Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Suy, de SAirGroup heeft vorig jaar 75 miljard frank (1,86 miljard euro) verlies geleden. Voor Sabena dreigen er nieuwe besparingen.
Erik Suy: Er is de voorbije tien jaar bijzonder veel gebeurd in de internationale burgerluchtvaart. Er zijn tal van allianties gesloten en ontbonden. Ook de grote ondernemingen als Lufthansa, Air France en Swissair kunnen niet zonder partners in Europa en Amerika. Specifiek voor Swissair is dat het een maatschappij van binnen de EU nodig heeft om toegang te krijgen tot de EU-markt. Met Sabena hebben de Zwitsers geen gelukkige keuze gemaakt en ze zouden wel eens kunnen opteren voor een andere, er is al sprake van Alitalia. Men zal zich in allerlei bochten wringen om Sabena enigszins te redden, zelfs het uitvlaggen van het personeel komt weer ter sprake hoewel dat indertijd door de fiscus is afgewezen. Maar ik vrees dat hoe dan ook het personeel zwaar zal moeten inleveren als het wil dat Sabena blijft bestaan.
Moet de overheid blijven investeren?
Suy: Een gewoon bedrijf had in deze omstandigheden allang het faillissement aangevraagd, maar dat is blijkbaar ondenkbaar voor Sabena, een van de kroonjuwelen van de Belgische staat. Ik zie maar twee mogelijkheden: ofwel verdwijnt Sabena, ofwel moet het zodanig afslanken dat het een klein bedrijf zal worden en de illusies mag opbergen om naar overal in de wereld te vliegen. Ik houd mijn hart vast voor de toekomst. Als Sabena wordt afgeslankt en er wordt geraakt aan de cao’s, wat zal dan de reactie van het personeel zijn? Als dat opnieuw gaat staken, dreigt Sabena zijn aantrekkingskracht op de reizigers nog meer te verliezen. In een uur en een kwartier spoor je tegenwoordig met de HST van Brussel naar Charles de Gaulle. Air France speelt daar al op in. Ook Schiphol is niet ver.
Was Sabena beter samengegaan met KLM ?
Suy: Moeilijk te zeggen. Feit is dat het in Scandinavië met SAS wel gelukt is, dus waarom zouden KLM, Sabena en Luxair geen kans op slagen hebben gehad, mits er een akkoord kwam met een grote Amerikaanse carrier, zoals KLM heeft met North West? Maar vanuit Waalse politieke hoek was indertijd het verzet tegen KLM te groot. En ik weet niet of de Nederlanders, die men het rekenen niet moet leren, op dit moment nog wel interesse hebben voor Sabena.
De zware verliescijfers van de SAirGroup hebben de Zwitsers geschokt. Misschien gaan ze toch eens nadenken over toetreding tot de EU?
Suy: De Zwitsers besluiten vooral dat het hun schuld niet is, maar die van hun zwakke partners. Swissair is een van de beste maatschappijen van de wereld, maar kan zich ook nauwelijks staande houden. De liberalisering van de markt heeft geleid tot een prijzenslag waarbij tickets zo goedkoop worden dat de rendabiliteit in het gedrang komt. De problemen van Swissair zijn een rechtstreeks gevolg van de Zwitserse politiek om nergens bij te willen horen, ook niet bij de EU. Precies daarom was het verplicht aan te haken bij minder betrouwbare partners. De gewone Zwitser legt dat oorzakelijk verband vooralsnog niet, maar als in januari de euro in omloop komt, zal hij opnieuw geconfronteerd worden met de nadelen van het Zwitserse isolement.
Terwijl Sabena spartelt, krijgt de NMBS 664 miljard frank (16,46 miljard euro) overheidssteun over een periode van 12 jaar.
Suy: Gedelegeerd bestuurder Etienne Schouppe heeft meteen laten horen dat dat bedrag onvoldoende is om het aantal passagiers met 50 procent te doen stijgen. Wat betekent dat de regering haar doel, een betere mobiliteit, niet zal bereiken. Het spoor kost overal handenvol geld en dat privatiseren geen goed alternatief is, blijkt in Engeland en Amerika. De spoorwegen moeten een overheidsdienst blijven, maar als de staat er zoveel miljarden inpompt, moet er ook een return zijn voor de gebruiker. Er is geld nodig voor infrastructuurwerken en voor de veiligheid, maar in de eerste plaats moet het vervoer goedkoper worden. Anders lok je geen reizigers en komt het mobiliteitsprobleem geen stap dichter bij een oplossing.
In de internationale politiek staan de spanningen tussen de VS en China centraal, na de botsing tussen een Chinese straaljager en een Amerikaans spionagetoestel.
Suy: De Amerikanen voeren al meer dan een halve eeuw spionagevluchten uit rond China. Dat daar ooit een ongeluk van zou komen, was te verwachten. Die EP-3 is een viermotorig toestel met propellers, dat is niet erg wendbaar en heeft een topsnelheid van iets boven de vijfhonderd kilometer per uur. De Chinese straaljagers halen duizend kilometer per uur. Het is aannemelijk dat als die twee botsen, de schuld bij de straaljager moet worden gezocht. De vraag of de Chinezen het recht hadden het Amerikaanse toestel te doorzoeken, is moeilijk te beantwoorden. Want het gaat hier over spionage, een van de weinige materies die in het internationaal recht niet geregeld zijn. Incidenten worden zelden op de spits gedreven, liever wisselt men spionnen uit. Ik neem aan dat de Chinezen zowel vliegtuig als bemanning binnen afzienbare tijd zullen vrijgeven. Ze hebben intussen een mooie kijk gehad op de spionageapparatuur van de Amerikanen, al moet dat gerelativeerd worden, want vele gegevens zijn vrij te lezen in Jane’s Weekly. Ik begrijp overigens niet waarom de Amerikanen nog met spionagevliegtuigen werken, terwijl ze satellieten hebben die elk detail op aarde registreren.
Het conflict met China typeert de harde buitenlandse politiek van de regering-Bush.
Suy: George Bush botst met China, Rusland, Noord-Korea en de EU. Hij voert een eigenaardige buitenlandse politiek en de vraag is wie daarvan de architect is. Hijzelf? Dick Cheney? Colin Powell? Condoleezza Rice? Allevier zijn ze haviken die zijn opgegroeid met de ideeën van de Koude Oorlog. Dat zou een verklaring kunnen zijn. Misschien wil Bush bij het begin van zijn ambtsperiode even met de spierballen rollen, maar hij oogst meer en meer kritiek. Je kan niet zeggen dat het hem voor de wind gaat, als hij ook zijn beloofde belastingverlaging fors moet beperken omdat enkele partijgenoten tegenstemmen.
En de hele Europese Unie hangt aan zijn bel voor het naleven van de Kyotonormen.
Suy: De Europeanen moeten niet te hoog van de toren blazen, want het protocol van Kyoto is ook bij ons nog niet geratificeerd, laat staan gerealiseerd. Dat protocol schrijft voor dat in 2015 de uitstoot van koolstofdioxide moet verminderen met vijf tot tien procent van het niveau van 1991. Geen eenvoudige berekening. Bush stelt, ook op dit punt, dat de Amerikaanse belangen voorrang hebben. Als de Amerikaanse industrie, die voor een deel verouderd is, de Kyotonormen wil halen, zullen er zware kosten gemaakt moeten worden en de economie zal daar onder lijden. De Amerikanen zijn de grootste CO2-vervuilers in de wereld, dus zegt de EU: wij willen de Kyotonormen wel nastreven, maar als Amerika dat niet doet, schieten we niets op. Want de CO2-uitstoot is een wereldprobleem. Vandaar het protest van de EU. Ik vermoed dat de Kyotonormen onder druk van de Amerikanen zullen worden afgezwakt. Een opvolgingscommissie in Den Haag is enkele maanden geleden mislukt, er wordt binnenkort een nieuwe poging ondernomen in New York. Er zijn andere voorbeelden, zoals het internationaal verdrag van 1982 over de ontginning van de zeebodem, dat ook na verloop van tijd onder druk van de Amerikanen is aangepast.
In Joegoslavië is voormalig president Slobodan Milosevic gearresteerd. Zal hij aan het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag worden uitgeleverd?
Suy: Als hem intussentijd niets ‘overkomt’, kan dat niet anders. Het internationaal tribunaal voor Joegoslavië is opgericht door de VN-Veiligheidsraad, waarvan het officieel een suborgaan is. Volgens het VN-handvest gelden alle beslissingen van dat tribunaal als beslissingen van de Veiligheidsraad, en daaraan moeten alle lidstaten gevolg geven. De Joegoslavische regering is dus verplicht Milosevic uit te leveren. De eerste Joegslaviër die in Den Haag moest verschijnen, was Dusko Tadic. Die was in Duitsland gearresteerd en stond terecht voor een Duits strafgerechtshof in München. De Duitse wet liet uitlevering niet toe. Maar de toenmalige openbare aanklager in Den Haag, de Zuid-Afrikaan Richard Goldstone, heeft de Duitsers verplicht hun wet te veranderen. Bevel van de Veiligheidsraad. Datzelfde zal gebeuren in Joegoslavië. Maar omdat president Vojislav Kostunica daarmee zijn verkiezingsbelofte zou breken en nog niet zó stevig in het zadel zit, geeft men hem wat respijt. Mede in de hoop dat de binnenlandse steun voor Milosevic snel zal uitdoven. Voor Milosevic zelf is het misschien beter om in Den Haag terecht te staan. Daar riskeert hij slechts levenslang in plaats van de doodstraf, en hij zal er in heel wat comfortabeler omstandigheden opgesloten zitten dan in Belgrado.
In Congo stuurt Joseph Kabila de regering weg die door zijn vader was aangesteld en die hem in het zadel heeft geholpen. Hij wil Mobutu desnoods een staatsbegrafenis in Kinshasa geven.
Suy: Ik ben geen grote Congo-kenner, maar ik sta verbaasd over de jonge Kabila, die radicaal breekt met de politiek van zijn vader en veel krediet aan het opbouwen is. Onmiddellijk na zijn aantreden ging hij naar de Veiligheidsraad, een excuus om in Washington te kunnen aanlopen. Wat daar is gezegd en beslist, weten we niet, maar niemand heeft er bezwaar tegen gemaakt dat Joseph Kabila zo maar in de zetel van zijn vader is gaan zitten, zonder democratische legitimatie. Hij doet allerlei gematigde voorstellen en belooft verkiezingen. Hij stuurt zijn regering weg, beschuldigt enkele zwaargewichten daarin van corruptie, maar is niet bang om toch naar Berlijn te reizen. Een ander zou vrezen voor een staatsgreep. Uganda trekt stilaan zijn troepen terug, mogelijk volgt Rwanda. Er zijn dus plotseling perspectieven voor Congo, in potentie nog altijd een van de rijkste Afrikaanse landen. Al blijft het afwachten hoe groot de machtsbasis van Joseph Kabila is en waarop of op wie die steunt.
Kofi Annan stelt zijn kandidatuur voor een tweede ambtstermijn als secretaris-generaal van de VN.
Suy: Die zal in oktober zonder veel problemen worden aanvaard. Ik zie geen andere gegadigden. Dat het een derde opeenvolgende termijn voor een Afrikaan is, is geen bezwaar. Boutros Boutros-Ghali was meer Parijzenaar dan Egyptenaar en stelde zich op als een westerling. Kofi Annan heeft het mijns inziens erg goed gedaan. De historici zullen hem later prijzen voor de samenwerking die hij tot stand heeft gebracht tussen VN en NAVO. Hij is aangetreden als de kandidaat van de Amerikanen en heeft een politiek gevoerd die de Amerikanen beviel, zonder dat hij daarbij elders brokken heeft gemaakt. Het voordeel daarvan was dat de VS hun achterstallen aan de VN voor een groot stuk hebben terugbetaald. Dus heeft Annan op zijn discrete manier meer bereikt dan Boutros-Ghali, die tegen te veel schenen heeft aangeschopt.
De VN-commissaris voor de mensenrechten Mary Robinson heeft aangekondigd dat ze ermee stopte, ontgoocheld door het gebrek aan mensen en middelen. Nadien heeft ze zich laten overhalen om nog één jaar verder te doen.
Suy: Wellicht is er niemand klaar om haar op te volgen. Haar kritiek is moedig en terecht. Mensenrechten worden internationaal te veel gepolitiseerd. Op dit moment vergadert de VN-commissie voor de mensenrechten in Genève. Ze kan buitenlandse regeringen op het matje roepen, en vooral China loopt dat gevaar. Dus wat zien we? De Chinese premier maakt een reis door Zuid-Amerika, een trip die eindigt op 17 april, uitgerekend één dag vóór de slotstemming in de commissie. En toevallig bezoekt hij net die landen die een vertegenwoordiger in de commissie hebben. De mensenrechtenproblematiek is binnen de VN helaas verworden tot een laag politiek spel. Mary Robinson heeft gelijk dat ze daarin niet langer wil meespelen.
Erik Suy is emeritus hoogleraar internationaal recht van de KU Leuven.
ERIK SUY
Koen Meulenaere
