Adriaan van Dis schreef een pamflet over zijn legendarische boekenprogramma. Verplichte lectuur is het.
Een van de aardigste boekjes van het jaar zult u niet in de boekhandel vinden. Op de televisie – Herinneringen aan een boekenprogramma van Adriaan van Dis werd geschreven ter gelegenheid van het veertigjarige jubileum van de boekenclub ECI. Het dient enkel als relatiegeschenk. Dat is jammer, want het 31 pagina’s tellende pamflet is verplichte lectuur voor iedereen die begaan is met de positie van het boek in de (media-)maatschappij.
Van Dis wordt in Nederland en Vlaanderen nog vaak op straat aangeklampt. Dat hij een beroemdheid is, heeft minder met zijn alleraardigste romans te maken dan wel met Hier is… Adriaan van Dis, het boekenprogramma van de VPRO dat hij negen jaar lang presenteerde en waarvan vijftien jaar geleden de laatste uitzending plaatsvond.
Hopelijk gooit een of andere internaut een paar afleveringen op YouTube, zodat ook de jongere kijkbuiskinderen kunnen zien wat er zo speciaal was aan dit boekenprogramma. ‘ Schrijven onder de aandacht van kijkers brengen. Hadden we daar ooit echt over nagedacht? Bestond er een format , zoals dat nu zo mooi heet? Stond ons een doelgroep voor ogen? Richtten we ons op kijkers met meer dan middelbare school? Of probeerden we ook lager opgeleiden te lokken met vrolijke en lichtvoetige kost? Moest er sport in? Misdaad? Veel vinger aan de pols en ander malheur?’ schrijft Van Dis. ‘ Wij hadden maar één verlangen: goede gesprekken voeren. Donderde niet waarover. Als er maar een frisse wind waaide. Niet schaatsen op de vierkante millimeter, dus geen roddels en rellen rond de dorpspomp. (…) En er stond me maar één doelgroep voor ogen: de achttienjarige scholier die ik zelf ooit was. Geen stilzitter, een moeizame lezer, maar wel een met honger naar kennis. Een jongen die de volgende dag weer vroeg naar school moest. (…) Bruggen dichten een kloof, ze verbinden hoofden die naar elkaar haken – op hetzelfde niveau liefst. Dus niet hurken of bevoogden, maar je kijkers als gelijken beschouwen – gelijken die nog niet alles wisten. Om Bordewijks Bint te persifleren: ‘Ik eis van de programmamaker dat hij niet daalt. Ik eis van de kijkers dat ze klimmen.’ En dat is geen lofzang op tucht, maar een streven naar ouderwetse verheffing. U heeft geen idee hoe groot het verlangen daarnaar is. En hoe groot de dankbaarheid. Als je maar de kans geeft. Als je maar stimulans biedt. Mensen voor vol aanziet.’
En de kijkcijfers? Soms 700.000, daarna tussen de 350.000 en de 500.000. ‘ Maar het gaat niet om de massa, heren netmanagers‘, roept Van Dis uit. ‘ Het gaat om de enkeling die wordt aangeraakt. Om de jonge student die op een zondagavond in december met Daniel Cohn-Bendit kennismaakte (… ) Om een moslim die na het interview met de door een fatwa getroffen Salman Rushdie tot andere gedachten kwam.’
Van Dis trekt niet alleen van leer tegen de door kijkcijfers bezeten ‘netmanagers’, hij bezweert ook de intellectuelen de deur naar de televisie alsjeblieft open te houden. ‘ Werp de hooghartigheid af. Maar sta ook op uit de eigen hurkhouding en veeg al die opvoeders, kunstenaars en cultuurdragers die zich aanpassen aan de smaak en intelligentie van de massa de studio uit. Ja, laat ons weer intellectuelen durven zijn en een beroep doen op het verstand. (…) Ja, ik ben naïef en ik hoop het tot mijn dood te blijven. Beter dan het cynisme dat bij de omroep hoogtij viert. Waarvan het gedachtegoed het best wordt samengevat in de graffititekst: Five billion flies can’t be wrong: eat more shit.’
Een standbeeld voor Adriaan van Dis. Nu! Of beter nog: een nieuw boekenprogramma!
Karl van den Broeck
