De Koninklijke Bibliotheek Albert I geeft naar jaarlijkse gewoonte een Opendeurdag. De unieke collecties zijn meestal ongekend.

?ALBERTO REGI” staat er in grote letters aan de ingang van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. ?Aan koning Albert.” Nee, niet de huidige vorst, wel zijn grootvader Albert I. Even verder, op de gevel van het Congressenpaleis staat wat meer uitleg. Die slaat dan wel op heel de Kunstberg, het complex waarvan de bibliotheek deel uitmaakt. ?De Kunstberg ontworpen door Leopold II, uitgewerkt onder Leopold III, opgericht door Boudewijn I, is ter nagedachtenis opgedragen aan Albert I.” Het was Leopold III die, enkele maanden na de dood van zijn vader op 17 februari 1934, aan Eerste Minister Charles de Broqueville vroeg een nieuwe bibliotheek op te richten, uitgerust ?in overeenstemming met de moderne noodwendigheden” en die op te dragen aan Albert I.

Het zou evenwel nog een hele tijd duren voor het gebouw er stond en de collecties ter plaatse waren. Koning Boudewijn mocht op 17 februari 1969 de Koninklijke Bibliotheek Albert I inhuldigen. De ?Albertina”, zoals de instelling ook wordt genoemd, is bij wetenschapslui, studenten en geïnteresseerde leken welbekend als de grootste bibliotheek van het land, met een rijke verzameling handschriften, incunabelen, boeken, kaarten en prenten, munten en penningen, drukgerei en een massa informatie, in druk of via computer en databanken, over ?het boek” en alles wat er van ver of nabij mee te maken heeft. Om een idee te geven : in de bibliotheek worden zowat vijf miljoen boeken bewaard, het aantal oude drukken of wiegendrukken wordt geschat op twintigduizend. Het Prentenkabinet bezit zo’n 700.000 prenten met onder meer werk van Dürer, Rembrandt, Van Dyck en de Japanse houtsnijder Utamaro. Er zijn 140.000 plannen op losse vellen, naast talloze ingebonden atlassen. Per jaar komen er zo’n 100.000 ?klanten” over de vloer.

Het grote publiek de honderden pendelaars bijvoorbeeld die er dagelijks langs lopen kent de instelling minder goed. Daarom wordt elk jaar een Opendeurdag gehouden, altijd rond 17 februari. Zo ook op zondag 18 februari. Het publiek kan dan een groot aantal zalen en locaties bezoeken, terwijl het personeel de nodige uitleg geeft. Ook worden een aantal speciale activiteiten gepland rond het thema van de dag : ?de letter en het boek.”

HANDPERS.

In de Houyouxgalerij wordt een ééndagstentoonstelling ingericht met verschillende ?werkplaatsen”, waar concreet getoond wordt hoe vroeger een boek ontstond. De Vlaams-Nederlandse kalligrafische vereniging ?Scriptores” geeft demonstraties over ?schoonschrift”, middeleeuws en ander. Robert Saive van het Institut Provincial d’Enseignement in La Reid bij Spa maakt handgeschept papier. Voorts zijn er demonstraties van chalcografie (ets en gravure), van lithografie (steendruk) en van typografie met losse letters en een handpers. Ten slotte is er ook een boekbinder en vergulder aan het werk. Allemaal handwerk dus en één pure brok nostalgie in een tijd van floppy’s, harde schijven en onpersoonlijke databanken.

In het Museum van de Boekdrukkunst worden rondleidingen georganiseerd waarbij de typografie, de ?vorm” en de uitwerking van de letters in een historische en socio-culturele context worden geplaatst. Voor de jongeren komt jeugdauteur Bart Moeyaert voorlezen uit zijn jongste boek ?Blote handen”.

Ter gelegenheid van de Opendeurdag worden ook drie grotere tentoonstellingen geopend. Het tentoonstellingsbeleid van de Koninklijke Bibliotheek is niet in de eerste plaats gericht op kaskrakers die veel volk moeten lokken. Hoewel, ter gelegenheid van Europalia 85 España werden in de Nassaukapel de nog bestaande handschriften van de ?Beatos” bijeengebracht, schitterende handschriften waar een massa volk op af kwam. Toch ligt de nadruk daar niet op. Wel probeert men fragmenten van de eigen collecties in het zonnetje te zetten, eventueel aangevuld met stukken van buitenhuis.

Externe initiatieven zijn ook altijd welkom. Zo waren er rond de jaarwisseling iconen en andere religieuze voorwerpen van de Athosberg te bewonderen. Die stukken zijn in de loop van de jongste jaren ter plaatse gerestaureerd, interessant genoeg om ze naar Brussel te halen. De Albertina heeft zelf dagelijks te maken met conservatie en restauratie. Een groot deel van het boekenbezit van na 1840 wordt bijvoorbeeld bedreigd door het slechte houthoudende papier waaruit het is vervaardigd. De expositie ?Wieder den deutschen Geist”, een evocatieve installatie van de boekverbrandingen (1933-1945), werd vorig jaar ook opgenomen in het programma. De Akense kunstenaar Wolfgang Vincke had zelf het aanbod gedaan.

Gelegenheidstentoonstellingen zijn er ook. Vorig jaar was het 300 jaar geleden dat Jean de La Fontaine stierf en dat was een goede reden om een reizende tentoonstelling over de dichter binnen te halen. De tekstborden werden dan wel aangevuld met de werken van La Fontaine die de bibliotheek in haar bezit heeft. Dit jaar is het 600 jaar geleden dat Filips de Goede werd geboren. Daarom zal later op het jaar een tentoonstelling gewijd worden aan De Orde van het Gulden Vlies, gesticht door de Bourgondische hertog. Het wordt opnieuw uitkijken naar handschriften en miniaturen uit de rijke Librije van Bourgondië ooit samengesteld door Margaretha van Oostenrijk en Maria van Hongarije die de kern vormt van het huidige handschriftenbezit van de Albertina.

MEDAILLES.

Soms wordt ook van de restauratie van een belangrijk werk gebruik gemaakt om de afzonderlijke bladen gedurende een korte periode allemaal naast elkaar te tonen. Dat gebeurde in 1993-’94 met het Missaal van de Hongaarse koning Matthias Corvinus, een werk dat in de vijftiende eeuw in Florence ontstond. Eind van dit jaar wordt ook het handschrift van de ?Très belles heures du duc de Berry” voor restauratie uit zijn band gehaald. Alle bladen en miniaturen van dit beroemde werk zullen een maand lang kunnen worden bewonderd.

De tentoonstellingen die bij gelegenheid van de Opendeurdag hun deuren openen, zijn nogal divers van aard. De eerste in de Nassaukapel is gewijd aan het grafisch werk van Mark Severin (1906-1987), misschien een minder bekende naam, maar wel een kunstenaar en graveur van wereldformaat. Severin werd geboren in Brussel. Hij studeerde in Gent en trouwde met de dochter van Geoffrey Holme, de uitgever van het Londense kunsttijdschrift The Studio. Later werd hij professor in de graveerkunst in Antwerpen. Hij illustreerde kranten, boeken en wetenschappelijke werken (onder meer voor Oxford University Press), hij ontwierp ex libris, alfabetten en affiches. Hij graveerde postzegels voor België, Zaïre en Ruanda. Van al die bedrijvigheid zijn talloze voorbeelden te zien in de tentoonstelling.

In de zaal van het Penningenkabinet wordt een tentoonstelling gewijd aan Medailles rond de Belgische aanwezigheid in Midden-Afrika 1876-1960, een ?herdenking in metaal” als het ware van een vervlogen periode. Op 12 september 1876 bracht Leopold II de ?Conférence Géographique de Bruxelles” bijeen, het begin van het Afrikaans avontuur van de koning en het land. Gedurende zo’n tachtig jaar, tot 1960, werden bij bijzondere gebeurtenissen speciale medailles geslagen, die dan werden uitgereikt aan pioniers, regenten en ambtenaren, aan bedrijven en hun leiders, aan culturele en wetenschappelijke instellingen. Voor het vervaardigen van die medailles werd een beroep gedaan op de beste ontwerpers en graveurs. Ook die worden in de tentoonstelling betrokken. Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika deed een eigen inbreng met een aantal historisch en etnologisch belangrijke objecten.

Het Handschriftenkabinet en de Afdeling Kostbare Werken ten slotte hebben op hun beurt hun alfabetten bovengehaald. In den beginne was er de letter… is een tentoonstelling van handgeschreven en gedrukte initialen, van de middeleeuwen tot heden. Werken van Augustinus, Vergilius en Gregorius de Grote, missalen en evangelaria, getijdenboeken en bijbels, ze werden indertijd allemaal sierlijk geschreven en prachtig geïllustreerd door vlijtige monniken. Wanneer de drukkunst uitgevonden werd, verdween dit oude gebruik niet. Meer zelfs, er werd gretig gebruik gemaakt van de nieuwe technieken om nog meer illustraties aan te brengen.

De diverse artistieke stromingen, gotiek, barok en de negentiende-eeuwse Arts & Crafs en Jugendstil, van Mainz tot Rotterdam en van Zagreb tot Gouda komen in de tentoonstelling van gedrukte werken allemaal aan bod. Er is werk te zien van onder meer paus Bonifacius VIII (1473), Lodovico Guicciardine (1588), Geoffrey Chaucer (1896) en Max Elskamp (1901). In een klein lexicon wordt ook even stilgestaan bij een aantal termen, zoals initiaal, minuskel, drolerieën, grotesken, blokdruk en wiegendruk. De Koninklijke Bibliotheek verliest haar pedagogische opdracht nooit uit het oog.

Paul Dossche

Opendeurdag Koninklijke Bibliotheek van België op zondag 18/2 van 10.30 tot 17.30.Tentoonstelling ?Medailles” van 16/2 tot 30/4.Tentoonstellingen ?Severin” en ?In den beginne was er de letter…” van 16/2 tot 16/3.Behalve op de Opendeurdag is de bibliotheek ’s zondags gesloten.

De koninklijke bibliotheek of De Albertina : Alberto Regi.

Handschrift : het werk van vlijtige monniken.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content