Het paradijs behoort de dieren

© ROELANDT SAVERY, 'ORPHEUS MUSICEREND VOOR DE DIEREN', PRAAG NARODNI MUSEUM
Jan Braet
Jan Braet Jan Braet is redacteur cultuur bij Knack.

Roelandt Savery (1576-1639), Kortrijks best bewaarde geheim.

Zijn naam doet harten sneller slaan, maar alleen bij kenners van oude kunst. Nu het Kortrijkse Broelmuseum (tot 11 september) met 40 van zijn schilderijen een afgeborstelde tentoonstelling maakt, moet dat veranderen. Roelandt Savery was meer dan tien jaar als hofkunstenaar aan de slag bij de kunstminnende keizer Rudolf II in Praag. Dat verklaart zijn aanwezigheid in de museumcollectie aldaar. Maar dat zijn werk ook in zijn geboortestad werd verzameld, is opvallend. Roelandt was immers pas vier jaar oud toen zijn protestantse ouders in 1580 naar Haarlem vluchtten. Hij zou nooit meer naar Kortrijk terugkeren. Nu zitten er in het Broelmuseum en in lokale privécollecties meer dan een handvol van zijn voortreffelijkste schilderijen. Ze doen niet onder voor de Savery’s uit de musea van Praag, Wenen, Antwerpen, Brussel en Berlijn.

Roelandt Savery was geen nieuwlichter zoals zijn beroemde jaargenoot Peter Paul Rubens. Slaafs opkijken naar Pieter Bruegel, waarvan men hem soms beticht, deed hij al evenmin. Het schilderij Plundering van een dorp, zijn toelatingsexamen bij de Bruegelgekke Rudolf II, leunt thematisch wel aan bij Bruegel de Oude, maar doet in uitwerking meer denken aan de serieproductie uit het fabriekje van Pieter Brueghel de Jonge. Nee, Roelandt Savery had andere kwaliteiten. Hij ontpopte zich tot een van de fascinerendste schilders ooit in het genre landschapsschilderij-met-dieren. (Een enkel schilderij van zijn oudere broer Jakob, Orpheus onder de dieren, is voldoende om te zien waar Roelandt de mosterd moet hebben gehaald.)

Hij werkte niet oerrealistisch op z’n Hollands, maar romantisch en feeëriek, zoals zijn opdrachtgever het graag had. Die stuurde hem de bossen van Bohemen in om de ware natuur te ontdekken, en bracht hem in contact met zijn verzameling dieren, inheemse en exotische, levende en dode. Steunend op een fijn tekentalent zette Roelandt paradijselijke taferelen in scène. Mensen en mythologische figuren houden er zich hooguit op in een verloren hoekje, zodat de volledige dierenpracht zich volop kan ontplooien. Op het land, op de aarde en in de lucht. Roelandts kleurgevoel was zo rijk dat hij zowel met sterke contrasten als met tonaliteiten schitterende resultaten bereikte.

‘Ons project leverde enkele ontdekkingen op’, zegt conservator Isabelle De Jaegere. Biografische bijzonderheden over de Haarlemse episode. Spoorloos gewaande schilderijen die plots boven water komen. Een afstammeling van Savery, twaalfde generatie, die nog werk van zijn voorvader bezit. Een groot raadsel blijft ‘mijn lievelingsschilderij’, aldus De Jaegere. Savery’s spiegelbeeldige voorstelling met twee paarden, een wit en een donker, en twee stalknechten, tegen een helderblauwe lucht, is nog door niemand ter wereld begrepen.

Jan Braet

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content