Marc Dubois (KU Leuven)
Marc Dubois (KU Leuven) Docent architectuur aan de KU Leuven en architectuurcriticus

Jacques Dupuis is een van de boeiendste naoorlogse architecten van België. Een tentoonstelling in deSingel vestigt de aandacht op het ondergewaardeerde werk van deze elegante non-conformist.

De belangrijkste bijdrage van België tot de twintigste-eeuwse architectuur zijn een aantal schitterende privé-woningen. Ons land heeft niet zoveel boeiende openbare gebouwen maar is wel rijk aan privé-woningen met grote architectonische kwaliteiten. Het ruimteconcept van Victor Horta’s Art Nouveau-woningen is grensverleggend en een bezoek aan het Hortamuseum is voor velen vandaag nog altijd een openbaring. Bij de modernisten van de jaren ’20 en ’30, zoals Huib Hoste, Louis-Herman De Koninck en Gaston Eysselinck, vormen woningen vaak het hoogtepunt in hun oeuvre. Ook na 1945 werden in België pareltjes gebouwd, zoals tot uiting komt in het werk van Jacques Dupuis (1914-1984). Zijn ondergewaardeerde oeuvre, dat nu in deSingel wordt geëxposeerd, zal voor velen een openbaring zijn.

In zijn overzicht van de Belgische architectuur stelt Geert Bekaert dat Dupuis een van de boeiendste naoorlogse architecten is, een bouwmeester in hart en nieren. Wie is dan deze veelzijdige en begaafde man, die een andere benadering van de moderniteit verdedigde? De grote verdienste van Jan Thomaes en Maurizio Cohen, samenstellers van de expositie en de bijbehorende catalogus, is dat zij ook de mens achter de architect hebben belicht. De auteurs onderzochten de familiale achtergronden, de talloze invloeden en de wijze waarop Dupuis die allemaal wist te assimileren.

Dupuis is een inteligent en gecultiveerd man, die het talent en de sensibiliteit van zijn moeder wist te combineren met en het gevoel voor precisie van zijn vader. In het boek wordt Dupuis gekenschetst als een non-conformist, een elegante anarchist, een dandy met veel charisma die grote indruk maakte op zijn opdrachtgevers.

Jacques Dupuis, zesde telg uit een gezin van negen, is afkomstig uit de Borinage. Hij studeerde architectuur aan het Instituut Ter Kameren in Brussel, de school geleid door Henry van de Velde. Zijn tekentalent wendde hij aan om tekeningen te maken voor het tijdschrift van het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. In 1938, het jaar van zijn afstuderen, mocht hij in zijn geboortedorp Quaregnon een tribune voor het sportstadion bouwen, een intelligent werk dat nu pas wordt herontdekt.

EXPRESSIEVE EENVOUD

In zijn jeugd maakte hij met zijn vader verschillende reizen door Europa. Ook later zal Dupuis veel blijven reizen, niet enkel om gebouwen te bekijken. Hij was een onrustige en zoekende persoonlijkheid. Vooral de reizen naar Scandinavië zouden blijvende sporen nalaten in zijn werk. In de jaren na de oorlog was het werk van architecten en designers uit het hoge noorden voor velen in België richtinggevend. Dupuis kende het oeuvre van mensen als Östberg, Asplund, Jacobsen en Aalto goed. Het Woodlandkerkhof te Stockholm van Erik Gunnar Asplund en Lewerentz inspireerde Dupuis tot een lyrische benadering van het landschap. De vakantiewoning van Asplund uit 1937 is de sleutel tot veel van Dupuis’ woningen. Het gaat om het gebruik van diagonale lijnen, expressieve eenvoud en contrasten tussen licht en schaduw. Ook de grote zorg om het gebouw te verankeren op de bouwplaats boeide hem. De wijze waarop bij Dupuis tuinmuren het gebouw begeleiden, zelfs vasthouden op de plaats is adembenemend. Woning Busine te Gerpinnes uit 1956 is hiervan een glashelder voorbeeld.

Dupuis verwerkte de invloeden uit het noorden tot een eigen vormentaal. Hij verzette zich tegen een doctrinair modernisme dat koos voor een strakke en zakelijke vormgeving. Een organische benadering was essentieel voor hem, ruimtes maken waarbij de rechte hoek de uitzondering is. Terwijl de avant-garde halsstarrig vasthield aan het platte dak als het symbool van het modernisme, maakte hij gebruik van diverse dakvormen. Dupuis hield niet van de grote transparantie, woningen met veel glas. De bewoners een grote intimiteit geven was zijn ambitie, het dynamiseren van het interieur waarbij elke dode hoek werd vermeden. Hij beeldhouwde als het ware de ruimte en verkreeg door de juiste dimensionering en plaatsing van de binnenmuren een grote plasticiteit. Ook het oeuvre van Hans Scharoun was voor Dupuis een inspiratiebron om tot een organische opbouw van het grondplan te komen.

In de woning Le Parador uit 1947 in Sint-Lambrechts-Woluwe voor zijn broer Paul-Victor weet hij voor het eerst een diversiteit aan invloeden te bundelen. Beeldbepalend is een massieve toren in donkere natuursteen, met daarin boven elkaar de bibliotheek, de speelkamer van de kinderen en de slaapkamer van de ouders. De rest van het bouwvolume is wit geschilderd en bezit een slanke vorm. Het gehele interieur, inclusief meubilair en smeedwerk, werd door Dupuis ontworpen. Het is een meesterwerk dat tot op heden intact is bewaard. Vorig jaar werd het gebouw op de monumentenlijst geplaatst en verscheen bij CFC-Editions een publicatie over deze woning.

Dupuis’ turbulente persoonlijkheid en zijn grote artistieke begaafdheid werden gewaardeerd in het Brusselse literaire en artistieke milieu. Zijn drang naar het sculpturale komt ook tot uiting in verschillende geïntegreerde beeldhouwerken en glasraamontwerpen. Dupuis schilderde ook en stelde zijn abstracte werken tentoon in Parijs. Voor de schilder Gaston Bertrand ontwierp hij een schitterende woning met atelier. Ook verschillende kunstverzamelaars kozen Dupuis als architect. Voor de familie Wittmann bouwde hij maar liefst vijf gebouwen.

SAMENWERKING

Dupuis had er altijd behoefte aan om samen te werken met andere architecten. In de periode 1941-1951 deed hij dat met Roger Bastin. Tijdens de samenwerking met Simonne Guillissen-Hoa realiseerde hij in 1953 een kindertuin te Frameries; een meesterwerk met een zeldzame poëtische kracht. Het grootste deel van zijn oeuvre kwam tot stand samen met dichter en architect Albert Bontridder, van 1956 tot 1976. In de jaren vijftig krijgt Dupuis meer en meer opdrachten. Voor de grote wereldexpo ’58 te Brussel ontwerpt hij een nieuwe gevel voor Paleis 5 van het Heizelcomplex en een aantal paviljoenen. Samen met Bontridder neemt hij deel aan verschillende wedstrijden, zoals de campus voor de VUB in Brussel en het Centre Pompidou te Parijs. Tijdens deze samenwerking ontstaan ook Dupuis’ mooiste woningen, hoofdzakelijk gelegen in de omgeving van Bergen en Brussel. Ook in Vlaanderen zijn er twee mooie woningen: Van der Vaeren in Herent en De Landsheere in Drongen-Baarle. Op het einde begon hij voor andere architecten te ontwerpen. Voor architect Henri Gouchez ontwierp hij in 1969 het telecommunicatiecentrum van Lessive, een complex van drie volumes in de vorm van grote schuren.

Zijn opdrachtgevers hadden grote waardering voor Dupuis’ sterke persoonlijkheid. Als architect bezat hij de kracht om aan hetgeen hij ontwierp een deel van zichzelf te geven. Zijn woningen uit de jaren vijftig en zestig getuigen van een grote beheersing en bezitten een poëtische kracht. Het is een intieme vereniging tussen het artificiële element van het huis en de natuurlijke groei van het omliggende landschap. Dupuis wist een middenweg te vinden tussen een zielloos strak modernisme en de pseudo-landelijke bouwsels. Hij zocht naar een gestileerd landelijk modernisme ver weg van de zielloze fermettes. Dupuis’ woningen zijn zelfs vandaag veel relevanter dan het opzichtige Huis van de Toekomst in Vilvoorde. Zijn woningen zijn geen showrooms om te pronken maar plaatsen waar de mens de intimiteit vindt om tot rust te komen.

Het einde van Dupuis’ leven is tragisch. Depressies en overmatig drankgebruik takelden hem compleet af. Ook z’n werk werd zwakker en verloor vitaliteit. Maar zijn oeuvre als geheel is een patrimonium waarop men trots mag zijn. Bouwkunst met een grote B.

‘Jacques Dupuis Architect’, tot 15 oktober in deSingel, Antwerpen, Van dinsdag t/m zondag 14 tot 18 uur

Marc Dubois

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content