU research for a secure society’ vastneemt, botst op een oerwoud van afkortingen, de ene (‘TIRAMISU’ of ‘DOGGIES’) al vermakelijker dan de andere (‘TAWARA- RTM’). De resultaten vallen tegen, het valt niet anders te formuleren. Een officieel evaluatierapport zegt het zo: ‘Wat output-productiviteit betreft scoort het veiligheidsprogramma zwak in vergelijking met andere programma’s.’ Sterker nog: van de deelnemers van de onderzoeksprogramma’s zelf vindt slechts een kleine meerderheid (54%) ‘dat de baten groter zijn dan de kosten’.
VANZELFSPREKEND kan niet elk onderzoeksproject uitmonden in inzetbare technologie. Trial-and-error blijft een goed principe, serendipiteit ook: juist doordat onderzoekers fouten durven te maken of heel vreemde ideeën kunnen uittesten, ontstaan geweldige uitvindingen, niet zelden als spin-off. Bovendien is er een hele goeie case te maken voor fundamenteel onderzoek, dat juist niet op ’toys for boys’ mikt. Maar de veiligheidsprojecten die Knack heeft doorgelicht, zijn nu net géén fundamenteel onderzoek.
HET BEELD dat zich na een jaar onderzoek aftekent, is dat van een wetenschappelijke jungle, waarin zelfs de forse administratie het spoor compleet bijster is geraakt, laat staan dat het brede publiek het nog zou snappen. Te elfder ure reageerde een woordvoerder van de Europese Commissie dan toch, zij het nog altijd vaag en ontwijkend: ‘We geven toe dat er nog altijd te veel hindernissen zijn voor het vermarkten van de veiligheidsprojecten.’ Het Europese veiligheidsonderzoek is meer dan een gemiste kans. Het is een bureaucratische chaos ter waarde van twee miljard euro.
BERT BULTINCK is hoofdredacteur van Knack.
De twee miljard euro aan veiligheidsonderzoek heeft vooral een waanzinnige berg papier opgeleverd.
