‘De mens is een verlangende machine’, aldus de filosofen Gilles Deleuze en Felix Guattari. Zij inspireren theatermaker Jan Ritsema.
U doet het ook. Net als Johan Verminnen in Ik wil zo graag de wereld zien, droomt u ervan om in de armen van die vrouw of man te liggen. Of u mijmert over een verre reis. Dat is normaal. Het is des mensen. Of beter: des machines. Deleuze en Guattari formuleren in L’Anti-îdipe (1972) een denken dat radicaal ingaat tegen de freudiaanse interpretatie van de Oedipusmythe (en van de samenleving). ‘ La corne à bicyclette et le cul de ma mère, est-ce que ça fait l’affaire?‘ Zij verliezen zich niet in oedipale interpretaties. Volgens hen illustreert die mythe dat het leven een machinaal proces is. Beide filosofen beschouwen de mens als een machine die driften en verlangens produceert, onderdrukt en exploreert. Zij definiëren de samenleving, conform de natuur, als een continu proces waarin verlangende machines op elkaar reageren.
Theatermaker Jan Ritsema hanteert hun denken als uitgangspunt voor Oidipous, My Foot. Volgens hem beschrijft ‘het verhaal van Oedipus de overgang van een despoot die in het geheim opereert naar iemand die zijn handelen publiek maakt’ en dat machinaal proces aandrijft. De performance met veertien kunstenaars ontstond in Ritsema’s Performance Arts Forum (PAF). U ziet het resultaat tijdens het Kaaitheaterfestival Burning Ice #4, dat de verhouding van kunst tot de ecologische en economische crisis onderzoekt. In augustus mondt Oidipous, My Foot uit in een conferentie waar filosofen zullen nadenken over een ander en beter samenlevingsmodel.
Zo tracht de 66-jarige Ritsema – die regisseert en danst bij uiteenlopende gezelschappen in Vlaanderen en Nederland – het theater telkens heruit te vinden. Jaren geleden ensceneerde hij klassieke repertoirestukken. In 1978 stichtte hij de Amsterdamse International Theatre & Film Bookshop; hij gaf er meer dan 300 boeken uit. In 1989 regisseerde hij Johan Leysen in het sterke Wittgenstein Incorporated. Filosofen prikkelen hem en voeden zijn overtuiging dat het theater een sociaal gebeuren is waarin de performers en het publiek zoeken naar een ongewone vorm van samenzijn in de theatrale ruimte. Niet het herkenbare verhaal maar een (ontwrichtende) ervaring staat centraal.
‘Daarom houden mensen die niet van theater houden vaak wel van mijn theater.’ Dat geloven we best. Toch zal een herkenbaar verhaal, waarin het hitsige verlangen zegeviert, toeschouwers blijven bekoren. Een verhaal van Marguerite Duras, bijvoorbeeld. Cineast Lieven Debrauwer (regisseur van Pauline en Paulette, 2001 ) ensceneert bij Theater aan de Stroom Duras’ La Musica II (). Een exquis toneelstuk over twee sputterende verlangende machines, net na hun echtscheiding.
INFO: WWW.KAAITHEATER.BE, WWW.PA-F.NET EN WWW.THEATERAANDESTROOM.BE
Els Van Steenberghe
